Πρόσφατα κυκλοφόρησε το βιβλίο «Το Ριζάρειο Ιδρυμα στον χρόνο». Μπορείτε να μας πείτε ποιος είναι ο λόγος της έκδοσης του βιβλίου;

Το Ριζάρειο Ιδρυμα συγκαταλέγεται στα αρχαιότερα (1844) και σημαντικότερα καθιδρύματα της χώρας. Καύχημά του είναι η Ριζάρειος Εκκλησιαστική Σχολή (ΡΕΣ).

Ο πολύς κόσμος αγνοεί τη λαμπρή ιστορία 176 χρόνων προσφοράς του στην Παιδεία, ιδιαίτερα την εκκλησιαστική, στη φιλανθρωπία και τον πολιτισμό.

Το πρόσφατο καλαίσθητο βιβλίο «Το Ριζάρειο Ιδρυμα στο χρόνο», με πλούσιο φωτογραφικό υλικό, που συνέγραψαν ο Χρήστος Β. Μασσαλάς και η Αλεξάνδρα Ε. Καρπέτα, συμπυκνώνει σε 55 σελίδες την ιστορία και τις πολυσχιδείς δραστηριότητες του Ιδρύματος. Συνέπεσε να εκδοθεί επί προεδρίας μου το 2019.

Ποιοι ήταν οι ιδρυτές του Ριζαρείου Ιδρύματος; Γιατί ονομάστηκαν ευεργέτες;

Οι αδελφοί Μάνθος (1764-1824) και Γεώργιος Ριζάρης (1769-1842). Γεννήθηκαν στο Μονοδέντρι Ιωαννίνων. Εφυγαν πάμπτωχοι από το χωριό τους και ασχολήθηκαν στη Ρωσία με το εμπόριο.

Με τη διορατικότητα και τον τίμιο μόχθο τους δημιούργησαν τεράστια περιουσία, την οποία διέθεσαν εξ ολοκλήρου για την απελευθέρωση της πατρίδας από τον τουρκικό ζυγό, για την ίδρυση και λειτουργία της ΡΕΣ και για απειράριθμες φιλανθρωπικές πράξεις.

Ο Μάνθος υπήρξε μέλος της Φιλικής Εταιρείας, γνωστός με το συνθηματικό όνομα «Πρόθυμος». Συνεργάστηκε στενά με τον Αλέξανδρο Υψηλάντη.

Ο Γεώργιος αγωνίστηκε για μια καλύτερη Παιδεία του ελληνικού λαού. Σώζεται πολύτιμη αλληλογραφία του με τον Αδαμάντιο Κοραή, τον Νεόφυτο Δούκα και τον Κωνσταντίνο Οικονόμο των εξ Οικονόμων. Ο βασιλιάς Οθων του απένειμε τον Χρυσό Σταυρό των Ιπποτών του Βασιλικού Τάγματος του Σωτήρος. Η Βουλή των Ελλήνων ανέγραψε τους αδελφούς Ριζάρη στη στήλη των «Μεγάλων Ευεργετών του Εθνους».

Αληθεύει ότι ο Αγιος Νεκτάριος ήταν διευθυντής της Ριζαρείου Σχολής;

Η ζωή του Αγίου Νεκταρίου είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη Σχολή μας. Οταν Τον καταδίωκαν από παντού, κυριολεκτικά εξαθλιωμένος και πενόμενος, η Ριζάρειος Του πρόσφερε τη θέση του διευθυντή της Σχολής, όπου παρέμεινε επί δεκατέσσερα συναπτά έτη.

Το μεγαλύτερο μέρος του σπουδαίου εκκλησιαστικού και επιστημονικού Του έργου το εκπόνησε στο ήρεμο περιβάλλον της παλαιάς μεγαλοπρεπούς Σχολής, εκεί όπου είναι σήμερα το Ριζάρειο Πάρκο, επί της οδού Βασιλίσσης Σοφίας, με τον περικαλλή ναό του Αγίου Γεωργίου, τον οποίον εγκαινίασε και στον οποίο ιερουργούσε.

