«Με ρωτάνε συχνά γιατί έχουμε τόσο χαμηλά αποτελέσματα. Κι απαντάω συνήθως με την ερώτηση: Γιατί να αλλάξει η επίδοσή μας; Ο διαγωνισμός της PISA ζητάει κάτι πολύ συγκεκριμένο. Να αξιοποιήσουν οι 15χρονοι μαθητές τις γνώσεις και τις δεξιότητές τους σε καταστάσεις καθημερινής ζωής. Δεν εξετάζει αν ο μαθητής γνωρίζει απ’ έξω όλα τα θεωρήματα των Μαθηματικών. Εμείς στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα δεν έχουμε αυτήν τη φιλοσοφία και γι’ αυτόν τον λόγο δεν μπορούμε να αποδώσουμε στον διαγωνισμό», εξηγεί στον «Ε.Τ.» η Χρύσα Σοφιανοπούλου, εθνική συντονίστρια του προγράμματος PISA του ΟΟΣΑ και μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής.

«Εργαλείο»

Ο διαγωνισμός της PISA αποτελεί διεθνώς ένα σημαντικό «εργαλείο» από το οποίο προκύπτουν προτάσεις για μεταρρυθμίσεις. Στην περίπτωση άλλων ευρωπαϊκών χωρών που υπέστησαν το λεγόμενο «PISA σοκ», δηλαδή είδαν τις επιδόσεις τους να πέφτουν, η αντίδραση ήταν άμεση. Η Γερμανία και η Πολωνία ανήκουν σε αυτήν την κατηγορία. Η Ελλάδα έχει ξεκινήσει τα τελευταία χρόνια κάποιες μεταρρυθμίσεις, όμως θα χρειαστεί χρόνια για να φανούν τα αποτελέσματα.

«Το θέμα δεν είναι να αντιγράψουμε τις πρακτικές άλλων χωρών, αλλά να προβληματιστούμε και να αξιοποιήσουμε ιδέες προσαρμόζοντάς τες στο δικό μας σύστημα. Τα εργαστήρια δεξιοτήτων κινούνται προς αυτήν τη φιλοσοφία, όπως και τα Αγγλικά από το Νηπιαγωγείο και τα νέα προγράμματα σπουδών, που όμως ακόμα δεν έχουν εφαρμοστεί στα σχολεία. Στα Μαθηματικά, για παράδειγμα, αξιοποιούν νέες μεθόδους για κριτική σκέψη. Ομως, αυτό δεν γίνεται σε όλα τα μαθήματα», αναφέρει η κ. Σοφιανοπούλου.

Συμπεράσματα

Παραδέχεται, πάντως, ότι η ανάλυση των αποτελεσμάτων είναι μια πολύπλευρη διαδικασία. «Ανάλογα με τη θέση σου, μπορείς να βγάλεις διαφορετικά συμπεράσματα. Ενας συνδικαλιστής θα υπογραμμίσει το γεγονός ότι η Φινλανδία έχει καλές επιδόσεις γιατί οι εκπαιδευτικοί πληρώνονται πολύ καλά και έχουν κύρος. Κάποιος με ειδίκευση στην Παιδαγωγική θα παρατηρήσει ότι οι χώρες με εξατομικευμένη μάθηση σε παιδιά χαμηλών επιδόσεων είναι ψηλά στην κατάταξη. Οσοι υποστηρίζουν την αυτονομία στα σχολεία θα παρατηρήσουν ότι στην Ελλάδα υστερούμε σε αυτόν τον τομέα. Χρειάζεται να προβληματιστούμε και να μελετήσουμε σε βάθος τα αποτελέσματα», σημειώνει.

