Το 1906 ο Δρ Alois Alzheimer περιέγραψε για πρώτη φορά την ασθένεια που αργότερα έλαβε το όνομά του. Σήμερα, 115 χρόνια μετά, 25 εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως πάσχουν από Νόσο Alzheimer ή άλλου τύπου άνοιες.

Ο όρος «άνοια» είναι κλινικός και χρησιμοποιείται για να περιγράψει εγκεφαλικές διαταραχές που προκαλούν έκπτωση των νοητικών λειτουργιών, απαραίτητως καταρχήν της μνήμης και ακολούθως του λόγου, της κρίσης και συνολικά της συμπεριφοράς. Η νόσος Alzheimer είναι μακράν η πιο συχνή μορφή άνοιας (50% του συνόλου) και ακολουθούν η Αγγειακή άνοια, η Άνοια με σωμάτια Lewy , οι μετωποκροταφικές άνοιες κ.α.

Στην Ελλάδα υπάρχουν περίπου 200.000 ασθενείς με άνοια. Με δεδομένη την αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης , οι αριθμοί αυτοί αναμένεται να αυξηθούν δραματικά στο μέλλον.

Οι άνοιες είναι πολυδάπανες ασθένειες. Στην Ευρώπη σήμερα, το κόστος της περίθαλψης των ανοϊκών ασθενών υπερβαίνει το κόστος των ασθενειών όπως οι καρδιοπάθειες, ο καρκίνος και τα εγκεφαλικά επεισόδια.

Από το πρώτο σύμπτωμα έως την απόφαση για φαρμακευτική αγωγή

Τα τελευταία 20 χρόνια έγιναν τρομακτικές πρόοδοι στην πρόληψη, διάγνωση και θεραπεία της άνοιας:

• Έχουν αυξηθεί σημαντικά οι γνώσεις μας για τους προδιαθεσικούς παράγοντες της νόσου, γεγονός που συμβάλλει στην πρόληψη της. Ο έλεγχος των αγγειακών παραγόντων κινδύνου (αρτηριακή υπέρταση, παχυσαρκία, σακχαρώδης διαβήτης, υπερχοληστεριναιμία, κάπνισμα) είναι ευεργετικός τόσο για τον εγκέφαλο όσο και για το καρδιαγγειακό σύστημα. Δίαιτα χαμηλή σε λιπαρά, η κατανάλωση ψαριών και η χορτοφαγία συνδέονται με μειωμένο κίνδυνο εμφάνισης νόσου Alzheimer.
• Η διάγνωση σε πρώιμα κλινικά στάδια είναι εφικτή . Ένας έμπειρος γιατρός μπορεί να διαγνώσει τη νόσο Alzheimer με βεβαιότητα έως και 90%, συνδυάζοντας τα διαγνωστικά μέσα που έχει στη διάθεσή του (νευροαπεικονιστικές μέθοδοι, βιολογικοί δείκτες, γενετικός έλεγχος). Η παθολογική διεργασία στον εγκέφαλο των ασθενών με νόσο Αlzheimer αρχίζει δεκαετίες πριν την εμφάνιση των κλινικών συμπτωμάτων. Η αιτιοπαθογένειά της είναι προφανώς πολυπαραγοντική. Σήμερα αναζητούνται εντατικά τρόποι αναγνώρισης των υποψήφιων ασθενών και διερευνάται η πιθανότητα μη ειδικοί παράγοντες (όπως ορμόνες, αντιοξειδωτικές βιταμίνες ή αντιφλεγμονώδεις ουσίες) να μπορούν να αναστρέψουν ή να καθυστερήσουν την παθογόνο διεργασία.
• Διαπολιτισμικά, στα άτομα χαμηλότερου μορφωτικού επιπέδου η συχνότητα της άνοιας είναι μεγαλύτερη. Ειδικά σχεδιασμένες μελέτες έχουν δείξει ότι η συνεχιζόμενη εκπαίδευση στην ενήλικο ζωή αυξάνει τις νοητικές εφεδρείες και πιθανά προστατεύει από την άνοια. Όσοι ασκούνται πνευματικά (σπουδάζοντας, διαβάζοντας, …παιδεύοντας το μυαλό τους) παθαίνουν νόσο Alzheimer σε μικρότερη συχνότητα ή σε ηπιότερη μορφή. Η σωματική άσκηση και η καλή φυσική κατάσταση συμβάλλουν επίσης σημαντικά στην πρόληψη της άνοιας
• Σήμερα υπάρχει συμπτωματική θεραπεία της νόσου Alzheimer. Η δεκαετής εμπειρία μας με τα διαθέσιμα φάρμακα απέδειξε ότι η πρώιμη έναρξη της θεραπείας επιβραδύνει σημαντικά την εξέλιξη της νόσου Alzheimer, αλλά και των άλλων ανοϊκών συνδρόμων (Αγγειακής και Μεικτής άνοιας, Άνοιας με σωμάτια Lewy και Άνοιας της νόσου του Parkinson). Καινούργια, περισσότερο αποτελεσματικά φάρμακα είναι έτοιμα να κυκλοφορήσουν στην αγορά τα αμέσως προσεχή χρόνια.
• Επίσης υπάρχει και η μη φαρμακευτική προσέγγιση των ασθενών που περιλαμβάνει ασκήσεις μνήμης και προσοχής, προγράμματα νοητικής ενδυνάμωσης, θεραπεία δια αναμνήσεων, προσανατολισμό στην πραγματικότητα. Τα προγράμματα νοητικής ενδυνάμωσης στοχεύουν στην αξιοποίηση των γνωστικών λειτουργιών των πασχόντων που παραμένουν σε ικανοποιητικό επίπεδο. Με τη χρήση μιας μεγάλης ποικιλίας ερεθισμάτων και εξειδικευμένων μεθόδων διεγείρεται κατάλληλα ο εγκέφαλος των ασθενών και επιτυγχάνεται το επιθυμητό αποτέλεσμα.

Η διάγνωση καθυστερεί, συνήθως, κατά 3 ολόκληρα χρόνια

Η άνοια στα πρώιμα στάδια δεν είναι εύκολο να διαγνωστεί γιατί το κοινό συγχέει τα συμπτώματά της με αυτά του φυσιολογικού γήρατος. Ακόμη, επικρατεί η λανθασμένη αντίληψη ότι τίποτα δεν μπορεί να βοηθήσει τους ασθενείς αυτούς.

Πρόσφατες μελέτες έχουν δείξει ότι συνήθως οι ανοϊκοί ασθενείς εξετάζονται από ειδικό γιατρό 3 χρόνια αφού εμφανίσουν τα πρώτα συμπτώματα της νόσου. Η καθυστέρηση αυτή στη διάγνωση και στη θεραπεία έχει αρνητικές επιπτώσεις στην πορεία της νόσου. Η ακριβής και πρώιμη διάγνωση της άνοιας εξασφαλίζει έγκαιρη παρέμβαση, ομαλότερο πέρασμα των σταδίων της νόσου και καλύτερη ποιότητα ζωής, τόσο των ασθενών όσο και των οικογενειών τους, επί μακρότερο χρονικό διάστημα. Επιτρέπει επίσης περαιτέρω πρόληψη και εύστοχες θεραπευτικές στρατηγικές, φαρμακευτικές ή μη.