Υπήρξε από τις εμβληματικότερες ανασκαφές των τελευταίων δέκα ετών. Τα ευρήματα που ήρθαν στο φως αποδεικνύουν ότι το μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού της Αττικής της αρχαϊκής περιόδου τα έβγαζε πέρα με… δυσκολία.

Ο λόγος για τη σωστική ανασκαφή του Κέντρου Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος στο Δέλτα Φαλήρου, σημαντικά ευρήματα της οποίας αλλά και κομβικές στιγμές από τη δεκαετή έρευνα περιλαμβάνονται στη νέα έκθεση με τίτλο «Φαληρόθεν. Ανάμεσα σε δύο κόσμους» στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πειραιά. Εκατόν σαράντα ευρήματα και τρεις τάφοι αφηγούνται τη ζωή και τις ιστορίες των ανθρώπων κατά την αρχαϊκή περίοδο στην περιοχή του Πειραιά και της Αθήνας. Τότε η πόλις ταυτιζόταν με τους πολίτες της. Οι άνθρωποι γίνονται πολίτες, έχουν ατομική ευθύνη και ευθύνη απέναντι στην πόλη.

Την περιοδική έκθεση επιμελείται η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πειραιά και Νήσων, Στέλλα Χρυσουλάκη, η οποία «ξεναγεί» τον «Ε.Τ.» της Κυριακής στα σπουδαία ευρήματα από το παράκτιο νεκροταφείο των αρχαϊκών χρόνων που «συνομιλούν» με τη μόνιμη έκθεση του μουσείου, αλλά και μας μιλάει για το νέο πρόσωπο του Πειραιά, για τον πολιτισμό που τον καθιστά νέο διεθνές κόμβο. Σε λίγες ημέρες θα παραδοθούν στο κοινό οι τρεις σταθμοί του μετρό… Στη στάση του Δημοτικού Θεάτρου θα μας περιμένει μια μόνιμη μοντέρνα έκθεση με ευρήματα και αντίγραφα αρχαιολογικών θησαυρών από την πόλη του Πειραιά, ένας «περίπατος στην Ιστορία», μας λέει η κ. Χρυσουλάκη. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή!

Νεκροταφείο

«Στο σκεπτικό της περιοδικής έκθεσης “Φαληρόθεν. Ανάμεσα σε δύο κόσμους” συνέβαλε η ανάγκη να παρουσιαστεί στο κοινό μια συνολική εικόνα του χώρου. Η έκθεση αφηγείται την παρουσία του παράκτιου νεκροταφείου της αρχαϊκής περιόδου. Ηταν ενεργό από τον 8ο έως τον 4ο αιώνα π.Χ. Η έκθεση επιθυμεί να προβάλει την πραγματική σημασία ενός εκτεταμένου στον χώρο και τον χρόνο παράκτιου νεκροταφείου, το οποίο προσφέρει εικόνες και δεδομένα της αθηναϊκής κοινωνίας των αρχαϊκών χρόνων, ως αντανάκλαση της σφύζουσας από ζωή πόλης, στο εργαστήρι της οποίας χαλκεύτηκαν οι ιδέες που οδήγησαν σε πολιτικές εξελίξεις και, τελικά, στη Δημοκρατία. Το νεκροταφείο εικονίζει μέσα από τις ταφές του τους ανθρώπους της κοινωνίας, την κοινωνική διαστρωμάτωση και τη διασπορά του πλούτου. Ενα μικρό κομμάτι το έχουν οι πλούσιοι, ενώ το μεγαλύτερο είναι φτωχοί», σημειώνει η κ. Χρυσουλάκη για την έκθεση, η οποία θα διαρκέσει έως τις 31 Δεκεμβρίου του 2023.

«Τα ευρήματα στη νεκρόπολη σκιαγραφούν εύγλωττα την αθηναϊκή κοινωνία. Οι τάφοι νηπίων και παιδιών αποδεικνύουν τη μεγάλη θνησιμότητα της περιόδου όπου ενισχύεται η άποψη πως υπήρχαν περίοδοι μεγάλης ξηρασίας, έλλειψη τροφών λόγω σιτοδείας και λιμοί. Ο κόσμος δεν τρεφόταν σωστά και κατ’ επέκταση ούτε η μητέρα ούτε και το παιδί».

