Για δεκατρείς ημέρες τον Οκτώβριο του 1962 η ανθρωπότητα έζησε τις πιο κρίσιμες στιγμές και λίγο έλειψε να ξεσπάσει ο Γ’ Παγκόσμιος Πόλεμος.

Η αντιπαράθεση μεταξύ ΗΠΑ και Σοβιετικής Ενωσης έφθασε στο αποκορύφωμα. Η αιτία ήταν η εγκατάσταση σοβιετικών πυραύλων στην Κούβα.

Στις 22 Οκτωβρίου, ο πρόεδρος Τζον Κένεντι στο διάγγελμά του μίλησε για κίνδυνο παγκόσμιου πυρηνικού πολέμου και ανακοίνωσε πως το αμερικανικό ναυτικό θα επέβαλλε ναυτικό αποκλεισμό της Κούβας. Ο ηγέτης της Σοβιετικής Ενωσης Νικίτα Χρουστσόφ, ανταποδίδοντας τις προειδοποιήσεις-απειλές, ζήτησε από την αμερικανική ηγεσία να αποχωρήσει, προτείνοντας αμοιβαία αποχώρηση της ΕΣΣΔ από την Κούβα και των ΗΠΑ από Ευρώπη και Ασία.

Από τις επιστολές που αντάλλαξαν (25 έως 29 Οκτωβρίου) ο Κουβανός ηγέτης Κάστρο με τον Χρουστσόφ αποκαλύπτεται όλο το παρασκήνιο που οδήγησε στην αποφυγή του Γ’ Παγκοσμίου Πολέμου, αποσύροντας από την Κούβα τους σοβιετικούς πυραύλους.

Σήμερα ο «Ε.Τ.» της Κυριακής δημοσιεύει αποσπάσματα από τις δυο πιο ουσιαστικές επιστολές που φωτίζουν τις κρίσιμες στιγμές και την οπτική γωνία που έβλεπαν τις εξελίξεις οι δυο ηγέτες.

Ο ΧΡΟΥΣΤΣΟΦ ΣΤΟΝ ΚΑΣΤΡΟ

Αβάνα, 28 Οκτώβρη 1962.

Αγαπητέ σύντροφε Φιντέλ Κάστρο.

Λάβαμε την επιστολή σας της 28ης Οκτώβρη και τις ανακοινώσεις σχετικά με τις συζητήσεις που είχατε εσείς και ο πρόεδρος Ντόρτικος με τον πρεσβευτή μας. Καταλαβαίνουμε τη θέση σας και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζετε σε αυτή την πρώτη φάση μετά τη μείωση της τρομακτικής έντασης, η οποία οφείλεται στην αναμενόμενη από στιγμή σε στιγμή επίθεση των Αμερικανών ιμπεριαλιστών.

Καταλαβαίνουμε πως ίσως ανεφύησαν ορισμένες δυσκολίες για εσάς μετά την υπόσχεση που δώσαμε στις ΗΠΑ να αποσύρουμε τη βάση πυραύλων από την Κούβα. Οι Αμερικανοί, ως αντάλλαγμα, δεσμεύτηκαν να μην εισβάλουν στην Κούβα, είτε με τα δικά τους στρατεύματα είτε με τις δυνάμεις των δυτικών συμμάχων τους, και επομένως να θέσουν τέλος στην «καραντίνα», δηλαδή στον οικονομικό αποκλεισμό της Κούβας.

Η δέσμευση αυτή οδηγεί στη λύση της κρίσης στη ζώνη της Καραϊβικής, κρίση που εμπεριείχε, το καταλαβαίνετε καλά, τη σύγκρουση των υπερδυνάμεων και την έκρηξη παγκοσμίου πολέμου όπου θα γινόταν χρήση θερμοπυρηνικών όπλων και πυραύλων… Εμείς, όμως, τα πολιτικά πρόσωπα, οι αρχηγοί κρατών, κατευθύνουμε τους λαούς και οι λαοί δεν τα γνωρίζουν όλα. Οι λαοί δεν είναι σε θέση να καταλάβουν όλα όσα εμείς οι ηγέτες πρέπει να λάβουμε υπόψη. Γι’ αυτό βαδίζουμε επικεφαλής των λαών. Τότε μόνο οι λαοί θα μας ακολουθήσουν και θα μας σεβαστούν.