Ο φετινός διαγωνισμός ξεχώρισε και για έναν ακόμα λόγο: Οι 15χρονοι μαθητές που εξετάστηκαν ήταν η γενιά του Covid. Υστερα από δύο χρόνια περιορισμών, στις επιδόσεις του αποτυπώθηκε καταφανώς η επίδραση της πανδημίας. Στα Μαθηματικά η μέση επίδοση ήταν σε τέτοιο βαθμό χαμηλότερη, που οι μαθητές είναι σαν να έχασαν διδασκαλία ίση με τα 3/4 της χρονιάς. «Μας προβλημάτισε το πώς θα διαχειριστούμε τα αποτελέσματα της γενιάς του Covid. Αποφασίσαμε, όμως, να μην το αποσιωπήσουμε. Τώρα πρέπει να δράσουμε ως χώρα ώστε να καλύψουμε αυτά τα κενά που δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια της πανδημίας», καταλήγει η κ. Σοφιανοπούλου.

Η πρωτιά της Σιγκαπούρης και ο προβληματισμός

 Η Σιγκαπούρη στις τρεις τελευταίες διαγωνιστικές διαδικασίες του ΟΟΣΑ, το 2015, το 2018 και το 2022, βρέθηκε στις πρώτες θέσεις με εντυπωσιακές επιδόσεις. Παρ’ όλα αυτά, η ελληνική και η ευρωπαϊκή πλευρά εμφανίζονται ιδιαίτερα σκεπτικές με τις πρακτικές τους.

Τις τελευταίες δεκαετίες η χώρα έχει αναδιαμορφώσει το εκπαιδευτικό της σύστημα εστιάζοντας στην κριτική σκέψη. Πέτυχε την ανάπτυξη στην οικονομία της -όπως και άλλες χώρες της Ασίας που ακολούθησαν αυτό το μοντέλο- με την κοινωνική ανέλιξη των παιδιών των εργατών σε επαγγέλματα υψηλού κύρους.

Αν και κάποιες παιδαγωγικές μέθοδοι της Σιγκαπούρης και άλλων χωρών της Ασίας, όπως η χρήση οπτικών αναπαραστάσεων για την επίλυση προβλημάτων, έχουν αξιοποιηθεί από χώρες στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ, ο αποκλεισμός των αδύναμων μαθητών και το εξαντλητικό άγχος όσων επιβιώνουν των απανωτών εξετάσεων έχουν κατηγορηθεί διεθνώς ως πρακτική. Σε κάποιες περιπτώσεις έχουν συνδεθεί ακόμα και οι αυτοκτονικές τάσεις κάποιων μαθητών (στη Σιγκαπούρη οι αυτοκτονίες των νέων από 10 έως 29 ετών βρίσκονται σε πολύ υψηλά ποσοστά) με το αυστηρό εκπαιδευτικό σύστημα και το πανάκριβο σύστημα παραπαιδείας που έχει αναπτυχθεί.

Πριν από λίγους μήνες οι κυβερνήσεις χωρών όπως η Σιγκαπούρη, η Ιαπωνία, η Νότια Κορέα και η Ταϊβάν (σταθερά στην πρώτη δεκάδα της PISA) εξέφρασαν την πρόθεσή τους να αμβλύνουν το εξετασιοκεντρικό σύστημά τους, αν και προσπαθούν να βρουν τη χρυσή τομή ώστε να μη χάσουν τις διεθνείς διακρίσεις τους.

H ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΑΛΛΕΣ ΧΩΡΕΣ

Πηγή: PISA 2022 Results

Η γαλλική «στροφή» στο μοντέλο Σιγκαπούρης

Γράφουν: Γιώργος Καργιωτάκης, Monica Neagu

Ποια είναι, τελικά, αυτά τα Μαθηματικά της Σιγκαπούρης που έχουν ανατρέψει όλα τα δεδομένα, στην αξιολόγηση του PISA φιγουράρουν στην 1η θέση και ο υπουργός Παιδείας της Γαλλίας, πριν από μία εβδομάδα, προσφεύγει στο εκπαιδευτικό τους υλικό και αποφασίζει τον Σεπτέμβριο του 2024 να διδάσκεται υποχρεωτικά σε όλα τα σχολεία της Γαλλίας;

Να δούμε πρώτα απ’ όλα τι δείχνουν τα πρόσφατα αποτελέσματα στον διαγωνισμό PISA.

