Γράφει ο Ανδρέας Ντίνης 

Ο Μέγας Αλέξανδρος, μια από τις σημαντικότερες μορφές της παγκόσμιας ιστορίας, γεννήθηκε στις 20 ή 21 Ιουλίου του 356 π.Χ στην Πέλλα της Μακεδονίας. Πατέρας του ήταν ο βασιλιάς της Μακεδονίας Φίλιππος Β’ και μητέρα του η Ολυμπιάδα, κόρη του βασιλιά της Ηπείρου Νεοπτόλεμου. Στις 10 ή 11 Ιουνίου του 323 π.Χ αρρώστησε βαριά και άφησε την τελευταία του πνοή στη Βαβυλώνα, σε ηλικία μόλις 32 ετών…

Στο σημερινό τεύχος ΕΤ Magazine στο EleftherosTypos.gr που είναι αφιερωμένο στο Σκοπιανό, εμείς θα ασχοληθούμε με τα ευρήματα τα οποία βρέθηκαν στις ανασκαφές της Αμφίπολης πριν από τέσσερα πια χρόνια και έκαναν όλους τους Έλληνες και ολόκληρο τον κόσμο, να πιστέψουν ότι βρέθηκε ο τάφος του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Στο κείμενό μας λοιπόν θα προσπαθήσουμε να φρεσκάρουμε την μνήμη σας θυμίζοντας σας τι ακριβώς έγινε πριν 4 χρόνια σε εκείνη την περιοχή της Μακεδονίας που δεν είναι άλλη από την Αμφίπολη.

Η ιστορία της πόλης και της ανασκαφής 

Η Αμφίπολη ήταν αρχαία πόλη χτισμένη στην ανατολική Μακεδονία, στις όχθες του ποταμού Στρυμόνα, στη θέση πόλης που παλαιότερα ονομαζόταν Εννέα Οδοί ή πολύ κοντά σε αυτήν. Ιδρύθηκε από Αθηναίους το 437 π.Χ. με στόχο τον έλεγχο των μεταλλείων της Θράκης, αλλά πέρασε στα χέρια των Σπαρτιατών κατά τη διάρκεια της πρώτης φάσης του Πελοποννησιακού πολέμου, την περίοδο 431-421 π.Χ. Στη συνέχεια η Αμφίπολη έμεινε στην επιρροή των Σπαρτιατών. Μια τελευταία προσπάθεια ανάκτησή της από τους Αθηναίους το 358 π.Χ. απέτυχε και τον επόμενο χρόνο καταλήφθηκε από τον Φίλιππο Β΄, τον πατέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου και έγινε μέρος του Βασιλείου των Μακεδόνων.

Με την πτώση του Μακεδονικού Βασιλείου από τους Ρωμαίους η Αμφίπολη έγινε μέρος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας Από την πόλη διερχόταν η περίφημη Εγνατία οδός. Στα ύστερα ρωμαϊκά χρόνια είχε σημαντική οικονομική ανάπτυξη κάτι που μαρτυρούν και εντυπωσιακοί σε μέγεθος και διακόσμηση παλαιοχριστιανικόι ναοί της πόλης του 5ου και 6ου αιώνα μ.Χ.

Το 1953 έγινε στο λόφο Καστά η πρώτη τομή από κατοίκους της περιοχής, εξαιτίας ιχνών λιθοδομής στην κορυφή του. Το 1964 άρχισε επίσημα η ανασκαφή, με επικεφαλής τον Δημήτρη Λαζαρίδη, και ανακαλύφθηκε ένα τετράπλευρο οικοδόμημα, με μήκος πλευράς 10 μέτρα και ύψος 5 μέτρα, ενώ με βάση διάσπαρτα αρχιτεκτονικά μέλη βρέθηκε, από τους Κ. Περιστέρη και Μ. Λεφαντζή, ότι ο Λέοντας της Αμφίπολης βρισκόταν κάποτε στην κορυφή του τύμβου, πάνω στο τετράπλευρο αυτό οικοδόμημα. Οι ανασκαφές συνεχίστηκαν σε μια έκταση 20 στρεμμάτων στο λόφο και εντοπίστηκαν 70 τάφοι.

