Γράφει ο Γιώργος Μιχαηλίδης*

Τον αξιοποίησε όσο κανείς, ο Ντόναλντ Τραμπ, στην προεκλογική του εκστρατεία, σε μία –επιτυχημένη εν τέλει- προσπάθεια να απαξιώσει κάθε αρνητικό δημοσίευμα που αναφερόταν σε αυτόν, αποδομώντας με αυτόν τον τρόπο τα παραδοσιακά Μέσα στην συνείδηση του κόσμου.

Τα τελευταία 2,5 χρόνια η ελληνική κυβέρνηση έχει πάρει την σκυτάλη από τον Αμερικανό πρόεδρο και λιθοβολεί κάθε δημοσίευμα, κάθε Μέσο το οποίο δεν είναι αρεστό με την κατηγορία των fake news. Μπορούμε να γράψουμε πολλά για την ομάδα που κάθεται στις υπουργικές καρέκλες, όπως ήδη έχουμε κάνει άλλωστε στο παρελθόν, ωστόσο επιλέγουμε να κάνουμε μία «βουτιά» στα fake news, να δούμε πότε «γεννήθηκαν» και πώς πίσω από αυτά κρύβεται το άσβεστο μίσος των ίδιων των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης μεταξύ τους!

Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα με την σειρά εξετάζοντας ένα όχι και τόσο υποθετικό σενάριο. Είστε αραχτοί στην κλασικά αμερικανική κουνιστή πολυθρόνα σας και το φως του ηλίου χάνεται στον ορίζοντα όσο η σκιά του σούρουπου καλύπτει τα πάντα γύρω σας. Μόνη παρέα το ραδιόφωνο. Τι άλλο άλλωστε, αφού είστε στο 1938. Ενώ ακούτε λοιπόν το δελτίο ειδήσεων, σηκώνεστε να βάλετε στον σκύλο να φάει και επιστρέφετε.

Τότε, μία διαφορετική φωνή περιγράφει με γλαφυρό τρόπο πως πλάσμα από άλλο πλανήτη έχουν εισβάλει με τους ιπτάμενους δίσκους τους στην Γη χρησιμοποιώντας ως ορμητήριο των επιθέσεών τους μία κοντινή σε εσάς κωμόπολη. Ο εκφωνητής στο ραδιόφωνο κάνει λόγο για εκτεταμένες καταστροφές περιουσιών και δολοφονίες ανθρώπων, ενώ μετά από λίγο ανακοινώνεται πως ο στρατός έχει φτάσει στην περιοχή προσπαθώντας να απωθήσει την εξωγήινη φυλή. Η μάχη είναι σκληρή, οι θάνατοι εκατέρωθεν, πολλοί, ενώ συμπολίτες σου έχουν προστρέξει προς βοήθεια των στρατιωτών με τις καραμπίνες τους. Τι κάνεις;

Αν σκεφτείς πως είσαι στο 1938 και δεν έχεις ούτε τηλεόραση, ούτε κινητά, ούτε ίντερνετ, τότε είναι πολύ πιθανόν να πανικοβληθείς και να σκεφτείτε να φύγετε για να σωθείτε. Αυτό κάνουν και πολλοί άλλοι, δημιουργώντας κομφούζιο στους δρόμους, ενώ ορισμένοι χάνουν και την ζωή τους από τον πανικό.

Όλα τα παραπάνω σας μοιάζουν βγαλμένα από… ταινία επιστημονικής φαντασίας; Θα μπορούσαν να είναι, αλλά συνέβησαν. Εντάξει όχι η εισβολή εξωγήινων αλλά ο πανικός του κόσμου ήταν πέρα για πέρα αληθινός και για αυτόν ευθύνεται ένας και μόνο άνθρωπος, ο 23χρονος Όρσον Ουέλες.

Ο συγκεκριμένος άνθρωπος δημιούργησε ένα θεατρικό για το ραδιόφωνο βασισμένο στο μυθιστόρημα «Ο Πόλεμος των Κόσμων», του Χέρμπερτ Τζορτζ Γουέλς το οποίο και μεταδόθηκε από το CBS. Ήταν μία αφήγηση η οποία περιελάμβανε ηχητικά εφέ, προσομοίωση δελτίου ειδήσεων, δήθεν μαρτυρίες πολιτών και δραματικό λόγο. Όλα αυτά παρά το γεγονός πως στην αρχή του προγράμματος έγινε αναφορά πως πρόκειται για θεατρικό έργο και όχι για πραγματικά γεγονότα δημιούργησαν σύγχυση στους Αμερικανούς οι οποίοι δεν έτυχε να ακούσουν την αρχή της αφήγησης.