Παράλληλα, όπως μας περιγράφει η κ. Χρυσουλάκη, οι ταφές αποτυπώνουν τα συναισθήματα των ανθρώπων, που αν και ο χρόνος παγώνει με τον θάνατο, το σκελετικό υλικό των τάφων και τα υλικά αγαθά που τους συνόδευσαν στην τελευταία τους κατοικία μιλούν για την κοινωνία αλλά και για τους ίδιους, τις ιστορίες που κουβαλούν στη ζωή τους. «Η απώλεια ενός παιδιού, τα συναισθήματα της οικογένειας για την απώλεια δείχνουν τον πόνο αλλά και “μιλούν” για τις συνήθειες της οικογένειας. Βρήκαμε αντικείμενα που αγαπούσαν τα παιδιά, τα οποία τα έβαζαν στο αγγείο, στην ταφή. Στην έκθεση βλέπουμε οστά μικρού περιστεριού, από ταφή βρέφους που χρονολογείται στα τέλη 7ου αι. π.Χ.».

Τέσσερις ενότητες

Η έκθεση αναπτύσσεται σε τέσσερις ενότητες. Η μία ενότητα έχει ως κύριο άξονα τα αττικά έθιμα ταφής που απορρέουν από τη φροντίδα και την αγάπη, τη θρησκευτική αντίληψη του θανάτου κατά την πρώιμη και ύστερη αρχαϊκή περίοδο και ακολουθεί η ενότητα για την κοινωνική διαστρωμάτωση με τα αντικείμενα που συνόδευαν τον νεκρό, αλλά και αυτά που αποτέλεσαν μέρος της τελετουργίας για τη φροντίδα του στο τελευταίο ταξίδι.

Η τρίτη ενότητα είναι αφιερωμένη στη Βιοαρχαιολογία, στην ανάλυση της ανθρωπολογικής μελέτης του νεκροταφείου, δηλαδή, παρουσιάζει την ταυτότητα των ανθρώπων που έχουν ταφεί και αφηγείται στοιχεία από την ιστορία της ζωής τους, ενώ η τέταρτη ενότητα παρουσιάζει τον πλούτο αγγειογραφίας, ο οποίος παρέχει καινούργιο υλικό στην αγγειογραφία της εποχής.

«Το Φάληρο μπαίνει δυναμικά στη συζήτηση της επιστημονικής κοινότητας που αφορά την αγγειογραφία στην Αττική του 7ου-8ου αιώνα», τονίζει η κ. Χρυσουλάκη. Μεταξύ άλλων συναντάμε αμφορείς με παραστάσεις με λέοντες, στιγμές κυνηγιού, αλλά και νεαρών πυγμάχων φιλοτεχνημένες από αττικό εργαστήριο! Η έκθεση εμπλουτίζεται με δύο βίντεο, όπου ο επισκέπτης βλέπει πώς έγιναν η ανασκαφή και η τεκμηρίωση των ευρημάτων και των κτερισμάτων.

Το νεκροταφείο του Δέλτα Φαλήρου βρίσκεται στο μέσο του παλαιού κόλπου του Φαλήρου σε απόσταση 4,1 χιλιομέτρων νότια του σύγχρονου κέντρου των Αθηνών. Η πρώτη μαρτυρία για την ύπαρξη νεκροταφείου στο Δέλτα Φαλήρου είναι καταγεγραμμένη ήδη από το 1864, ενώ στις αρχές του 20ού αιώνα πραγματοποιούνται δύο -μικρής έκτασης- ανασκαφικές έρευνες σωστικού χαρακτήρα, από τους Κ. Κουρουνιώτη το 1911 και Ε. Πελεκίδη το 1915. Από την τελευταία προέκυψε -μεταξύ άλλων- το ανορθόδοξο για τις αντιλήψεις της εποχής εύρημα της ομαδικής ταφής 18 ενηλίκων, οι οποίοι εκτελέστηκαν με αποτυμπανισμό. Συστηματικά, η περιοχή ανασκάφηκε κατά τη διάρκεια της πρόσφατης κατασκευής του ΚΠΙΣΝ στη θέση του παλαιού Ιπποδρόμου.

Αρέσει το νέο πρόσωπο του Πειραιά

Από τη συζήτηση με την κ. Χρυσουλάκη δεν μπορούσαμε να μην αναφερθούμε στα σημαντικά έργα στον Πειραιά για την ανάδειξη της πολιτιστικής του κληρονομιάς.

«Ο Πειραιάς διαθέτει ένα εξαιρετικά σημαντικό πολιτιστικό απόθεμα, ένα μεγάλο συγκριτικό πλεονέκτημα, το οποίο αναδεικνύει τη φυσιογνωμία του διαχρονικά. Σήμερα, υπάρχει μια δυναμική στον Πειραιά, καθώς η κυβέρνηση επενδύει ουσιαστικά στην πόλη», τόνισε η υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού, Λίνα Μενδώνη, κατά τα εγκαίνια της έκθεσης στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πειραιά, παρουσία του δημάρχου, Γιάννη Μώραλη, πριν από λίγες ημέρες.

