Γράφει η Σοφία Βαλσάμη

Ο λόγος για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα στην Ελλάδα ένα θέμα για το όποιο βροντοφωνάζει εδώ και χρόνια η διεθνής κοινότητα, αλλά προς το παρόν τα πάντα παραμένουν στα… λόγια, καθώς δεν έχει σημειωθεί καμιά πρόοδος σ’ αυτό το τόσο ευαίσθητο θέμα για την Ελλάδα.

Στο νέο τεύχος του EThemagazine του Eleftherostypos.gr ανοίγουμε το φάκελο Γλυπτά του Παρθενώνα και τις προσπάθειες που έχουν γίνει για να επιστρέψουν εκεί όπου πραγματικά ανήκουν.

Ετσι έφυγαν από την Ελλάδα

Τα Μάρμαρα του Παρθενώνα αποτελούν μια συλλογή γλυπτών που προέρχονται από την Ακρόπολη των Αθηνών. Αφαιρέθηκαν από τον Τόμας Μπρους, 7ο κόμη του Έλγιν, πρέσβη στην Οθωμανική Αυτοκρατορία από το 1799 μέχρι το 1803 και μεταφέρθηκαν στην Βρετανία το 1806.

Ο κόμης εκμεταλλεύτηκε με τον καλύτερο τρόπο την τουρκική κατοχή στην Ελλάδα και πέτυχε την αποκαθήλωσή τους από τον Παρθενώνα. Με πρόφαση τη μέτρηση και την αποτύπωσή τους σε σχέδια, προχώρησε στην αφαίρεση και φυγάδευσή τους. Λέγεται, πάντως, ότι υπήρξε κάποιο φιρμάνι από τον Οθωμανό Σουλτάνο προς τον Ελγιν με το ακριβές πνεύμα της άδειας του, όμως, να αμφισβητείται.

Τα Μάρμαρα το 1816 πήγαν στο Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου και από το 1936 τοποθετήθηκαν στην έκθεση Duveen που δημιουργήθηκε για αυτό το σκοπό.

Ποια είναι τα Γλυπτά του Παρθενώνα

Τα Μάρμαρα που βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο περιλαμβάνουν ορισμένα από τα γλυπτά των αετωμάτων, των μετοπών, που απεικονίζουν μάχες μεταξύ των Λαπίθων και των Κενταύρων, αλλά και της ζωφόρου του Παρθενώνα που κοσμούσε το ανώτερο τμήμα των τοίχων του σηκού του ναού σε όλο τους το μήκος.

Ουσιαστικά αποτελούν περισσότερο του μισού από τον γλυπτό διάκοσμο του Παρθενώνα που έχει διασωθεί. Να σημειωθεί ότι ο Ελγιν έχει πάρει αντικείμενα και από άλλους αρχαιολογικούς χώρους της Αθηναϊκής Ακρόπολης.

Η κίνηση της Μελίνας

Η Μελίνα Μερκούρη το 1982 ξεκίνησε την εκστρατεία για την επιστροφή των Μαρμάρων και συνόψιζε το πάθος της στη φράση «ελπίζω να δω τα Μάρμαρα πίσω στην Αθήνα προτού πεθάνω. Αν όμως έρθουν αργότερα, εγώ θα ξαναγεννηθώ..»

Στις 30 Ιουλίου του 1982 στη Διάσκεψη των υπουργών Πολιτισμού της UNESCO στο Μεξικό η Μελίνα Μερκούρη θέτει επίσημα το θέμα της επιστροφής των Μαρμάρων του Παρθενώνα στην Ελλάδα. Πρόκειται πραγματικά για μια ομιλία που έμεινε στην ιστορία και σας παραθέτουμε χαρακτηριστικά αποσπάσματα αυτής:

«Γνωρίζοντας τι σημαίνουν τα γλυπτά αυτά για τον ελληνικό λαό δεν είναι εύκολο να μιλήσω ψύχραιμα για το πως πάρθηκαν από την Ελλάδα, αλλά θα προσπαθήσω. Το υπόσχομαι…. Για να αφηγηθώ όλη την τερατωδία χρειάζεται αρκετός χρόνος και αρκετή ψυχραιμία. Οι λέξεις “λεηλασία”, “ερήμωση”, “αχαλίνωτη καταστροφή”, “αξιοθρήνητη συντριβή και συμφορά” δεν είναι δικές μου για να χαρακτηριστεί το γεγονός. Ειπώθηκαν από σύγχρονους του Elgin.

Ο Horace Smith αναφέρεται στον Elgin σαν τον “ληστή των μαρμάρων”. Ο Lord Byron τον αποκάλεσε πλιατσικολόγο. Ο Th. Hardy χαρακτήρισε αργότερα τα μάρμαρα σαν “αιχμάλωτους σ’ εξορία”.

Η κυβέρνησή μου έχει ζητήσει την επιστροφή των μαρμάρων του Παρθενώνα. Μας το αρνήθηκαν. Ας σημειωθεί ότι δεν θα εγκαταλείψουμε ποτέ το αίτημα αυτό.

