Ακολούθησε αιματηρός εμφύλιος πόλεμος, ο οποίος εξελίχθηκε σε σύγκρουση δι’ αντιπροσώπων. Τα επόμενα δεκατρία χρόνια, εξωτερικές παρεμβάσεις προήλθαν από τα αραβικά κράτη του Κόλπου, τη σιιτική Χεζμπολάχ, το Ιράν, τις ιρακινές ένοπλες ομάδες, το Ισραήλ, τη Ρωσία, την Τουρκία και τις ΗΠΑ. Τελικά, ήταν κυρίως οι ίδιοι οι Σύροι που ανέτρεψαν το καθεστώς Ασαντ, με την ανταρτική ομάδα Hei’at Tahrir al-Sham (HTS), της οποίας επικεφαλής είναι ο Aλ Σαράα, να έχει πρωταγωνιστικό ρόλο.

Ασυλο

Η οικογένεια Ασαντ κατέφυγε στη Ρωσία, όπου έλαβε άσυλο, ενώ στη Δαμασκό ο Αλ Σαράα ξεκίνησε το έργο της οικοδόμησης μιας νέας κυβερνητικής αρχής. Το πώς θα το πράξει σε μια τόσο μεγάλη, ποικιλόμορφη και πολιτικά πλουραλιστική χώρα, με πολλές ένοπλες φατρίες που θα μπορούσαν να διεκδικήσουν την εξουσία, είναι το βασικό ερώτημα. Οι άμεσοι γείτονες της Συρίας, αλλά και οι πιο απομακρυσμένες ενδιαφερόμενες δυνάμεις, συμπεριλαμβανομένων της Ρωσίας και των ΗΠΑ, παρακολουθούν με προσοχή, για να δουν πώς θα κυβερνήσει το HTS (πρώην θυγατρική της Αλ Κάιντα) και εάν οι αναφορές για μετριοπάθεια ισχύουν.

Ολοι οι εξωτερικοί «παίκτες» έσπευσαν να βρουν «κανάλι» επικοινωνίας με το HTS. Αλλοι συνάπτουν συμφωνίες-εξπρές και άλλοι, όπως η Τουρκία, το Ισραήλ και οι ΗΠΑ, χρησιμοποιούν στρατιωτική δύναμη, για να αντιμετωπίσουν τις απειλές και να προωθήσουν τα συμφέροντά τους.

H Τουρκία έχει βάλει σημάδι τους Κούρδους

1 Το καθεστώς Ασαντ ήταν μακροχρόνιος αντίπαλος της Τουρκίας. Η κατάρρευσή του αποτελεί για την Αγκυρα ευκαιρία, καθώς της δίνει το πάτημα να ενισχύσει την κυριαρχία της στη Συρία. Αλλωστε, έχει δεσμούς με το HTS εδώ και χρόνια.

Η πτώση του Ασαντ λογικά θα ανοίξει τον δρόμο της επιστροφής στους Σύρους πρόσφυγες που ζουν στην Τουρκία, ανακουφίζοντας την κυβέρνηση Ερντογάν από τον προσφυγικό πονοκέφαλο. Αλλά αυτές οι εξελίξεις δεν θα επιλύσουν αυτό που η Αγκυρα θεωρεί «αγκάθι» για την ασφάλειά της, τον -σχεδόν- αυτόνομο θύλακα στη Βορειοανατολική Συρία που κυβερνάται από τις Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις (SDF), ομάδα που βοήθησε τις ΗΠΑ να νικήσουν το Ισλαμικό Κράτος (ISIS).

Το κυρίαρχο στοιχείο των SDF είναι οι Μονάδες Προστασίας του Λαού, οι οποίες έχουν διασυνδέσεις με το Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (PKK), το οποίο Τουρκία, ΗΠΑ και Ε.Ε. έχουν χαρακτηρίσει τρομοκρατική ομάδα. Τα μεγάλα ερωτήματα είναι τώρα πώς θα εξελιχθεί η σχέση της Αγκυρας με το HTS και πώς τόσο η Τουρκία όσο και οι πρώην αντάρτες θα αντιμετωπίσουν τους SDF.