Το ταπεινό στασίδι Του με την αρχιερατική του μίτρα αποτελούν ευλαβικό προσκύνημα για τους πιστούς. Το 2020 συμπληρώνονται εκατό έτη από την κοίμηση του αγίου. Οι εκδηλώσεις που σχεδιάσαμε αναβάλλονται για το επόμενο έτος. Προς το παρόν απονέμουμε το «Παράσημο» και το «Μετάλλιο» (το σχεδίασε ο Ηπειρώτης κορυφαίος γλύπτης Θεόδωρος Παπαγιάννης) του Αγίου Νεκταρίου κυρίως σε εκκλησιαστικές και πολιτικές προσωπικότητες και ανθρώπους που έχουν διακριθεί στην ευεργεσία και τη φιλανθρωπία.

Ποιες Σχολές ανήκουν στο Ριζάρειο;

Εκτός από τη Ριζάρειο Εκκλησιαστική Σχολή, η οποία από το σχολικό έτος 2013-2014 λειτουργεί ως μικτό Γενικό Εκκλησιαστικό Λύκειο με 140 μαθητές και μαθήτριες, ένα σχολείο αριστείας, σε καταπράσινη έκταση 80 στρεμμάτων στο Χαλάνδρι, με άνετες εγκαταστάσεις, εξαιρετική βιβλιοθήκη και οικοτροφείο, με εμβληματικό σημείο αναφοράς τον εξαίσιο ναό του Αγίου Γεωργίου, περίφημη είναι και η Ριζάρειος Χειροτεχνική Σχολή στο Μονοδέντρι (1979), μοναδική στην Ελλάδα, με εντυπωσιακό από κάθε άποψη Εκθετήριο-Πωλητήριο, το οποίο στεγάζεται από το 1981 στο αρχοντικό Κατσαδήμα.

Ποιες είναι οι δραστηριότητες του Ιδρύματος;

Εκτός από τον εκκλησιαστικό του χαρακτήρα, το Ιδρυμά μας αποτελούσε και αποτελεί Κέντρο Παιδείας και Πολιτισμού.

Στα ακροτελεύτια άρθρα 170 και 171 της Διαθήκης, ο διαθέτης Γεώργιος Ριζάρης ορίζει ρητώς: «Η επιθυμία μου είναι να προκύψει ωφέλεια εις το Κοινόν από τους ιδρώτας του προσώπου εμού τε και του μακαρίτη αυταδέλφου μου», επεξηγώντας περαιτέρω με σαφήνεια τις προθέσεις του:

«Δεν θέλω κατ’ ουδένα τρόπον να ωφεληθώσιν ολίγοι προς βλάβην των κοινωφελών διατάξεών μου». Προβλέπεται, επίσης, «ευρυτέρα και γενικωτέρα επιστημονική μόρφωσις της νεολαίας» και όχι απλώς μονομερής εκκλησιαστική παιδεία.

Με την έννοια αυτή, η Βιβλιοθήκη της ΡΕΣ, με περισσότερους από 50.000 τίτλους βιβλίων, στα οποίους θα προστεθούν τουλάχιστον άλλοι 10.000, δωρεά από την προσωπική μου βιβλιοθήκη, αποτελεί απτό δείγμα του εκπαιδευτικού και παιδευτικού ρόλου του Ιδρύματος.

