Κοντά στο τέλος των πολύμηνων διαπραγματεύσεων για την αλλαγή των δημοσιονομικών κανόνων το θέμα τέθηκε από τον Γάλλο υπ. Οικονομικών Μπρουνό Λεμέρ αφού εκτός από την Ελλάδα το θέμα των αμυντικών δαπανών ενδιαφέρει και σειρά άλλων χωρών όπως η Λετονία, η Λιθουανία, η Πολωνία και η Ουγγαρία.

Οπως και η Ελλάδα, οι χώρες αυτές βρίσκονται στα ανατολικά σύνορα της Ε.Ε. όπου συνεχίζεται ο πόλεμος στην Ουκρανία. Χωρίς έκπληξη για όσους γνωρίζουν τις ισορροπίες εντός της Ε.Ε., το θέμα έτυχε θετικής αποδοχής από τον επικεφαλής της ομάδας χωρών του Βορρά, Γερμανό υπ. Οικονομικών Κρίστιαν Λίντνερ. Σύμφωνα με πληροφορίες ο Γερμανός υπ. Οικονομικών δείχνει να συμφωνεί τώρα σε ένα θέμα που δεν θα ήθελε να ακούσει πριν από λίγα χρόνια για δύο λόγους. Η μεγαλύτερη οικονομία της ευρωζώνης έχει αποφασίσει την αύξηση του αμυντικού της προϋπολογισμού για πρώτη φορά ύστερα από 10ετίες κατά 100 δισ. ευρώ. Επιπλέον, κίνητρο έδωσε η πρόσφατη περιπέτεια του Γερμανικού Συνταγματικού Δικαστηρίου το οποίο εγκάλεσε την κυβέρνηση του Βερολίνου για υπέρβαση των επιδοτήσεων για την άμβλυνση των συνεπειών της ενεργειακής κρίσης κατά 60 δισ. ευρώ, προβλέποντας την υπέρβαση της οροφής δανεισμού. Οπως προβλέπεται από τον γερμανικό νόμο, το δικαστήριο ζήτησε ισόποσες περικοπές για να μην αναγκαστεί η κυβέρνηση να προχωρήσει σε νέα δάνεια.

Στην κατάλληλη στιγμή

Μια τέτοια συνθήκη σε πανευρωπαϊκό επίπεδο έρχεται για την Ελλάδα την κατάλληλη στιγμή καθώς έχει ξεκινήσει και θα υλοποιήσει ένα τεράστιο για τα ελληνικά δεδομένα εξοπλιστικό πρόγραμμα που θα ξεπεράσει το τέλος της δεκαετίας. Μάλιστα, οι πληρωμές και οι παραλαβές του υλικού θα επεκταθούν και μετά το 2032, έτος κατά το οποίο -με βάση τη συμφωνία του 2018 για τη διευθέτηση του χρέους- η Ελλάδα θα αρχίσει να πληρώνει τοκοχρεολύσια και για τα δάνεια ύψους 230 εκατ. ευρώ προς τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (EFSF) και τον διάδοχό του, τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας.

Λόγω των συνεχών προκλήσεων της Τουρκίας η Ελλάδα εκπόνησε τη διετία 2020-2021 ένα εξοπλιστικό πρόγραμμα το οποίο υλοποιείται σταδιακά. Εχοντας παραλάβει μέρος από νέα γαλλικά μαχητικά Rafale και έναν αριθμό επιθετικών ελικοπτέρων από τις ΗΠΑ μαζί με την υποστήριξη του οπλισμού και των ανταλλακτικών τους, η Ελλάδα ήταν το 2022 η χώρα με τις αναλογικά μεγαλύτερες αμυντικές δαπάνες στο ΝΑΤΟ.

Συγκεκριμένα έφτασαν το 3,8% του ΑΕΠ, σχεδόν διπλάσια από το ελάχιστο ποσοστό δαπανών που απαιτεί από τα μέλη του το ΝΑΤΟ που είναι το 2% του ΑΕΠ.

