Γράφει ο Δημήτρης Σκάλκος

Καθώς ο Τραμπ προβάλει περήφανα ένα μείγμα διχαστικού λόγου, προκλητικής ημιμάθειας και αφόρητης κενολογίας, καλούμαστε να αναρωτηθούμε για την αποτελεσματικότητα του τρόπου ανάδειξης ηγεσιών σε μια αντιπροσωπευτική δημοκρατία όπως οι ΗΠΑ.

Ωστόσο, η νίκη του Τραμπ δεν αποτελεί ένα μεμονωμένο φαινόμενο που μπορεί να ερμηνευτεί αποκλειστικά με αναφορές στις εσωτερικές ισορροπίες του αμερικανικού πολιτικού συστήματος. Αντίθετα, θα πρέπει να ιδωθεί ως ένας ακόμη κρίκος στη μακρά αλυσίδα του λαϊκισμού που τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει να ξεδιπλώνεται απειλητικά γύρω από τις φιλελεύθερες δημοκρατίες και υπενθυμίζει ορισμένες από τις πλέον σκοτεινές εποχές του περασμένου αιώνα.

Ανάμεσα στα πρόσφατα παραδείγματα της επικράτησης του Brexit στη Βρετανία, την άνοδο του ακροδεξιού Χόφερ στην Αυστρία, την επιβράβευση της ξενοφοβικής ρητορικής της Μαρίν Λε Πεν στη Γαλλία και σήμερα του Τραμπ, ο παγκόσμιος λαϊκισμός επαναλαμβάνει μονότονα τις επικίνδυνες προτάσεις του: Τείχη στα εθνικά σύνορα, περιορισμός των ανοιχτών αγορών, πολιτισμικός συντηρητισμός.

Οι αναφορές στον ανορθολογισμό του εκλογικού σώματος δεν ερμηνεύουν ορθά το φαινόμενο και υποκρύπτουν ελιτισμό. Ο σημερινός λαϊκισμός δίνει βέβαια λανθασμένες απαντήσεις, σε κατά βάση όμως ορθά ερωτήματα. Απέναντι στις αναπάντητες προκλήσεις της παγκοσμιοποίησης προτείνεται η επιστροφή στην ασφάλεια της μικρής, πλην όμως γνώριμης, κοινότητας. Και απέναντι στο «ράγισμα» του κοινωνικού συμβολαίου επιχειρεί την αποδόμηση των θεσμών της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας.

Οι λαϊκιστές επιχειρούν να εκπροσωπήσουν τις «ξεχασμένες ομάδες», τα κοινωνικά στρώματα που βρίσκονται στο περιθώριο της οικονομικής και κοινωνικής ζωής. Και να εκφράσουν τη μεσαία τάξη που βλέπει τις προσδοκίες της να συντρίβονται με την αύξηση της ανισότητας των τελευταίων δεκαετιών (την τελευταία εικοσιπενταετία, το εισόδημα του μέσου αμερικανικού νοικοκυριού συρρικνώθηκε οριακά ενώ το ευπορότερο 1% είδε το εισόδημά του να αυξάνεται κατά 142%). Εκείνη τη μεσαία τάξη στην οποία ο Αλέξις ντε Τοκβίλ είδε τον 19ο αιώνα τις βάσεις της αμερικανικής ευημερίας.

Διόλου τυχαία λοιπόν στις ΗΠΑ και αλλού, το κοινωνικό σώμα στρέφεται εκλογικά ενάντια στις πολιτικές ελίτ που, εμφανίζονται απόμακρες από αυτό. Είναι πλέον επιτακτική αναγκαιότητα οι σύγχρονες δημοκρατίες να δώσουν πειστικές απαντήσεις στα πιεστικά ζητήματα της εποχής. Αποκαθιστώντας την τραυματισμένη εμπιστοσύνη ανάμεσα σε κυβερνήτες και κυβερνώμενους και διαμορφώνοντας, σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, εκείνες τις κατάλληλες πολιτικές που συμφιλιώνουν την οικονομική ανάπτυξη με την κοινωνική συνοχή και την παγκοσμιοποίηση με το εθνικό κράτος. Πριν ο επελαύνων λαϊκισμός αλυσοδέσει τη Δημοκρατία.

*Ο Δημήτρης Σκάλκος είναι πολιτικός επιστήμονας-διεθνολόγος. Πρόσφατα κυκλοφόρησε το βιβλίο του «Αλλάζει η Ελλάδα;» (εκδόσεις Επίκεντρο).