Αν υποχωρούσαμε στα λαϊκά αισθήματα, θα αφηνόμασταν να παρασυρθούμε από μερικούς ενθουσιώδεις αλόγιστους, και αν είχαμε αρνηθεί μια λογική συμφωνία με την κυβέρνηση των ΗΠΑ, το πιθανότερο είναι πως ο πόλεμος θα είχε εκραγεί με εκατομμύρια νεκρούς. Οι επιζώντες τώρα θα κατηγορήσουν τους ιθύνοντες που δεν έλαβαν τα αναγκαία μέτρα για να αποφύγουν έναν πόλεμο εξόντωσης.

Η αποφυγή του πολέμου και της επίθεσης κατά της Κούβας δεν εξαρτιόταν μόνο από τα μέτρα των κυβερνήσεών μας, αλλά από την ανάλυση των εχθρικών κινήσεων στο έδαφός σας. Εκτιμήσαμε την κατάσταση εν γένει. Μερικοί ισχυρίζονται πως δεν πήραμε και τη δική σας γνώμη και άποψη πριν καταλήξουμε στη γνωστή απόφαση. Στην πραγματικότητα, πιστεύουμε πως το κάναμε, αγαπητέ σύντροφε Φιντέλ Κάστρο, αφού έχουμε τα τηλεγραφήματά σας, το ένα πιο ανησυχητικό από το άλλο, και τελικά το τηλεγράφημά σας της 27ης Οκτώβρη όπου εμφανιζόσασταν σχεδόν βέβαιος για μια επίθεση κατά της Κούβας. Κατά τα λεγόμενά σας δεν ήταν παρά θέμα χρόνου: 24 ή 72 ωρών… […] Στο τηλεγράφημά σας της 27ης Οκτώβρη μάς προτείνατε να είμαστε οι πρώτοι που θα επέφεραν πυρηνικό πλήγμα κατά του εχθρικού εδάφους. Ασφαλώς αντιλαμβανόμαστε πού θα μπορούσε να μας οδηγήσει η πράξη αυτή. Δεν θα ήταν ένα απλό πλήγμα, αλλά η αρχή του παγκόσμιου θερμοπυρηνικού πολέμου.

Αγαπητέ σύντροφε Φιντέλ Κάστρο, βρίσκω την πρότασή σας λανθασμένη, αν και κατανοώ την αιτία. Ζήσαμε εξαιρετικά σοβαρές στιγμές όταν ο παγκόσμιος θερμοπυρηνικός πόλεμος μπορούσε να εκραγεί. Ασφαλώς οι ΗΠΑ θα είχαν τρομακτικές απώλειες, αλλά και η ΕΣΣΔ και ο σοσιαλιστικός κόσμος θα υπέφεραν αφάνταστα. Είναι επίσης δύσκολο να πει κανείς ποια θα ήταν η κατάληξη για τον κουβανικό λαό. Κατά πρώτον, η Κούβα θα είχε καεί μέσα στη φωτιά του πολέμου. […] Τα μέτρα που λάβαμε μας επέτρεψαν να φτάσουμε στο στόχο που είχαμε βάλει, όταν από κοινού αποφασίσαμε να στείλουμε πυραύλους στην Κούβα.