Το Ριζάρειο Εκθεσιακό Κέντρο λειτουργεί από το 2000 στο αρχοντικό Πανταζή στο Μονοδέντρι. Οι σχετικές εκθέσεις προσελκύουν το ενδιαφέρον χιλιάδων επισκεπτών, Ελλήνων και ξένων. Τον Σεπτέμβριο του 2019 εγκαινιάστηκε η έκθεση «Boissonnas: Εικόνες της Ελλάδος» και επανακυκλοφόρησε σε πολυτελή έκδοση το σχετικό φωτογραφικό υλικό του πρωτοπόρου φωτογράφου και μεγάλου φιλέλληνα. Στο Μονοδέντρι υποδέχτηκα τον δισεγγονό του Boissonnas Valentin, ο οποίος ήρθε από τη Ζυρίχη με την οικογένειά του ειδικά για να δει την έκθεση.

Το Πνευματικό Κέντρο Κ. Λαζαρίδη στο Κουκούλι Ιωαννίνων διαθέτει σπάνια συλλογή αποξηραμένων φυτών και βοτάνων του Ζαγορίου, τη βιβλιοθήκη και το αρχείο του φωτισμένου δασκάλου.

Το 2019 υπήρξατε πρόεδρος του Ιδρύματος. Ποιες ήταν οι δικές σας δραστηριότητες;

Το δεκαμελές Πολυμελές Συμβούλιο εκλέγει με βάση τους όρους της Διαθήκης τριμελές Διοικητικό Συμβούλιο με τριετή θητεία και εναλλαγή στην προεδρία. Δεν αναφέρομαι σε δικές μου πρωτοβουλίες για το λόγο ότι οι αποφάσεις είναι προϊόν συλλογικής δράσης.

Εχω την τύχη και τη χαρά να συνεργάζομαι με «εξέχοντα μέλη της ελληνικής κοινωνίας, τα οποία προσφέρουν τις υπηρεσίες τους χωρίς αμοιβή», σύμφωνα με τους όρους της Διαθήκης.

Κατά σειρά αρχαιότητας είναι οι: Κωνσταντίνος Φαφαλιός, φιλόλογος, Πέτρος Γέμτος, ομότ. καθηγητής, πρώην πρύτανης του ΕΚΠΑ, Γεώργιος Ιωαννίδης, μηχανολόγος μηχανικός, Κωνσταντίνος Λιούμας, δικηγόρος, Αδωνις Κύρου, δημοσιογράφος-ιστορικός, Χρήστος Μασσαλάς, ομότ. καθηγητής, πρώην πρύτανης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Γεώργιος Ματσόπουλος, καθηγητής ΕΜΠ, ηλεκτρολόγος μηχανικός, Παναγιώτης Τσακίρης, εκπαιδευτικός, Δημήτριος Αναγνωστόπουλος, ομότ. καθηγητής ΕΚΠΑ.

Ποια είναι τα προσεχή σχέδιά σας;

Ασφαλής πυξίδα για το μέλλον είναι η συνέχιση του εκκλησιαστικού, εκπαιδευτικού και φιλανθρωπικού έργου του Ιδρύματος. Επιδιώκουμε στενότερη συνεργασία με την Εκκλησία. Το όραμά μας για ένα Ριζάρειο Πνευματικό Κέντρο, με δημόσια παρέμβαση σε θέματα Παιδείας και πολιτισμού, ελπίζω να γίνει πραγματικότητα, όπως και η καθιέρωση ετήσιου Αριστείου Ευεργεσίας και Ευποιίας στη μνήμη των αδελφών Ριζάρη.

Who is who: Ο Χριστόφορος Χαραλαμπάκης είναι ομότιμος καθηγητής Γλωσσολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, επίτιμος διδάκτορας του Τμήματος Ελληνικής Φιλολογίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης και ισόβιο μέλος του Ριζαρείου Ιδρύματος.

Το 2003 η ολομέλεια της Ακαδημίας Αθηνών τού ανέθεσε ομόφωνα τον επιστημονικό συντονισμό του Χρηστικού Λεξικού της Νεοελληνικής Γλώσσας, το οποίο κυκλοφόρησε το 2014 σε καλαίσθητη έκδοση του Εθνικού Τυπογραφείου.

Από την έντυπη έκδοση