Επικρατεί διαφορετική ηθική, θα ήταν ενδιαφέρον να ξέραμε ποιο θα ήταν το πόρισμα μιας Εξεταστικής Επιτροπής σήμερα, αν λάβαινε υπόψη την μαρτυρία εκείνων που κλήθηκαν να καταθέσουν ενώπιον της – και τις κρίσεις εκείνων που δεν κλήθηκαν. Θα έβαζα ένα μικρό στοίχημα, ακόμα και μεγάλο, ότι το πόρισμα θα ήταν διαφορετικό.
Ελπίζω η συζήτηση να προκαλέσει μερικές ερωτήσεις. Θέτω μερικές από αυτές :

Τα μάρμαρα πάρθηκαν κακώς; Και αν κακώς πάρθηκαν, είναι σωστό να κρατούνται;

Ακόμα, αν είναι σωστό το ότι πάρθηκαν, είναι λάθος να επιστραφούν;

Τι βαρύτητα θα πρέπει να δοθεί στο επιχείρημα ότι αν δεν τα είχε πάρει ο Elgin, άλλος Άγγλος ή Γάλλος θα τα είχε πάρει;

Πειράζει που το 95% του ελληνικού λαού μπορεί ποτέ να μην δει τα λαμπρότερα έργα της ελληνικής δημιουργίας;
Είναι δυνατόν μια ελεύθερη Ελλάδα να είχε επιτρέψει τη μετακίνηση των μαρμάρων;

Η Αγγλία και η Ελλάδα είναι φίλες χώρες. Αγγλικό αίμα έτρεξε στα ελληνικά χώματα στη διάρκεια του πολέμου κατά του φασισμού. Και οι Έλληνες έδωσαν τη ζωή τους για να προστατεύσουν τους Άγγλους πιλότους. Διαβάστε τον Churchill, μιλά για το πόσο σημαντικός ήταν ο ελληνικός ρόλος στην αποφασιστική νίκη στην έρημο κατά του Ρόμελ.

Στο όνομα αυτής της φιλίας σας λέμε, έγινε μια αδικία που μπορεί τώρα ν’ αποκατασταθεί.
Πρέπει να καταλάβετε τι σημαίνουν για μας τα μάρμαρα του Παρθενώνα. Είναι η υπερηφάνειά μας, είναι οι θυσίες μας. Είναι το ευγενέστερο σύμβολο τελειότητας. Είναι φόρος τιμής στη δημοκρατική φιλοσοφία. Είναι οι φιλοδοξίες μας και το ίδιο τ’ όνομά μας. Είναι η ουσία της ελληνικότητας.

Είμαστε έτοιμοι να πούμε ότι θεωρούμε όλη την πράξη του Elgin σαν άσχετη προς το παρόν.

Λέμε στην Βρετανική Κυβέρνηση.Κρατήσατε αυτά τα γλυπτά για δύο σχεδόν αιώνες. Τα φροντίσατε όσο καλύτερα μπορούσατε, γεγονός για το οποίο και σας ευχαριστούμε. Όμως τώρα στο όνομα της δικαιοσύνης και της ηθικής παρακαλώ δώστε τα πίσω.

Ειλικρινά πιστεύω ότι μια τέτοια χειρονομία εκ μέρους της Μεγάλης Βρετανίας θα τιμούσε πάντα τ’ όνομά της».

Στον κατάλογο της παγκόσμιας κληρονομίας της Unesco

Το 1987 η Αθηναϊκή Ακρόπολη εγγράφεται στον κατάλογο παγκόσμιας κληρονομιάς της Unesco, καθώς πληρούσε τα κριτήρια που απαιτούνταν. Μάλιστα από τη χρονιά εκείνη το θέμα της επιστροφής των Γλυπτών του Παρθενώνα στην Ελλάδα βρίσκεται στην επίσημη ατζέντα της Unesco και συζητείται ανά διετία στις συνεδριάσεις της.

Την ίδια ώρα που ο Βρετανοί προβάλουν μια σειρά από επιχειρήματα ότι η Ελλάδα είναι ανίκανη να συντηρήσει τα Μάρμαρα, το Βρετανικό Μουσείο νοικιάζει αίθουσες για κοσμικές και επιχειρηματικές συνάξεις. Μεταξύ αυτών και η αίθουσα με τα Γλυπτά του Παρθενώνα.

Οι ελπίδες αναπτερώνεται

Στις 20 Ιουνίου του 2009 εγκαινιάζεται το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης δίπλα στον Παρθενώνα και πλέον  δεν υπάρχει κανένα επιχείρημα από τους Βρετανούς. Η ατμόσφαιρα, μάλιστα, είναι ιδιαίτερα συγκινησιακή με τις ελπίδες για την επιστροφή να αναπτερώνονται.

Ο Αντώνης Σαμαράς, ως υπουργός Πολιτισμού της τότε κυβέρνησης Καραμανλή τοποθέτησε στη Μετόπη του Παρθενώνα ένα κομμάτι μαρμάρου που είχε επιστραφεί από το Μουσείο του Βατικανού με την συμβολική αυτή κίνηση να μεταδίδεται σε όλο τον κόσμο. Στη θέση των «αιχμαλώτων σ’ εξορία» μαρμάρων, τοποθετούνται εκμαγεία από γύψο, έτσι ώστε ο επισκέπτης να ξέρει ποια είναι τα κομμάτια που λείπουν.

Οι εκδηλώσεις για την επιστροφή των Μαρμάρων πληθαίνουν με τις φωνές να είναι πολλές… Δεν είναι λίγοι οι πολιτικοί, αλλά και οι καλλιτέχνες που έχουν εκφραστεί ανοιχτά ώστε τα Μάρμαρα να γυρίσουν στο σπίτι τους, εκεί όπου πραγματικά ανήκουν…

Το 2014, η Unesco πρότεινε να διαμεσολαβήσει για την επίλυση του θέματος, αλλά η πρόταση αυτή απορρίφθηκε αργότερα από το Ηνωμένο Βασίλειο.

Ο αγώνας σίγουρα συνεχίζεται και όπως είχε πει και η Μελινα Μερκούρη … «Ήρθε καιρός αυτά τα μάρμαρα του Παρθενώνα να γυρίσουν πίσω στον γαλάζιο ουρανό της Αττικής, στον φυσικό τους χώρο, εκεί όπου αποτελούν δομικό και λειτουργικό μέρος ενός μοναδικού συνόλου…».