Η ΣΙΓΚΑΠΟΥΡΗ αναδείχθηκε η 1η χώρα ανάμεσα σε 81 χώρες που πήραν μέρος στον τελευταίο διαγωνισμό PISA, που διοργάνωσε ο ΟΟΣΑ. Αν αναλύσει κάποιος ποιοτικά τα στοιχεία, έχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον η πραγματικότητα που εμφανίζεται στα δεδομένα και στην οποία πραγματικότητα μπορεί κανείς ανάμεσα σε όλα τα άλλα να υπογραμμίσει, κατά την άποψή μας, τα εξής:

1 Την πτώση των επιδόσεων και στα τρία αντικείμενα (Μαθηματικά, κριτική ανάγνωση και κατανόηση κειμένου και, τέλος, η Φυσική), γεγονός που αποδίδεται στις δυσκολίες που αντιμετώπισε η εκπαίδευση τα δύο χρόνια της πανδημίας.

2 Την ιδιαίτερα χαμηλή θέση της Ελλάδας (44η θέση), με βαθμολογία 430 μονάδες, ακόμη πιο χαμηλά από τις προηγούμενες αξιολογήσεις και σε κάθε περίπτωση κάτω από τον μέσο όρο των χωρών του ΟΟΣΑ που είναι 472 μονάδες. Μία αντίστοιχη πραγματικότητα, ωστόσο, παρατηρείται και σε πολλές άλλες αναπτυγμένες χώρες σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ και αρκετές χώρες στην Ευρώπη (Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία και Κύπρος).

3 Ειδικά για την Ελλάδα, έχει ενδιαφέρον, και είναι άξιο παρατήρησης, η διαφορά στα αποτελέσματα ιδιωτικών και δημόσιων σχολείων. Αυτή η διαφορά καταγράφεται να είναι περίπου 70 μονάδες, από τις μεγαλύτερες διαφορές ιδιωτικής και δημόσιας εκπαίδευσης σε όλες τις χώρες του ΟΟΣΑ, διαφορά που ισοδυναμεί με δύο χρόνια εκπαίδευσης. Σε αυτό το σημείο, έχει ενδιαφέρον να παρατηρήσει κανείς ότι, αν στην Ελλάδα είχαν υπάρξει μετρήσεις μόνο για τα ιδιωτικά σχολεία, θα ήταν στις πρώτες θέσεις με βαθμολογία 498 μονάδες.

4 Αυτό που είναι, τέλος, πάρα πολύ σημαντικό και είναι το πιο κρίσιμο και άξιο μελέτης, κατά την άποψή μας, είναι ότι τα αποτελέσματα εμφανίζουν τη Σιγκαπούρη με 575 να βρίσκεται στην 1η θέση, και μάλιστα με αξιοσημείωτη διαφορά.

OΛΑ ΤΑ ΠΑΡΑΠΑΝΩ μπορούμε να τα δούμε με μία εικόνα στο παρακάτω γράφημα.

ΑΥΤΗ Η ΠΡΩΤΙΑ δεν είναι τυχαία, είναι αποτέλεσμα μιας πολύχρονης προσπάθειας που έχει γίνει σε αυτήν τη χώρα, η οποία έδωσε έμφαση στα σχολικά εγχειρίδια που χρησιμοποιεί στην εκπαίδευσή της, αξιοποιώντας και εφαρμόζοντας με τον καλύτερο τρόπο όλες τις έρευνες που έχουν γίνει στην Ευρώπη και την Αμερική σε θέματα εκπαίδευσης, Μαθηματικών και διδακτικής Μαθηματικών. Αυτός είναι ο λόγος που μετά τα αποτελέσματα ο υπουργός Παιδείας της Γαλλίας, Gabriel Attal, ανακοίνωσε ανάμεσα σε άλλα μέτρα ανασχεδιασμού της εκπαιδευτικής πολιτικής στη Γαλλία την προηγούμενη εβδομάδα ότι καθολικά σε όλα τα σχολεία της Γαλλίας θα επιλεγεί η γαλλική έκδοση των Μαθηματικών της Σιγκαπούρης που έχει γίνει με την επιστημονική ευθύνη και επιμέλεια της Monica Neagoy.

ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ, λοιπόν, η μέθοδος της Σιγκαπούρης που θα σώσει τα Μαθηματικά και σήμερα 70 χώρες στον κόσμο την αξιοποιούν ήδη στην εκπαίδευσή τους στα Μαθηματικά της Πρωτοβάθμιας;

Σίγουρα δεν είναι τυχαίο ότι ο υπουργός Παιδείας της Γαλλίας, Gabriel Attal, γνωρίζοντας ότι πρέπει να αντιδράσει άμεσα για να δείξει ότι έχει αντιληφθεί την κρίση στην οποία βρίσκεται το εκπαιδευτικό σύστημα, πήρε μία τέτοια απόφαση. Ανάμεσα στις ανακοινώσεις που έγιναν την προηγούμενη Τρίτη 5 Δεκεμβρίου για την παρουσίαση του σχεδίου του με την ονομασία «Σοκ των γνώσεων», που προορίζεται να αντιμετωπίσει την απογοητευτική θέση στην οποία εμφανίζεται η Γαλλία στα αποτελέσματα PISA 2023, ο Gabriel Attal θεσμοθετεί την υποχρεωτική χρήση των σχολικών εγχειριδίων της Σιγκαπούρης για την Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση σε εθνικό επίπεδο τον Σεπτέμβριο 2024.

ΟΠΩΣ Η ΜΟΝΙΚΑ έχει αναπτύξει αναλυτικά στο κείμενο που προλογίζει το βιβλίο «Méthode de Singapour»: Είναι αλήθεια ότι οι μαθηματικές επιστήμες αντιπροσωπεύουν μία από τις πιο ευγενείς παραδόσεις της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Αυτή η κληρονομιά, παλαιότερη από πολλούς αιώνες, γεμάτη ομορφιά, δύναμη και χρησιμότητα, συνεχίζει να ακμάζει και να εξελίσσεται αυτήν τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές. Με την πάροδο του χρόνου, τα πρακτικά, θεωρητικά και αισθητικά στοιχεία των Μαθηματικών καταλαμβάνουν εξέχουσα θέση στην εκπαίδευση. Ωστόσο, αν ρωτήσετε ένα τυχαίο παιδί ή ενήλικα τι είναι τα Μαθηματικά, είναι πολύ πιθανό οι απαντήσεις να διαφέρουν σημαντικά. Για τους περισσότερους νέους που ολοκληρώνουν τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, τα Μαθηματικά είναι κάτι που τους επιβλήθηκε για πολύ καιρό. Κάτι που έπρεπε να υπομείνουν, να αντέξουν και στη συνέχεια να αφήσουν πίσω τους. Κάποιοι ακόμη θεωρούν ότι το κραυγαλέο «Τέλος το σχολείο!» σημαίνει «Τέλος των Μαθηματικών!». Αυτή είναι μια λυπηρή πραγματικότητα.

ΣΕ ΑΥΤΟ ΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ, μια όμορφη φράση του Jerry King μού έρχεται στο μυαλό: «Η διανοητική και αισθητική ζωή μας θα ήταν ατελής αν δεν ήμασταν ευαισθητοποιημένοι στη δύναμη και την ομορφιά των Μαθηματικών» («Η Τέχνη των Μαθηματικών», 1992). Δυστυχώς, δεν καταφέραμε να μεταφέρουμε αυτό το συναίσθημα, αυτήν την πεποίθηση ή αυτήν την πραγματικότητα στο ευρύ κοινό. Γιατί; Ενας λόγος είναι ότι η εκπαίδευση του μαθήματος πήρε μια διαφορετική μορφή. Επί πολλά χρόνια, οι μαθητές απέκτησαν μαθηματικές γνώσεις χωρίς πραγματική κατανόηση. Τα νεαρά παιδιά που μπαίνουν στο σχολείο είναι πολύ περίεργα για τους αριθμούς και τα σχήματα. Ωστόσο, καταφέρνουμε να καταπνίξουμε τον ενθουσιασμό και τις ερωτήσεις τους. Σε πολλές τάξεις σε όλο τον κόσμο, οι μαθητές παρακολουθούν τα μαθήματα σε σιωπή, απορροφώντας παθητικά τις μεταδιδόμενες πληροφορίες, που συχνά είναι αποσυνδεδεμένες από τη ζωή τους και χωρίς πραγματική σημασία για αυτούς. Πρέπει οπωσδήποτε να αλλάξουμε αυτές τις πρακτικές.

