Οι ψυχίατροι και άλλοι επαγγελματίες ψυχικής υγείας αναγνωρίζουν όλο και περισσότερο την ανάγκη να κατανοήσουν και να αντιμετωπίσουν τους τρόπους με τους οποίους η κλιματική αλλαγή επηρεάζει την ψυχική ευημερία.

Ας δούμε καταρχήν πως η κλιματική αλλαγή μπορεί να επηρεάσει την ψυχική μας υγεία

Άμεσος αντίκτυπος στην ψυχική υγεία

Ακραία καιρικά φαινόμενα: Φυσικές καταστροφές όπως πλημμύρες, τυφώνες και πυρκαγιές μπορούν να οδηγήσουν σε άμεσο τραύμα και χρόνιο στρες. Οι πληγέντες μπορεί να υποφέρουν από διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD), άγχος, κατάθλιψη και θλίψη καθώς χάνουν σπίτια, αγαπημένα πρόσωπα ή βιοποριστικά μέσα.

Κύματα καύσωνα: Οι υψηλές θερμοκρασίες μπορεί να επιδεινώσουν τις συνθήκες ψυχικής υγείας. Για παράδειγμα, η ζέστη μπορεί να αυξήσει τη συχνότητα εμφάνισης επιθετικής συμπεριφοράς και να μειώσει την ποιότητα του ύπνου, οδηγώντας σε υψηλότερα επίπεδα στρες.

Έμμεσες επιπτώσεις

Κοινωνικοοικονομικές: Η κλιματική αλλαγή μπορεί να οδηγήσει σε εκτοπισμό, απώλεια μέσων διαβίωσης και κοινωνική αστάθεια, τα οποία μπορούν να αυξήσουν τον κίνδυνο εμφάνισης προβλημάτων ψυχικής υγείας. Στην Ελλάδα μετά τις πλημμύρες του περασμένου Σεπτεμβρίου 2023 έχουμε τους πρώτους κλιματικούς πρόσφυγες. Πρόκειται για τους κατοίκους της Μεταμόρφωσης, ενός χωριού της Θεσσαλίας το οποίο κυριολεκτικά βυθίστηκε στο νερό. Οι άνθρωποι αυτοί πήραν τη δύσκολη απόφαση να μετακινήσουν το χωριό τους σε μια κοντινή, πιο ασφαλή τοποθεσία.

Οικονομικό άγχος: Οι αλλαγές στο κλίμα μπορεί να επηρεάσουν τη γεωργία, την αλιεία και άλλες βιομηχανίες, οδηγώντας σε ανεργία και οικονομική ανασφάλεια, που αποτελούν σημαντικούς στρεσογόνους παράγοντες και παράγοντες κινδύνου για προβλήματα ψυχικής υγείας.

Οικολογικό άγχος και θλίψη: Ο όρος οικολογικό άγχος (eco-anxiety) αναφέρεται στον χρόνιο φόβο για την περιβαλλοντική καταστροφή. Οι άνθρωποι, ιδίως οι νεότερες γενιές, ανησυχούν όλο και περισσότερο για το μέλλον του πλανήτη, βιώνοντας άγχος, αδυναμία, απόγνωση και θλίψη για την απώλεια οικοσυστημάτων, ειδών και τρόπων ζωής.

Επιπτώσεις σε ευάλωτους πληθυσμούς

Ορισμένες ομάδες είναι πιο ευάλωτες στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην ψυχική υγεία. Τα παιδιά, οι ηλικιωμένοι, τα άτομα με προϋπάρχουσες ψυχικές διαταραχές και οι κοινότητες με λιγότερους πόρους είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι.

Ανάπτυξη προσαρμοστικής ικανότητας και ανθεκτικότητας

Η κατανόηση και η αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στην ψυχική υγεία είναι ζωτικής σημασίας για την οικοδόμηση ανθεκτικότητας. Αυτό περιλαμβάνει τη βελτίωση των υπηρεσιών ψυχικής υγείας, τη δημιουργία υποστηρικτικών κοινοτήτων και την ενσωμάτωση των θεμάτων ψυχικής υγείας στις στρατηγικές προσαρμογής και μετριασμού του κλίματος.

Ο ρόλος της ψυχιατρικής

Χρειάζεται συνεχής έρευνα για την καλύτερη κατανόηση των πολύπλοκων σχέσεων μεταξύ της κλιματικής αλλαγής και της ψυχικής υγείας, την ανάπτυξη αποτελεσματικών παρεμβάσεων και στρατηγικών προσαρμογής.

Ευαισθητοποίηση: Οι ψυχίατροι μπορούν να διαδραματίσουν ζωτικό ρόλο στην ευαισθητοποίηση σχετικά με τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην ψυχική υγεία και στην υποστήριξη πολιτικών που μετριάζουν αυτές τις επιπτώσεις. Παράλληλα μπορούν να συμβάλλουν στην αναγνώριση στερεοτύπων, προκαταλήψεων (bias) και της παραπληροφόρησης σε ΜΜΕ & κοινωνικά δίκτυα που διαιωνίζουν την κλιματική αδράνεια.

Θεραπεία και υποστήριξη: Οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας αναπτύσσουν στρατηγικές για την υποστήριξη ατόμων και κοινοτήτων που πλήττονται από τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής στην ψυχική υγεία, συμπεριλαμβανομένων εκείνων με προϋπάρχουσες παθήσεις που μπορεί να επιδεινωθούν από τους περιβαλλοντικούς στρεσσογόνους παράγοντες.
Οικοδόμηση ανθεκτικότητας: Οι ψυχίατροι μπορούν να βοηθήσουν στην ανάπτυξη και προώθηση στρατηγικών οικοδόμησης ανθεκτικότητας σε ατομικό και κοινοτικό επίπεδο, ώστε να βοηθήσουν τους ανθρώπους να προσαρμοστούν και να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής.

Συμπερασματικά

Η σχέση μεταξύ της κλιματικής αλλαγής και της ψυχικής υγείας είναι πολύπλοκη και πολύπλευρη. Περιλαμβάνει άμεσες επιπτώσεις από ακραία καιρικά φαινόμενα και έμμεσες επιπτώσεις όπως οι κοινωνικοοικονομικές ανισότητες. Η αντιμετώπιση αυτού του ζητήματος απαιτεί μια πολυδιάστατη προσέγγιση που περιλαμβάνει τη βελτίωση των υπηρεσιών ψυχικής υγείας, την οικοδόμηση ανθεκτικών κοινοτήτων και τη λήψη αποφασιστικών μέτρων για τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής. Καθώς αυξάνεται η ευαισθητοποίηση, αυξάνεται και η ευκαιρία για τα άτομα και τις κοινότητες να αναπτύξουν στρατηγικές που προστατεύουν την ψυχική ευημερία μπροστά σε ένα μεταβαλλόμενο κλίμα.

Σπύρος Καλημέρης, Ψυχίατρος