Στο Νιου Τζέρσεϊ σημειώθηκε μποτιλιάρισμα στους δρόμους από έντρομους κατοίκους, που έσπευδαν να εγκαταλείψουν την περιοχή για να μην πέσουν στα χέρια των εξωγήινων εισβολέων. Πολίτες ζητούσαν μάσκες οξυγόνου από την αστυνομία για να σωθούν από τα τοξικά αέρια που υποτίθεται ότι εκτόξευαν οι Αρειανοί, ενώ άλλοι ζητούσαν από την ηλεκτρική εταιρεία να τους διακόψει την παροχή ρεύματος για να μην εντοπιστούν από τους εισβολείς. Μία γυναίκα έντρομη μπήκε σε μια εκκλησία της Ινδιανάπολης, όπου γινόταν βραδινή λειτουργία και άρχισε να κραυγάζει: «Η Νέα Υόρκη καταστράφηκε. Είναι το τέλος του κόσμου. Πηγαίνετε στα σπίτια σας και ετοιμαστείτε να πεθάνετε!». Οι πληροφορίες ότι υπήρξαν αυτοκτονίες δεν επιβεβαιώθηκαν.

Το επόμενο πρωί οι New York Times με πρωτοσέλιδο δημοσίευμά τους αναφέρουν ότι «ένα τεράστιο κύμα μαζικής υστερίας κατακυρίευσε χιλιάδες ακροατές του ραδιοφώνου… κάνοντας τους να πιστέψουν ότι ξεκίνησε μία διαπλανητική διαμάχη με την εισβολή των Αρειανών να σπέρνει τον θάνατο και την καταστροφή στο New Jersey και τη Νέα Υόρκη».

Ολόκληρη η μετάδοση

Παρότι ο Ουέλες είχε σημαντική προϋπηρεσία στο μέσο, ούτε ο ίδιος δεν φαντάστηκε τον αντίκτυπο που θα είχε η παράστασή του εκείνο το κυριακάτικο βράδυ της 30ης Οκτωβρίου 1938, παραμονή της γιορτής του Χάλογουιν. Την επόμενη μέρα οι εφημερίδες απ άκρη σ’ άκρη στην Αμερική, κυκλοφόρησαν με τρομολαγνικά εξώφυλλα κατακεραυνώνοντας το ραδιόφωνο που είχε συμβάλλει στο να προκληθεί πανικός και να χάσουν την ζωή τους πολλοί άνθρωποι.

Λίγο αργότερα ο ίδιος ο Γουέλες αναγκάστηκε να δώσει συνέντευξη Τύπου στην οποία μπορεί να ζήτησε εμμέσως συγγνώμη, αλλά βλέποντας το πρόσωπό του φαίνεται πως ο ίδιος ήξερε πως είχε πλέον δημιουργήσει κάτι μεγάλο. Και όντως, αν και όπως ο ίδιος είπε κάποια στιγμή της ζωής του, τότε είχε φοβηθεί πως θα καταστραφεί η καριέρα του, η πορεία έδειξε το ακριβώς αντίθετο. Η δημοσιότητα τον βοήθησε να εξασφαλίσει δουλειά στο Χόλιγουντ και το 1941 να γυρίσει την περίφημη ταινία «Ο Πολίτης Καίην», που θεωρείται μία από τις κορυφαίες δημιουργίες στην ιστορία του κινηματογράφου.

Ο Πόλεμος των… ΜΜΕ

Αν και η ιστορία κατέγραψε το συγκεκριμένο γεγονός ως φάρσα στην ουσία πρόκειται για μία τεραστίων διαστάσεων παρεξήγηση. Στην πορεία κανείς δεν αμφισβήτησε το ότι ο σταθμός είχε προειδοποιήσει τους ακροατές και αυτό φάνηκε και από το πώς το ραδιοτηλεοπτικό συμβούλιο των ΗΠΑ χειρίστηκε το θέμα τονίζοντας πως δεν υπήρξε τίποτα το μεμπτό.

Ωστόσο η υπόθεση κρύβει κάτι πολύ πιο βαθύ και θα μπορούσαμε να πούμε… κλαδικό. Το ραδιόφωνο ήταν σχετικά καινούργιο στην αγορά των ΜΜΕ και οι εφημερίδες το έβλεπαν με καχυποψία. Ο «Πόλεμος των Κόσμων» λοιπόν ήταν η κατάλληλη ευκαιρία για τον έντυπο Τύπο να λοιδορήσει το ραδιόφωνο.

Στην συνέχεια των χρόνων φάνηκε πως οι εφημερίδες ήταν αυτές που «φούσκωσαν» το θέμα την επόμενη ημέρα βάζοντας κατά φαντασίαν μαρτυρίες, ή μαρτυρίες ανθρώπων που «έσπασαν» πλάκα με την υπόθεση. Οι αστυνομικές έρευνες ουδέποτε απέδειξαν πως υπήρξαν αυτοκτονίες, όπως επίσης φάνηκε πως πολλά από τα ατυχήματα που έγιναν δεν οφείλονταν στον πανικό, αλλά ήταν αναμενόμενα να γίνουν. Για παράδειγμα χρεώθηκε στο ραδιόφωνο, θάνατος ανθρώπου ο οποίος οδηγούσε με σπασμένα φρένα!

Σταδιακά και όσο οι μνήμες ασθενούσαν με το πέρασμα του χρόνου, φάνηκε πως τα fake news γεννήθηκαν από τις ίδιες της εφημερίδες σε μία προσπάθεια να πολεμήσουν το ραδιόφωνο το οποίο και κατηγόρησαν για fake news!