ΣΤΟΝ ΣΗΜΕΡΙΝΟ κόσμο, όπου η τεχνολογία επιτρέπει την εκτέλεση όλων των μαθηματικών πράξεων -αλγοριθμικοί υπολογισμοί, επίλυση εξισώσεων, 3D προσομοιώσεις κ.λπ., για να αναφέρουμε μερικές μόνο-, είναι πιο σημαντικό από ποτέ να εξασφαλίσουμε ότι οι μαθητές κατανοούν τα Μαθηματικά που μαθαίνουν. Σε μια κοινωνία που είναι κορεσμένη από την τεχνολογία, πρέπει να μάθουμε να χρησιμοποιούμε υψηλότερες δεξιότητες σκέψης, όπως ανάλυση προβλημάτων, αξιολόγηση της εγκυρότητας ενός αποτελέσματος, εδραίωση συνδέσεων μεταξύ δύο φαινομένων που φαίνονται ανεξάρτητα, αναγνώριση και έκφραση ενός κανόνα, αντίληψη και χρήση μιας δομής, απόδειξη μιας κατάστασης. Ενας πολίτης που δεν μπορεί να σκέφτεται μαθηματικά θα εξαιρεθεί από έναν ολόκληρο τομέα της ανθρώπινης δραστηριότητας. Οι ευκαιρίες του θα περιοριστούν και οι απαραίτητες δεξιότητές του για την καθημερινή ζωή θα είναι σε κίνδυνο. Από τη στιγμή που εισέρχεται στο σχολείο, ένα παιδί πρέπει, συνεπώς, να μάθει να σκέφτεται μαθηματικά, και πρέπει να σκέφτεται με αυτόν τον τρόπο καθ’ όλη τη διάρκεια της μαθητικής του πορείας. Ας μην ξεχνάμε: Ολα τα παιδιά μπορούν να διεξάγουν πολύπλοκη μαθηματική σκέψη, προϋπόθεση είναι να τους προσφέρουμε την ευκαιρία και να μάθουμε να τους ακούμε.

Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ των παιδιών στο να σκέφτονται μαθηματικά απαιτεί να αλλάξουμε εντελώς τον τρόπο διδασκαλίας μας. Στον 21ο αιώνα, ο πήχης έχει ανέβει για όσους διδάσκουν τα παιδιά. Δεν αρκεί πλέον, όπως συνέβαινε παλαιότερα, να διδάσκουμε το «πώς». Αυτό που είναι σημαντικότερο σήμερα είναι να κατανοήσουμε το «γιατί».

Η εργασία είναι απαιτητική. Κατά τα τελευταία τριάντα ή σαράντα χρόνια, δημιουργήθηκε μια συναίνεση: Το να διδάσκουμε τις βάσεις των Μαθηματικών είναι μια δραστηριότητα που δεν πρέπει να ελαττώνεται. Στο παρελθόν, λέγαμε: «Οποιοσδήποτε ξέρει να προσθέτει, αφαιρεί, πολλαπλασιάζει και διαιρεί μπορεί να διδάξει Μαθηματικά στα παιδιά». Τίποτα δεν είναι πιο μακριά από την αλήθεια. Θα πήγαινα ακόμη παραπέρα: Ακόμη και ένας μεγάλος μαθηματικός δεν είναι απαραίτητα ένας καλός παιδαγωγός, απλώς επειδή η τέχνη της διδασκαλίας περιλαμβάνει πολλές πτυχές. Περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, τη στάση απέναντι στα Μαθηματικά και στη μάθηση γενικά, τις γνώσεις σχετικά με τα Μαθηματικά, την παιδαγωγική, τα επίσημα αναλυτικά προγράμματα, τους μαθητές και την αξιολόγηση. Αυτά τα βασικά στοιχεία αποτελούν ένα σύνολο που στοχεύει να ανταποκριθεί στις διάφορες ανάγκες των μαθητών στην τάξη και, γενικότερα, να τους δώσει τη χαρά της μάθησης καθ’ όλη τους τη ζωή. Αυτό το σύνολο βρίσκεται στο επίκεντρο της εκπαίδευσης.