Το 2012 άρχισαν προσπάθειες από την αρχαιολόγο Κατερίνα Περιστέρη για να εντοπιστούν τα όρια του τύμβου, και ο περίβολός του εντοπίστηκε 12 μέτρα κάτω από την επιφάνεια που γίνονταν οι ανασκαφές. Ο ταφικός περίβολος έχει μήκος 497 μέτρα και χρονολογείται γύρω στο 325 – 300 π.Χ. την περίοδο της βασιλείας του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Είναι φτιαγμένος από μάρμαρο της Θάσου και κατά την εκτίμηση της υπεύθυνης της ανασκαφής πρόκειται για έργο του Δεινοκράτη, της περιόδου 325-300 π.Χ..

Το χρονικό της ανασκαφής που έγινε παγκόσμια είδηση

10 Αυγούστου 2014: Η Αμφίπολη γίνεται για πρώτη φορά πρώτη είδηση

Το ημερολόγιο έγραφε 10 Αυγούστου 2014 όταν η είδηση περί «Ανακάλυψης τάφου ιστορικής σημασίας στην Αρχαία Αμφίπολη» έπεσε ως κεραυνός εν (Αυγουστιάτικη) αιθρία βάζοντας το πρώτο λιθαράκι για να στραφούν ολοένα και περισσότερα βλέμματα στις ξεχασμένες Σέρρες:

«Μπροστά στην αποκάλυψη ενός σημαντικού αρχαιολογικού τάφου φαίνεται πως βρίσκονται οι ανασκαφές, που διεξάγονται στον μοναδικό μνημειακό περίβολο του Τύμβου Καστά, στην Αρχαία Αμφίπολη. Στην περιοχή, η οποία φυλάσσεται τα τελευταία εικοσιτετράωρα από μεγάλη αστυνομική δύναμη, καταγράφεται έντονη κινητικότητα, ενώ σύμφωνα με πληροφορίες, το υπουργείο Πολιτισμού έχει ενημερωθεί για όλες εξελίξεις», ήταν από τις πρώτες ειδήσεις που ταρακούνησαν το Πανελλήνιο από την καλοκαιρινή του ραστώνη.

Το έδαφος, σύμφωνα με το ρεπορτάζ, είχε προλειάνει η υπεύθυνη της ανασκαφής, και προϊσταμένη της ΚΗ Εφορίας Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων, Κατερίνα Περιστέρη στην 27η αρχαιολογική επιστημονική συνάντηση, που διεξήχθη τον Μάρτιο του 2014 στη Φιλοσοφική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου ανακοινώνοντας ότι κατά τη διεξαγωγή των ανασκαφών στον λόφο Καστά τα τελευταία δύο έτη αποκαλύπτεται ένας μοναδικός ταφικός περίβολος στον κόσμο λόγω του μεγέθους του που αγγίζει τα πεντακόσια περίπου μέτρα. Σύμφωνα με τον αρχιτέκτονα Μιχάλη Λεφαντζή και συνεργάτη της κυρίας Περιστέρη, ο περήφανος Λέοντας της Αμφίπολης, με ύψος 5,20 μέτρων αποδεικνύεται πως ήταν στην κορυφή του ταφικού μνημείου.

Η περίοδος που χρονολογείται το μνημείο – μετά τον θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου και μέχρι το τέλος του 4ου π.Χ. αιώνα – δίνει «λαβή» για τις πρώτες υποθέσεις δεδομένου του ότι εκείνη την εποχή διαδραματίστηκαν σπουδαία ιστορικά γεγονότα στην Αμφίπολη. Σημαντικοί στρατηγοί και ναύαρχοι του Μ. Αλεξάνδρου σχετίζονται με την περιοχή. Εδώ ο Κάσσανδρος εξορίζει και θανατώνει το 311 π.Χ. τη νόμιμη σύζυγο του Μ. Αλεξάνδρου Ρωξάνη και το γιό του Αλέξανδρο Δ’. Και οι πρώτα ονόματα αρχίζουν να ακούγονται…

12 Αυγούστου 2014: Ο πρωθυπουργός Αντώνης Σαμαράς στην Αμφίπολη δηλώνει βέβαιος ότι βρισκόμαστε σε «εξαιρετικά σημαντικό εύρημα»