Αποσπάσαμε από τις ΗΠΑ τη δεσμευτική υπόσχεση να μην εισβάλουν στην Κούβα και να μην το επιτρέψουν στους Λατινοαμερικάνους συμμάχους τους. Ολα αυτά τα επιτύχαμε χωρίς πυρηνικό πόλεμο. Πιστεύουμε πως πρέπει να επωφεληθούμε όλων μας των δυνατοτήτων για να υπερασπιστούμε την Κούβα, για να ενισχύσουμε την ανεξαρτησία και την κυριαρχία της, για να καταδικάσουμε σε αποτυχία τη στρατιωτική επίθεση και για να εμποδίσουμε τον παγκόσμιο θερμοπυρηνικό πόλεμο στην παρούσα φάση.

Και το πετύχαμε. Βεβαίως κάναμε συμβιβασμούς και πήραμε δεσμευτικές υποσχέσεις. Κινηθήκαμε σύμφωνα με την αρχή: μια υποχώρηση ως αντάλλαγμα για μια άλλη υποχώρηση. Και οι ΗΠΑ έκαναν επίσης συμβιβασμούς, ανέλαβαν εμπρός στον κόσμο όλο την υποχρέωση να μην επιτεθούν στην Κούβα.

Επομένως, αν κάνουμε συγκρίσεις, από τη μια έχουμε την επιθετικότητα των ΗΠΑ και τον θερμοπυρηνικό πόλεμο και από την άλλη τις δεσμευτικές υποσχέσεις, τους συμβιβασμούς έναντι άλλων συμβιβασμών, τη διατήρηση απαραβίαστου της δημοκρατίας της Κούβας και την αποφυγή του παγκόσμιου πολέμου. Νομίζω πως τα συμπεράσματα είναι ξεκάθαρα.

Φυσικά, για την άμυνα της Κούβας και των άλλων σοσιαλιστικών χωρών δεν μπορούμε να βασιστούμε στην υπόσχεση της κυβέρνησης των ΗΠΑ πως δεν θα εισβάλουν στην Κούβα. Υιοθετήσαμε -και θα συνεχίσουμε να υιοθετούμε- όλα τα μέτρα για να ενισχύσουμε την άμυνά μας και να συγκεντρώσουμε τις αναγκαίες δυνάμεις για μια πιθανή αντίθεση. Τώρα, με τα όπλα που της έχουμε παράσχει, η Κούβα είναι περισσότερο παρά ποτέ σε θέση να αμυνθεί. Ακόμα και μετά το ξήλωμα των εγκαταστάσεων των πυραύλων, θα έχετε αρκετά όπλα ώστε να αντικρούσετε τον εχθρό στην ξηρά, στη θάλασσα και στον αέρα, κοντά στην επικράτειά σας.

Επιπλέον, όπως θα θυμόσαστε στο μήνυμά μας της 28ης Οκτώβρη στον πρόεδρο των ΗΠΑ, είπαμε πως «συγχρόνως θέλουμε ο κουβανικός λαός να αισθάνεται βέβαιος ότι είμαστε στο πλευρό του και ότι δεν θα εγκαταλείψουμε την ευθύνη μας να βοηθήσουμε τον κουβανικό λαό». Είναι ολοφάνερο για όλο τον κόσμο πως τα λόγια αυτά εκ μέρους μας είναι πολύ σοβαρή προειδοποίηση προς τον εχθρό. […] Θεωρούμε πως ο εισβολεύς υπέστη ήττα. Ετοιμαζόταν να επιτεθεί στην Κούβα, αλλά τον σταματήσαμε και τον υποχρεώσαμε να παραδεχθεί, εμπρός στην παγκόσμια κοινή γνώμη, πως δεν θα το κάνει στη σημερινή κατάσταση των πραγμάτων. Θεωρούμε πως αυτό είναι μια μεγάλη νίκη. […] Σύντροφε Φιντέλ Κάστρο, αποφασίσαμε να σας στείλουμε την απάντηση αυτή το ταχύτερο δυνατόν.

