Ο Κωνσταντίνος Φίλης, με αφορμή το βιβλίο του, μιλάει στον «Ε.Τ.» της Κυριακής για το ρόλο της Τουρκίας στο διεθνές γίνγεσθαι, ενώ σημειώνει ότι αυτό που θα πρέπει να μας προβληματίσει δεν είναι μια άμεση ρήξη της Ελλάδας με την Τουρκία, αλλά οι ελληνοτουρκικές σχέσεις σε βάθος 10ετίας στην περίπτωση που η Τουρκία ισχυροποιηθεί τα επόμενα χρόνια.

 Πρόκειται για το δεύτερο βιβλίο σας. Το πρώτο, που ολοκληρώθηκε τον Νοέμβριο του 2016, αφορούσε σε ένα φλέγον ζήτημα για την Ελλάδα, το προσφυγικό. Η θεματική της Τουρκίας επιλέχθηκε με την ίδια λογική; Οτι είναι ζήτημα που επηρεάζει τη χώρα μας;

Και τα δύο βιβλία έγιναν με τη λογική να θίξουν δύο καθοριστικά ζητήματα για τη χώρα μας, τόσο για την εξωτερική της πολιτική όσο και για την εθνική της ασφάλεια. Η επιλογή μου ήταν και τα δύο βιβλία να μην είναι ελληνοκεντρικά. Για παράδειγμα, στο βιβλίο μου για τους πρόσφυγες η προσέγγιση ήταν ευρωπαϊκή. Γιατί υπάρχει το φαινόμενο των μετακινήσεων πληθυσμών, γιατί η μετακίνηση των πληθυσμών έχει εξελιχθεί στη νέα κανονικότητα του 21^ου αιώνα, πώς έγινε η ανάπτυξη ξενοφοβικών κινημάτων στην Ευρώπη, πώς η Ελλάδα και η Ιταλία, κατά κάποιον τρόπο, αφέθηκαν στην τύχη τους… Στο δεύτερο βιβλίο μου ο στόχος ήταν να κάνω κάτι που δεν είναι αρκετά συνηθισμένο. Να μην προσεγγίσω την Τουρκία με γνώμονα τις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Σαφώς και υπάρχουν καίριες αναφορές, αλλά το κυριότερο που αναζητώ είναι η μετάλλαξη από την κεμαλική εθνική τουρκική ταυτότητα στην ερντογανική θρησκευτική ταυτότητα.

Στο βιβλίο σας κάνετε λόγο για έναν ουσιαστικό μετασχηματισμό της Τουρκίας. Πού επικεντρώνεστε;

Από το 2003 και μετά υπάρχει μια συστηματική προσπάθεια η νέα εθνική συνείδηση να βασίζεται στη θρησκεία, στο οθωμανικό μοντέλο, που έχει ως σημείο αναφοράς την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Και το γεγονός ότι η Τουρκία θα πρέπει να εξελιχθεί σε μητρόπολη των μουσουλμάνων, όχι μόνο των τουρκογενών, αλλά των απανταχού. Στο βιβλίο αναλύεται πώς ο Ερντογάν κατάφερε να έρθει στην εξουσία βρισκόμενος σε έναν ανελέητο πόλεμο αρχικά με τους Κούρδους και στη συνέχεια με τον Γκιουλέν. Πώς κατάφερε να επιβιώσει από αυτές τις μάχες, να αλλάξει την ταυτότητα της Τουρκίας στα χρόνια της κυριαρχίας του και πώς αυτή η νέα ταυτότητα εκφράζει τους Τούρκους πολίτες. Το 65% των Τούρκων προσδιορίζονται ως θρησκευόμενοι συντηρητικοί και από κει και πέρα βλέπω πως η μετάλλαξη της χώρας έχει επηρεάσει τη διεθνή της συμπεριφορά. Η Τουρκία φαίνεται να αποκόπτεται από το διεθνές άρμα, έχει την απαίτηση για σεβασμό, να είναι ισότιμος ομιλητής των μεγάλων δυνάμεων. Ο Ερντογάν θεωρεί εαυτόν φυσικό διάδοχο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και όλα αυτά επηρεάζουν τη διεθνή της συμπεριφορά. Η Τουρκία δεν είναι πλέον η γέφυρα μεταξύ Ανατολής και Δύσης, προσδεδεμένη στο δυτικό άρμα, αλλά θεωρεί ότι έχει μια αυτοτέλεια στρατηγική, ότι συνομιλεί ταυτόχρονα με Δύση και Ανατολή και στο οικονομικό πεδίο φαίνεται να στρέφεται στη Μέση Ανατολή, ειδικότερα στο κομμάτι των εξαγωγών.