Μόλις δύο 24ωρα από το «ξέσπασμα» της είδησης και ο πρωθυπουργός, Αντώνης Σαμαράς, μεταβαίνει στην Αμφίπολη συνοδευόμενος από ανθρώπους του υπουργείου Πολιτισμού προκειμένου να ξεναγηθεί στο χώρο του ανασκαφικού έργου. Η φωτογραφία του μπροστά στις δυο ακέφαλες Σφίγγες που φυλούν την είσοδο του ταφικού μνημείου – αλλά και οι δηλώσεις του – κάνουν το γύρο του κόσμου: «Η γη της Μακεδονίας μας εξακολουθεί να μας συγκινεί και να μας εκπλήσσει αποκαλύπτοντας από τα σπλάχνα της μοναδικούς θησαυρούς που συνθέτουν, υφαίνουν όλοι μαζί αυτό το μοναδικό μωσαϊκό της ελληνικής μας Ιστορίας…», δηλώνει.

13 Αυγούστου 2014: Στο «χορό» μπαίνουν τα ξένα μέσα

Με τίτλο «Ο έλληνας πρωθυπουργός θεωρεί εξαιρετικά σημαντική την ανακάλυψη του τάφου στην βόρεια Ελλάδα», φιλοξενείται στις ηλεκτρονικές σελίδες αμερικανικών ΜΜΕ (ABC News, Fox News) σύντομο πρακτορειακό ρεπορτάζ του Associated Press σχετικά με την επίσκεψη του πρωθυπουργού Αντώνη Σαμαρά στον χώρο της σημαντικής αρχαιολογικής ανασκαφής στην Αρχαία Αμφίπολη, όπου εκτιμάται ότι έχει ανακαλυφθεί σημαντικός τάφος από την εποχή της βασιλείας του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

17 Αυγούστου 2014: Ο κόσμος (και τα κανάλια) αρχίζουν να συρρέουν

Το πρώτο Σαββατοκύριακο μετά τον Δεκαπενταύγουστο η ευκαιρία είναι ιδανική για μια βόλτα στο μέρος που έχει έρθει στα χείλη όλων. Ουρές σχηματίζουν τα αυτοκίνητα στην Αμφίπολη ενώ εκατοντάδες είναι οι επισκέπτες που προσπαθούν να δουν με κιάλια και τηλεσκόπια το σημείο της σκαπάνης. Τα διεθνή media δείχνουν το ενδιαφέρον τους εμπράκτως οργανώνοντας τις πρώτες αποστολές.

27 Αυγούστου 2014: AP, NBC, Daily Mail: Ο τάφος είναι συλημένος

Μπήκαν ή όχι τυμβωρύχοι στο μνημείο της Αμφίπολης; Ο προβληματισμός γίνεται ολοένα και πιο έντονος με τα ευρήματα που αρχίζουν να έρχονται ένα – ένα στο φως – του ήλιου και της δημοσιότητας. Σύμφωνα με δημοσιεύματα του Associated Press, του NBC και της Daily Mail, παρ’ ότι φαίνεται κατ’ αρχήν σχετικά ανέπαφο, υπάρχουν ισχυρές πιθανότητες το μνημείο να έχει συληθεί.

5 Σεπτεμβρίου 2014: Γλέζος: «Δώστε λεφτά για την Αμφίπολη»

Παρέμβαση του Μανώλη Γλέζου στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο για την Αμφίπολη: «Αν θέλουμε μια Ευρώπη του πολιτισμού, πρέπει να υποστηρίξουμε αυτό το εξαιρετικής σημασίας μνημείο». Εν τω μεταξύ «Θα μιλήσει το ίδιο το μνημείο…» λέει ο υπουργός Πολιτισμού Κώστας Τασούλας για τον τύμβο της Αμφίπολης και μας προετοιμάζει για νέες ανακοινώσεις την Κυριακή 7 Σεπτεμβρίου…

7 Σεπτεμβρίου: Δέος στην Αμφίπολη. Βρέθηκαν Καρυάτιδες

Δεν πέφτει καθόλου έξω. «Με την αφαίρεση των αμμωδών χωμάτων, στο χώρο μπροστά από τον δεύτερο διαφραγματικό τοίχο, αποκαλύφθηκαν κάτω από το μαρμάρινο επιστύλιο, ανάμεσα στις, επίσης, μαρμάρινες παραστάδες, δύο εξαιρετικής τέχνης Καρυάτιδες, από θασίτικο μάρμαρο συμφυείς με πεσσό, διατομής 0,20Χ0,60 μ.», είναι η ανακοίνωση του υπουργείου Πολιτισμού. Μετά τις Σφίγγες, οι περίφημες Καρυάτιδες αναγάγουν πέραν πάσης αμφιβολίας το ταφικό μνημείο σε εξέχουσας σημασίας.