Θα κάνουμε μια πιο λεπτομερή ανάλυση των συμβάντων σε προσεχή επιστολή μας. Τώρα, όταν αρχίζουν οι συνομιλίες για τη διευθέτηση της διενέξεως, σας ζητούμε να μας κοινοποιήσετε τις απόψεις σας. Από την πλευρά μας, θα συνεχίσουμε να σας ενημερώνουμε επάνω στην πορεία των συζητήσεων και να κάνουμε τις αναγκαίες συσκέψεις.

Σύντροφε Φιντέλ Κάστρο, σας εύχομαι κάθε δυνατή επιτυχία και είμαι σίγουρος πως θα την έχετε. Θα υπάρξουν και άλλες μηχανορραφίες εναντίον σας. Αλλά, από κοινού, θα λάβουμε όλα τα μέτρα για να τις εξουδετερώσουμε και να συμβάλουμε στην ενίσχυση και στην ανάπτυξη της κουβανικής επανάστασης.

Ν. Χρουστσόφ 30 Οκτώβρη 1962

 Ο ΚΑΣΤΡΟ ΣΤΟΝ ΧΡΟΥΣΤΣΟΦ

Αγαπητέ Χρουστσόφ,

Ελαβα την επιστολή σας της 30ής Οκτώβρη. Σύμφωνα με την άποψή σας, είχατε ζητήσει τη γνώμη μας πριν καταλήξετε στην απόφαση να αποσύρετε τους στρατηγικούς πυραύλους. Στηριζόσασταν σε ανησυχητικά νέα τα οποία, σύμφωνα με την άποψή σας, προέρχονταν από την Κούβα και το τελευταίο μου τηλεγράφημα της 27ης Οκτώβρη. Δεν γνωρίζω ποιες είναι οι ειδήσεις που λάβατε, απαντώ μόνο για το μήνυμα το οποίο σας έστειλα τη νύχτα της 26ης Οκτώβρη, το οποίο λάβατε στις 27.

Αυτό που πράξαμε στα γεγονότα, σύντροφε Χρουστσόφ, ήταν να προετοιμαστούμε και να είμαστε έτοιμοι για μάχη. Στην Κούβα υπήρξε μόνο ένα είδος συναγερμού: ο συναγερμός εν όψει της μάχης. Οταν, σύμφωνα με την άποψή μας, η ιμπεριαλιστική επίθεση ήταν άμεση, θεώρησα καλό να σας πληροφορήσω σχετικά, και με τον τρόπο αυτόν να προειδοποιήσω και τη σοβιετική κυβέρνηση και το σοβιετικό επιτελείο, εφόσον υπήρχαν σοβιετικές δυνάμεις αποφασισμένες να παλέψουν μαζί μας για να προστατεύσουν τη δημοκρατία της Κούβας εναντίον μιας εξωτερικής επιθέσεως, την οποία δεν ήμασταν σε θέση να αποτρέψουμε, αλλά εναντίον της οποίας μπορούμε να αμυνθούμε. […] Δεν γνωρίζετε ίσως αρκετά ως ποιο σημείο ο κουβανικός λαός ήταν έτοιμος να πράξει το καθήκον του απέναντι στην πατρίδα του και την ανθρωπότητα.

Δεν αγνοούσα, όταν τους έγραψα, ότι οι όροι της επιστολής μου θα μπορούσαν να ερμηνευθούν λανθασμένα από σας και αυτό συνέβη. Ισως γιατί δεν τους διαβάσατε προσεκτικά. Ισως λόγω της μεταφράσεως. Ισως γιατί θέλησα να πω πολλά σε πολύ λίγες γραμμές. […] Οχι, σύντροφε Χρουστσόφ, λίγες φορές στην Ιστορία, και θα μπορούσα να πω ποτέ, γιατί ποτέ κανένας λαός δεν διέτρεξε παρόμοιο κίνδυνο, ένας λαός δεν ήταν έτοιμος να παλέψει και να πεθάνει με ένα τόσο πανανθρώπινο αίσθημα καθήκοντος. Γνωρίζαμε, μη νομίζετε ότι το αγνοούσαμε, ότι θα είχαμε εξολοθρευθεί, όπως το υπονοούσατε στην επιστολή σας, στην περίπτωση που ο θερμοπυρηνικός πόλεμος θα είχε ξεσπάσει. Αυτό όμως δεν μας ανάγκασε να σας ζητήσουμε να αποσύρετε τους πυραύλους και να υποχωρήσετε. Μήπως πιστεύετε ότι επιθυμούσαμε αυτόν τον πόλεμο; […] Ο ιμπεριαλισμός μπλόκαρε κάθε λύση και οι απαιτήσεις του, σύμφωνα με τη δική μας γνώμη, ήταν απαράδεκτες για τη Σοβιετική Ενωση και για την Κούβα.