Υπήρξε πρόσφορο έδαφος για τον Ερντογάν να προχωρήσει στις δικές του μεταρρυθμίσεις στο εσωτερικό της χώρας;

Σαφώς. Μέχρι το 2003 το θρησκευτικό αίσθημα των Τούρκων καταπνιγόταν, καθώς και οτιδήποτε σχετιζόταν με το Ισλάμ. Το παράδειγμα του Νετσμετίν Ερμπακάν, ηγέτη του πολιτικού ισλάμ, ο οποίος είχε ιδρύσει μέχρι το 2002 κάποια κόμματα που τέθηκαν εκτός νόμου, είναι χαρακτηριστικό. Το κεμαλικό κράτος ήταν τόσο ισχυρό στους κρατικούς μηχανισμούς, τη δικαιοσύνη, την αστυνομία, ώστε δεν άφηνε καμία αντίδραση, καμία αντίθετη έκφραση. Εξείχε ο εθνικός χαρακτήρας της Τουρκίας έναντι του θρησκευτικού. Από το 1996, με τη βελούδινη αλλαγή, όποτε εκδιώχθηκε ο Ερμπακάν, ο φόβος των κεμαλικών ήταν αυτός, να κυριαρχήσει ένα σχήμα με βάση το Ισλάμ. Ο Ερντογάν επιβεβαίωσε αυτό το φόβο και κατάφερε για πρώτη φορά να κυριαρχήσει επί 14 ολόκληρα χρόνια κατακτώντας όλες τις νίκες σε τοπικές και προεδρικές εκλογές και δημοψηφίσματα. Μαζί με το δημοψήφισμα έφτασε τις 12 συνεχόμενες εκλογικές νίκες.

 Τελικά, ο Ερντογάν έχει καταφέρει να ισχυροποιηθεί στο εσωτερικό της Τουρκίας, έχει πείσει τους πολίτες;

Σε μεγάλο βαθμό τα έχει καταφέρει. Εβγαλε από το κοινωνικό περιθώριο ένα μεγάλο κομμάτι των Τούρκων. Το κεμαλικό κράτος, εκτός από αυταρχικό, ήταν και ελιτίστικο. Οι αξιωματικοί ζούσαν σε θέρετρα και γύρω γύρω υπήρχαν ισλαμιστές που δεν είχαν να φάνε. Το κεμαλικό κράτος περιθωριοποιούσε από την οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα την πλατιά μάζα της τουρκικής κοινωνίας. Ο Ερντογάν, και είναι κοινά παραδεκτό αυτό, επανέφερε τη χώρα σε μια κανονικότητα. Οι διώξεις, οι εκκαθαρίσεις και η αυταρχική συμπεριφορά είναι προβληματικά φαινόμενα και επηρεάζουν ένα κομμάτι των Τούρκων, όμως οι περισσότεροι πιστώνουν στον Ερντογάν ότι τους άλλαξε τη ζωή, οδηγώντας σε αποφτωχοποίηση ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας.

Ο κίνδυνος ρήξης με την Τουρκία δεν είναι άμεσος

Η Ελλάδα θα πρέπει να ανησυχεί από το μετασχηματισμό της Τουρκίας; Κινδυνεύει άμεσα;

Κατηγορηματικά όχι. Η Ελλάδα δεν έχει να φοβάται μια ρήξη με την Τουρκία. Ο κίνδυνος δεν είναι άμεσος. Αλλωστε, η χώρα μας δεν είναι στις προτεραιότητες της Τουρκίας ούτε θα ήθελε αυτή τη στιγμή να στραφεί εναντίον της. Εμένα όμως, αυτό που με ανησυχεί, είναι σε βάθος χρόνου πού θα βρεθούν οι ελληνοτουρκικές σχέσεις. Αν η Τουρκία γίνει αυτό που έχει ονειρευτεί ο Ερντογάν, σε επίπεδο άμυνας, πολιτικό αλλά και με ισχυρή διπλωματική εμβέλεια, σε βάθος 10 ετών, για παράδειγμα, η γείτων μπορεί να είναι τόσο ισχυρή ώστε να διεκδικήσει και να πετύχει πολλά από αυτά που θέλει χωρίς να έρθει σε ρήξη με τη χώρα μας.

Πιστεύετε ότι ο Ερντογάν μπορεί να πετύχει την ισχυροποίηση της Τουρκίας;

Θα πρέπει να έχουμε κατά νου ότι η Τουρκία βρίσκεται σε προβληματική τροχιά. Οσο πιθανό είναι να ισχυροποιηθεί στο διεθνές γίγνεσθαι άλλο τόσο είναι να αποσταθεροποιηθεί. Ο Ερντογάν παίζει ένα παιχνίδι στην κόψη του ξυραφιού διότι η κατάσταση για τον ίδιο και για τη χώρα του είναι οριακή. Εχει πολλά ανοιχτά μέτωπα. Στο εσωτερικό της Τουρκίας έχει πετύχει να εσωτερικοποιήσει την εξωτερική του πολιτική ώστε να ικανοποιήσει το ακροατήριό του. Κι εδώ συμβαίνει το εξής παράδοξο: όσο ο Ερντογάν ισχυροποιείται στο εσωτερικό τόσο δημιουργούνται οιονεί συνθήκες αποσταθεροποίησης της χώρας. Κι αυτό γιατί βλέπουμε ότι η θρησκευτική ταυτότητα της Τουρκίας επηρεάζει και τη φυσιογνωμία της χώρας καθώς και τη διεθνή συμπεριφορά της.

ΕΛΠΙΔΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗ

[email protected]

Από την έντυπη έκδοση του Ελεύθερου Τύπου της Κυριακής

 [dynamic-sidebar id=”post-area-diabaste”]