8 Σεπτεμβρίου: Λίνα Μενδώνη: Ο τάφος δεν έχει συληθεί

Η γενική γραμματέας του υπουργείου Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη, ξεκινάει κάνει ένα κύκλο δηλώσεων για την Αμφίπολη αποκλείοντας ανθρώπινο χέρι να έχει αγγίξει τις Καρυάτιδες. Σε άλλες της δηλώσεις εκτιμά ότι ο τάφος είναι δύσκολο να έχει συληθεί καθώς ο δημιουργός του μνημείου πήρε όλες τις προφυλάξεις.

12 Σεπτεμβρίου 2014: Η πρώτη «αυτοψία» στον τρίτο θάλαμο: η θόλος σε οριακή ισορροπία

Η είσοδος μελών της διεπιστημονικής ομάδας στον τρίτο θάλαμο του μνημείου από την υφιστάμενη οπή στον τοίχο του τρίτου διαφράγματος φέρνει στο φως εικόνες που αλλάζουν τα δεδομένα. Η θόλος του τρίτου θαλάμου βρίσκεται σε κατάσταση οριακής ισορροπίας. Τα τεχνικά δεδομένα δεν επιτρέπουν ασφαλή εκτέλεση εργασιών απομάκρυνσης χώματος προτού ληφθούν τα απαραίτητα μέτρα προστασίας.

12 Σεπτεμβρίου: Περιστέρη: Χρέος μου να ενημερώνω για την ανασκαφή

Η Κατερίνα Περιστέρη, επικεφαλής της ανασκαφής στην Αμφίπολη απαντά στις αιτιάσεις του συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων περί επικοινωνιακής διαχείρισης των ευρημάτων. «Χρέος μου να ενημερώνω για την ανασκαφή», λέει.

16 Σεπτεμβρίο: ΄Ολγα Παλαγγιά: Το μνημείο «δείχνει» ρωμαϊκούς χρόνους

Η καθηγήτρια Κλασσικής Αρχαιολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, διδάκτορας του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, εξειδικευμένη στην αρχαία γλυπτική, Όλγα Παλαγγιά οδηγείται στην υπόθεση ότι το μνημείο δεν είναι μακεδονικό και συγκεκριμένα του τελευταίου τετάρτου του 4ου π. Χ. αιώνα όπως πιστεύεται από την ανασκαφική ομάδα και την πλειονότητα των αρχαιολόγων που παρακολουθούν τις εξελίξεις, αλλά είναι ρωμαϊκό, ανήκει στον 1ο αιώνα π. Χ. και μάλιστα συνδέεται με τη μάχη των Φιλίππων. Η κ. Παλαγγιά οδηγείται σ’ αυτή την υπόθεση από την μελέτη της γλυπτικής του μνημείου, κυρίως από τις Καρυάτιδες.

18 Σεπτεμβρίου: Περιστέρη: Ποταμός κατά των συναδέλφων της

«Ο τάφος είναι μοναδικός και δεν είναι ρωμαϊκός»: Η Κατερίνα Περιστέρη εκρήγνυται κατά συναδέλφων της που χρονολογούν το μνημείο από μακριά και από φωτογραφίες. Επιμένει ότι ο τάφος είναι μακεδονικός και αναγάγεται στο τελευταίαο τέταρτο του 4ου αι π.Χ. Οι βολές της «δείχνουν» ευθέως την καθηγήτρια Ολγα Παλαγγιά που μίλησε για την κατ’ εκτίμηση χρονολόγηση του τύμβου Καστά στους ρωμαϊκούς χρόνους.