Και αν αυτό συνέβαινε, τι θα κάναμε με τους τρελούς που θα είχαν εξαπολύσει τον πόλεμο; Εσείς ο ίδιος με βεβαιώσατε ότι, κάτω από τις παρούσες συνθήκες, ο πόλεμος θα εξελισσόταν πολύ γρήγορα σε έναν θερμοπυρηνικό πόλεμο. […] Ο καθένας έχει τις απόψεις του και εγώ υποστηρίζω τη δική μου σχετικά με τον επικίνδυνο χαρακτήρα των επιθετικών κύκλων του Πενταγώνου και την πρόθεσή τους να θελήσουν να εξαπολύσουν ένα κτύπημα. Δεν σας πρότεινα, σύντροφε Χρουστσόφ, να περάσει η Σοβιετική Ένωση στην επίθεση τη στιγμή που ήμασταν ακόμη στο μέσον της κρίσεως, όπως κάτι τέτοιο διαφαίνεται στην επιστολή σας.

Αλλά μετά την ιμπεριαλιστική επίθεση, να δράσει η Σοβιετική Ενωση χωρίς δισταγμούς, χωρίς ποτέ να διαπράξει το λάθος να αφήσει να δημιουργηθεί μια κατάσταση μέσα στην οποία οι εχθροί μας θα μπορούσαν να καταφέρουν πρώτοι το πυρηνικό κτύπημα. Και μέσα σ’ αυτό το πνεύμα, σύντροφε Χρουστσόφ, επιμένω στην άποψή μου, διότι πιστεύω ότι αποτελεί μια ορθή εκτίμηση μιας συγκεκριμένης καταστάσεως. Μπορείτε να με πείσετε ότι έχω λάθος, αλλά δεν μπορείτε να μου πείτε ότι έχω λάθος χωρίς να με πείσετε. […] Μπορείτε να αναρωτηθείτε με ποιο δικαίωμα μπορούσα να το κάνω. Αντιμετώπισα το θέμα αυτό χωρίς να με απασχολήσει ο δύσκολος χαρακτήρας του.

Ακολουθώντας τη συνείδησή μου και το επαναστατικό μου καθήκον. Εμπνεόμενος από το συναίσθημα θαυμασμού και αγάπης προς τη Σοβιετική Ενωση. […] Δεν μπορώ να ευχηθώ τίποτα άλλο τώρα, παρά ότι έχω κάνει λάθος. Ας ελπίσουμε ότι εσείς έχετε δίκιο. […] Θα αγωνιστούμε εναντίον των αντιξοοτήτων, θα ξεπεράσουμε τις σημερινές δυσκολίες και θα προχωρήσουμε μπροστά χωρίς τίποτα να μπορεί να καταστρέψει τους δεσμούς φιλίας και αιώνιας ευγνωμοσύνης απέναντι στη Σοβιετική Ενωση.

Αδελφικά
Φιντέλ Κάστρο. Αβάνα, 31 Οκτώβρη 1962

ΧΡΗΣΤΟΣ Η. ΧΑΛΑΖΙΑΣ

Από την έντυπη έκδοση του Ελεύθερου Τύπου