Tο… κέρδος

Από πού προκύπτει το κέρδος από τον μη υπολογισμό των αμυντικών δαπανών στο έλλειμμα; Με βάση τον Ευρωπαϊκό Κώδικα για τη λογιστική αποτύπωση των δαπανών (ESA), οι αμυντικές δαπάνες καταγράφονται στο σύνολό τους στο έτος κατά το οποίο το μέλος έχει την παραλαβή του αμυντικού υλικού. Για παράδειγμα το 2024 η Ελλάδα θα πάρει άλλα 8 νέα μαχητικά αεροσκάφη. Ακόμη και αν η προπληρωμή γίνει σε δόσεις, το σύνολο του κόστους θα πρέπει να εγγραφεί στον προϋπολογισμό του 2024 στο σύνολο.

Με το να εξαιρεθούν οι δαπάνες από τον υπολογισμό του ελλείμματος, δεν σημαίνει ότι δεν θα εγγραφούν ποτέ. Σημαίνει, όμως, ότι η δαπάνη θα εγγράφεται σταδιακά με τον ρυθμό που η χώρα θα αποπληρώνει το υλικό που έχει παραλάβει. Αυτό προστατεύει όλες τις χώρες και περισσότερο την Ελλάδα από το να μπει σε διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος. Τη διαδικασία, δηλαδή, κατά την οποία θα πρέπει να λάβει περιοριστικά μέτρα για να επαναφέρει το έλλειμμα κάτω από το 3% του ΑΕΠ. Τούτο τη στιγμή που τα επόμενα χρόνια η Ελλάδα αναμένει να παραλάβει αμυντικό υλικό αξίας μεταξύ 10 και 15 δισ. ευρώ.

Ακόμη και αν ο στόχος του 3% του ΑΕΠ για το έλλειμμα δεν κινδυνεύει από τις αμυντικές δαπάνες, η άνεση που δίνεται στις δαπάνες για άμυνα να μην εγγράφονται -όπως γίνεται σήμερα- στους δημόσιους λογαριασμούς, θα δίνει πρόσθετο δημοσιονομικό χώρο για μειώσεις φόρων και κοινωνική πολιτική αφού οι αμυντικές δαπάνες της Ελλάδας αναμένεται να κορυφωθούν τα επόμενα χρόνια όταν αναμένεται να παραληφθούν οι νέες φρεγάτες του Πολεμικού Ναυτικού, οι κορβέτες οι οποίες έχουν κριθεί απαραίτητες (αν και δεν έχουν παραγγελθεί) και από το 2028 τα πανάκριβα αμερικανικά μαχητικά αεροσκάφη 5^ης γενιάς F-35.

Μέχρι τώρα, λοιπόν, κάθε τι που παραλαμβανόταν θα έπρεπε να εγγράφεται στο κόστος παραλαβής, αυξάνοντας τις δαπάνες και επιβαρύνοντας το έλλειμμα. Εκτός από το έλλειμμα, η Ελλάδα θα κινδύνευε να έχει απόκλιση και από το πολυετές δημοσιονομικό πλάνο που θα συμφωνηθεί με τις Βρυξέλλες για τη μείωση του χρέους. Κριτήριο αξιολόγησης της ορθής εφαρμογής του συμφώνου θα είναι η επίτευξη μιας συγκεκριμένης οροφής καθαρών πρωτογενών δαπανών. Σε αυτό το ποσό θα περιλαμβάνονται και οι αμυντικές δαπάνες. Χωρίς την εξαίρεσή τους από το έλλειμμα θα έπρεπε να περιορίσουμε άλλες πολιτικές, όπως η μείωση φόρων και η κοινωνική πολιτική για να διατηρηθούμε εντός των στόχων.

Μεγαλύτερο περιθώριο

Με τη νέα συμφωνία υπολογίζεται ότι για την περίοδο 2024-2027, που συμπίπτει με το νέο τετραετές πρόγραμμα προσαρμογής και χωρίς να αποκαλύπτονται οι παραλαβές πολεμικού υλικού στο σύνολό τους, στο υπ. Οικονομίας και Οικονομικών εκτιμούν ότι το νέο σύστημα δίνει ένα ετήσιο δημοσιονομικό χώρο ύψους 1,5-2 δισ. τον χρόνο.