18 Σεπτεμβρίου: Περιστέρη: Συνθήκες σπηλαίου. Αναθεωρείται η είσοδος στον 3ο θάλαμο

«Βρισκόμαστε» δηλώνει η κυρία Περιστέρη «μπροστά σε νέα δεδομένα, αυτό σημαίνει ότι δεν υπάρχει ασφάλεια για να μπορέσουν να μπουν οι εργάτες αλλά και να αποφευχθεί η κατάρρευση, οπότε αναθεωρείται ο τρόπος εισόδου του τρίτου θαλάμου». Κάπως έτσι ξεκινούν εντατικά οι εργασίες υποστήριξης και υποστύλωσης του μνημείου ώστε να προστατευθεί τόσο το μνημείο όσο και εκείνοι που εργάζονται σ’ αυτό. Οι συνθήκες εργασίας μας «είναι συνθήκες σπηλαίου» δηλώνει χαρακτηριστικά η κυρία Περιστέρη.

22 Σεπτεμβρίου: Ο υπουργός Πολιτισμού και ο … Μεγαλέξανδρος

«Σημαντικός ο ένοικος του τάφου, αλλά όχι ο στρατηλάτης», λέει ο υπουργός Πολιτισμού Κ. Τασούλας στο Mega. Καταγγέλλει όσους «παρακαλάνε» να έχει συληθεί το μνημείο. Και λίγο αργότερα … επανατοποθετείται: «Δεν υπάρχουν γραπτά στοιχεία για το πού είναι θαμμένος ο Μέγας Αλέξανδρος, αυτό είπα κι όχι ότι ο τάφος δεν ανήκει στον Μέγα Αλέξανδρο» λέει ο Κ. Τασούλας.

25 Σεπτεμβρίου: Η Λίνα Μενδώνει επιβεβαιώνει την ύπαρξη 4ου θαλάμου

«Γεωλογική έρευνα που έγινε στον τρίτο χώρο, με χειροκίνητο τρυπάνι, μας έδειξε ότι υπάρχει ένα τέταρτο θύρωμα. Το άνοιγμα είναι 96 εκατοστά» είπε η Λίνα Μενδώνη.

30 Σεπτεμβρίου: Επιβλητικές οι Καρυάτιδες στα βάθρα τους. Πλήρης αποκάλυψη

Από ύψος μεγαλύτερο των 3,5 μέτρων ατενίζουν οι Καρυάτιδες της Αμφίπολης τον δεύτερο θάλαμο του τάφου. Εντυπωσιακές φωτογραφίες δείχνουν τη μεγαλοπρέπειεα του συμπλέγματος, το συνολικό ύψος του οποίου φτάνει τα 3,67 μέτρα.

2 Οκτωβρίου: Σπασμένη πόρτα στο θύρωμα προς τον 4ο θάλαμο

Τα τμήματα από μαρμάρινη θύρα μακεδονικού τάφου που ανακαλύφθηκαν ενισχύουν την άποψη ότι πρόκειται για τυπικό Μακεδονικό τάφο.Στις νέες αποκαλύψεις συμπεριλαμβάνονται χάλκινα και σιδερένια καρφιά. Ο 4ος θάλαμος φαίνεται να είναι βαθύτερος με πιθανή σκάλα ή ράμπα.

Η ανακοίνωση του κατόχου 

Τον Σεπτέμβριο του 2015 και σύμφωνα με την παρουσίαση των αποτελεσμάτων της ανασκαφικής ομάδας στον Τύμβο Καστά ως προς τις έρευνες που διεξήγαγαν από το 2012 έως το 2014, ανακοινώθηκε πως το μνημείο κατασκευάστηκε κατά παραγγελία του Μεγάλου Αλεξάνδρου για τον Ηφαιστίωνα, με τον κατασκευαστή να είναι ο Δεινοκράτης.Ο Δεινοκράτης περιέκλεισε σε έναν τεράστιο κυκλικό περίβολο τις παλαιότερες ταφές και δημιούργησε ένα μεγαλοπρεπές λατρευτικό μνημείο, αφιερωμένο στον Ηφαιστίωνα.

Κατά τον κ. Λεφαντζή, όπως και την κυρία Περιστέρη, δεν υπάρχει πλέον κανένα περιθώριο αμφισβήτησης ότι το μνημείο της Αμφίπολης είναι της ελληνιστικής εποχής.

Με πληροφορίες από: tovima.gr, thetoc.gr, amfipoli-news.com, wikipedia, αρχείο Ελεύθερου Τύπου, Υπουργείο Πολιτισμού