Η κ. Μενδώνη, αναφερόμενη στο σημαντικό απόθεμα της πόλης, υπογράμμισε ότι απτό παράδειγμα είναι τα ευρήματα του μετρό, εξαιτίας του οποίου πραγματοποιήθηκε η μεγαλύτερη αρχαιολογική ανασκαφική έρευνα που έχει γίνει ποτέ στον Πειραιά, και μάλιστα στον αστικό ιστό του. Από το έργο αυτό -όπως συμβαίνει πάντα στα δημόσια έργα υποδομής που υλοποιούνται στην πατρίδα μας- προήλθαν πολλά, εξέχοντα και ποικίλων εποχών ευρήματα, τα οποία παρουσιάζονται στον μουσειακό χώρο (34ου Συντάγματος & Πύλης 8, Πειραιάς). Στην έκθεση ο αθέατος κόσμος του Πειραιά έρχεται «Στην Επιφάνεια» -όπως μαρτυρά ο τίτλος της- και ο επισκέπτης παράλληλα με το εποπτικό υλικό βλέπει «εν θερμώ» τους συντηρητές της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πειραιά και Νήσων επί το έργον. Στον κάτω όροφο του κτιρίου, δηλαδή, γίνεται η συντήρηση όλων των ευρημάτων που ανακαλύπτονται από τα έργα διάνοιξης του μετρό και του τραµ. Φωτογραφίες, βίντεο και κείµενα αφηγούνται την πορεία των τεχνικών έργων παράλληλα µε την ανασκαφική διαδικασία.

Η έκθεση αυτή είναι ο προάγγελος της μόνιμης έκθεσης που θα υπάρχει στον τερματικό σταθμό του Δημοτικού Θεάτρου, που θα παραδοθεί στο κοινό σε λίγες ημέρες. «Πρόκειται για μια μόνιμη έκθεση -ένα πρωτοποριακό εγχείρημα- που θα παρουσιάζεται πριν από την ακύρωση των εισιτηρίων με ελεύθερη πρόσβαση στο κοινό», σημειώνει η επιμελήτρια της έκθεσης και αρχαιολόγος κ. Χρυσουλάκη. Ενα μεγάλο κομμάτι της πόλης, της ύδρευσης του Πειραιά, αρδευτικά κανάλια και ευρήματα από την ανασκαφή θα αφηγούνται τη διαχρονία του μεγάλου λιμανιού. Ενώ ο επιβάτης θα τρέχει να πάρει τον συρμό η έκθεση θα έχει στόχο να ξαναγυρίσει… «Και θα ξαναγυρίσει», επιβεβαιώνει η κ. Χρυσουλάκη δίνοντάς μας μια πρώτη γεύση από τη «δυναμική και μοντέρνα» έκθεση. «Τομή στις αρχαιολογικές εκθέσεις στο μετρό» τη χαρακτηρίζει και επισημαίνει: «Ο Πειραιάς είναι ο πρώτος που δείχνει μια νέα προσέγγιση τέτοιων εκθέσεων, ένα πανόραμα ενός αρχαιολογικού περιπάτου στην πόλη που εμπλουτίζεται συνεχώς με υποδομές, ώστε να γίνεται προσβάσιμος στο ευρύ κοινό».

Αν σε όλα αυτά προσθέσουμε την ίδρυση του Μουσείου Εναλίων Αρχαιοτήτων στο κτίριο του Σιλό, στο λιμάνι, αλλά και το έργο της ανάπλασης του παραλιακού μετώπου, με έντονο πολιτιστικό χαρακτήρα λόγω του Κονώνειου Τείχους, τότε εύλογα προκύπτει πως ο Πειραιάς αλλάζει σελίδα και ανοίγει ένα νέο κεφάλαιο στην εξωστρέφεια της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Και όπως φαίνεται, ο απόπλους θα είναι κάθε σημείο του!

Ειδήσεις σήμερα

Κολωνός: Η θεία της 12χρονης αποκάλυψε τη φρίκη – Ερχονται και άλλες συλλήψεις

Θάνος Πλεύρης για τον ναζιστικό χαιρετισμό του πατέρα του: Αυτό είναι αποκτήνωση

Σόιμπλε: Συμβούλευσε τους Γερμανούς να «καταπολεμήσουν» τον δύσκολο χειμώνα με διπλά πουλόβερ, σπίρτα και κεριά