Για να φανεί η διαφορά μπορεί κανείς να αναφερθεί στην πολυδιαφημισμένη παραλαβή της πρώτης φρεγάτας Belharra από το πολεμικό ναυτικό το 2025. Με δεδομένο ότι το κόστος που πολεμικού πλοίου φτάνει κοντά στα 2 δισ. ευρώ, με το παλιό σύστημα καταγραφής θα έπρεπε να καταγράψουν δαπάνη 2 δισ. ευρώ για το μεθεπόμενο πλοίο.

Με την εξαίρεση της εγγραφής των αμυντικών δαπανών από το έλλειμμα και στο υποθετικό σενάριο ότι η φρεγάτα θα πληρωθεί σε 10 δόσεις των 200 εκατ. ευρώ με την πρώτη να καταβάλλεται το 2025, στο έλλειμμα θα εγγραφούν μόνο τα 200 εκατ. ευρώ και όχι τα 2 δισ. ευρώ.

Κάτι ανάλογο θα γίνει με τις δύο επόμενες φρεγάτες και το πολεμικό υλικό το οποίο θα παραλάβουμε τα επόμενα χρόνια.

Στο τραπέζι και οι δημόσιες επενδυτικές δαπάνες

Εκτός από τις αμυντικές δαπάνες στο τραπέζι έχει πέσει και η παλιά ιδέα για εξαίρεση από το έλλειμμα και των δαπανών για δημόσιες επενδύσεις, προσαρμοσμένη στα σημερινά δεδομένα.

Συγκεκριμένα οι συζητήσεις μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας μένουν ανοιχτές για το θέμα της εξαίρεσης από το έλλειμμα και μέρους των δημοσίων επενδύσεων «νέας γενιάς» από το έλλειμμα.

Συγκεκριμένα, εκτός από τις αμυντικές δαπάνες ο Μπρουνό Λεμέρ ζήτησε να εξαιρεθούν από το έλλειμμα και οι επενδύσεις για «πράσινες» και ψηφιακές επενδύσεις που θα κάνουν τα ευρωπαϊκά κράτη, πέρα από αυτές που χρηματοδοτούνται από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθετικότητας. Σε αυτό το θέμα, η στάση της Γερμανίας είναι πιο διστακτική αφού τόνισε ότι θα πρέπει αρχικά να διευκρινιστούν με σαφήνεια ποιες δαπάνες θα εξαιρούνται. Ο Κρίστιαν Λίντνερ σημείωσε σχετικά ότι οι μισθοί και οι ασφαλιστικές εισφορές για νέες υποδομές δεν μπορούν να εξαιρούνται.

Η συζήτηση είναι ανοιχτή και αναμένεται να καταλήξει σε μερική συμφωνία. Και αυτό το σκέλος ενδιαφέρει την Ελλάδα αφού σχεδιάζει να καλύψει την αλλαγή του ενεργειακού μίγματος δίνοντας έμφαση στις ΑΠΕ και το «πράσινο» υδρογόνο.

Η εξαίρεση τέτοιων δαπανών από το έλλειμμα θα βοηθήσει τη διατήρηση θετικής ανάπτυξης μετά το τέλος του 2026 όταν ολοκληρωθεί το Ταμείο Ανάκαμψης. Με βάση τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για να αντιμετωπιστεί η κλιματική αλλαγή θα χρειαστούν -εκτός από τα χρηματοδοτικά εργαλεία που χρηματοδοτούν την πράσινη ανάπτυξη- επιπλέον επενδύσεις ύψους 600 δισ. ευρώ μέχρι και το 2030. Αυτό σημαίνει ότι η Ελλάδα θα πρέπει, πέρα από χρήματα του Ταμείου Ανάκαμψης και του ΕΣΠΑ, να διαθέσει ένα ποσό που κυμαίνεται από 10 έως 15 δισ. ευρώ. Συνεπώς, είναι σαφές ότι η Ελλάδα αναμένει τις εξελίξεις και σε αυτό το πεδίο πριν τραβήξει τη γραμμή για να υπολογίσει κέρδη και ζημιές από την αλλαγή των δημοσιονομικών κανόνων.