ΟΛΑ ΤΑ ΠΑΡΑΠΑΝΩ φαίνεται να υποστηρίζονται και να υλοποιούνται με την αξιοποίηση της κουλτούρας των Μαθηματικών της Σιγκαπούρης και τη χρήση των αντίστοιχων σχολικών εγχειριδίων που έχουν εκδοθεί τα τελευταία 10 χρόνια. Γι’ αυτό, άλλωστε, σημειώνουμε ξανά και υπογραμμίζουμε ότι σήμερα πάνω από 70 χώρες στον κόσμο αξιοποιούν και χρησιμοποιούν τη συγκεκριμένη μέθοδο και εφαρμόζουν το εκπαιδευτικό υλικό που έχει παραχθεί.

Να δούμε και να αναδείξουμε ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά της «Μεθόδου της Σιγκαπούρης». Είναι αδύνατο να παρουσιάσουμε εδώ όλα τα χαρακτηριστικά της «Μεθόδου της Σιγκαπούρης», θα αναφέρουμε μόνο εκείνα τα οποία έχουν αποδειχθεί ότι έχουν θετικά αποτελέσματα:

1. Στο επίκεντρο βρίσκονται η μαθηματική σκέψη και η επίλυση προβλημάτων.
2. Πρώτα το «γιατί», μετά το «πώς».
3. Ισχυρός και κατακόρυφος προσανατολισμός με σπειροειδή ανάπτυξη των εννοιών.
4. Ενσωματωμένη η σύγχρονη παιδαγωγική στα σχολικά εγχειρίδια.
5. Στόχος η μεταφορά των γνώσεων στον μαθητή.
6. Προσεκτικά επιλεγμένες εργασίες, με διαβάθμιση και τα αντίστοιχα σχετικά στάδια εξέλιξης της γνώσης.
7. Αναπαράσταση και μοντελοποίηση με πολλά εργαλεία και σε πολλά πλαίσια.
8. Πρόοδος από το συγκεκριμένο στο απτό και μετά στο αφηρημένο.
9. Η μοντελοποίηση με ράβδους και εκπαιδευτικό υλικό ως αποτελεσματικό εργαλείο για την επίλυση προβλημάτων.
10. Εκτεταμένη χρήση της οπτικοποίησης.
11. Ανοιγμα με κατεύθυνση προς ανώτερα Μαθηματικά.
12. Η μαθηματική παιδεία στην Πρωτοβάθμια δημιουργεί τις βάσεις της επιτυχίας της διδασκαλίας των Μαθηματικών στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ, ο μαθητής δεν μπορεί να καταλάβει, να αγαπήσει και να εντρυφήσει στα Μαθηματικά παρά μόνο αν το εκπαιδευτικό υλικό καταφέρει να εμπνεύσει και να κινητοποιήσει πρώτα από όλα τους εκπαιδευτικούς, ώστε να μπορούν και αυτοί, από την πλευρά τους, να εμπνεύσουν και να κινητοποιήσουν τα παιδιά, ώστε να ερωτευτούν τα Μαθηματικά, να απολαύσουν τη διαδικασία της μαθηματικής εκπαίδευσης και να «ανθίσουν» σε αυτήν. Είναι η υποχρέωσή μας, ως εκπαιδευτικοί και ως άνθρωποι που ασκούμε εκπαιδευτική πολιτική, να εργαστούμε προς αυτήν την κατεύθυνση. Θα πάμε ακόμη πιο πέρα: Το να εμποδίσουμε έναν μαθητή να έχει όλες του τις ευκαιρίες στα Μαθηματικά και να ανακαλύψει όλες τις πόρτες που ανοίγει αυτή η επιστήμη είναι ένα εγκληματικό πνευματικό αδίκημα.