Σε διπλωματικό επίπεδο, η Αγκυρα κινήθηκε γρήγορα, ώστε να δηλώσει την υποστήριξή της στη νέα τάξη πραγμάτων. Ο αρχηγός της MIT, Iμπραχίμ Kάλιν, πήγε στη Δαμασκό μόλις τέσσερις ημέρες μετά την πτώση του Ασαντ, ενώ άνοιξε ξανά η τουρκική πρεσβεία στη συριακή πρωτεύουσα (είχε κλείσει το 2012). Παράλληλα, οι τουρκικές εταιρίες είναι έτοιμες να παίξουν ρόλο στην ανοικοδόμηση της χώρας.

Καθοριστικός παράγοντας στη σχέση της Αγκυρας με τη νέα ηγεσία στη Συρία θα είναι οι εξελίξεις στα βορειοανατολικά. Ο μακροπρόθεσμος στόχος της ήταν και είναι να αποτρέψει το PKK να δημιουργήσει κράτος στη Βορειοανατολική Συρία.

Βρήκε έδαφος και… απλώθηκε το Ισραήλ

2 Το τέλος του καθεστώτος Ασαντ είναι άλλο ένα πλήγμα για το Ιράν, τον κύριο περιφερειακό εχθρό του Ισραήλ και τον «άξονα αντίστασης» μέσω του οποίου το Ιράν προσπάθησε να πολεμήσει το Ισραήλ. Η Συρία δεν είναι πλέον αξιόπιστος «αγωγός» του Ιράν για να τροφοδοτήσει τη λιβανέζικη Χεζμπολάχ.

Η άνοδος, όμως, του HTS στην εξουσία και η αύξηση της τουρκικής επιρροής στη Συρία ώθησαν το Ισραήλ σε κινήσεις τακτικής. Μέρος της στρατηγικής του Ισραήλ είναι τα Υψίπεδα του Γκολάν, τμήμα των οποίων κατέλαβε στον πόλεμο του 1967. Εδώ να σημειώσουμε ότι η κυβέρνηση Τραμπ αναγνώρισε την προσάρτηση του Ισραήλ το 2019 και η κυβέρνηση Μπάιντεν διατήρησε αυτήν τη θέση. Το μεγαλύτερο μέρος του υπόλοιπου κόσμου εξακολουθεί να θεωρεί το Γκολάν ως κατεχόμενο έδαφος.

Μετά την πτώση του Ασαντ, το ισραηλινό Υπουργικό Συμβούλιο ενέκρινε σχέδιο 11 εκατ. δολ. για τον διπλασιασμό του πληθυσμού στα Υψώματα του Γκολάν, με τον πρωθυπουργό Νετανιάχου να τονίζει ότι «η ενίσχυση των Υψωμάτων ενισχύει το κράτος του Ισραήλ». Σε αυτό το πλαίσιο, μέσα σε λίγες ώρες από την πτώση του καθεστώτος, τα ισραηλινά στρατεύματα πέρασαν στην αποστρατιωτικοποιημένη ζώνη.

Επίσης, οι ισραηλινές δυνάμεις έχουν καταλάβει θέσεις στη συριακή πλευρά του όρους Ερμών (στρατηγική κορυφή με θέα τη Δαμασκό), φυλάκια που εγκαταλείφθηκαν από τον συριακό στρατό και μερικά χωριά λίγο πιο πέρα ​​από τη μέχρι πρότινος ουδέτερη ζώνη.

Ο υπουργός Αμυνας του Ισραήλ υποστήριξε ότι ο στρατός θα παραμείνει στη συριακή πλευρά του όρους Ερμών κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Επίσης, τόνισε ότι θα προσπαθήσει να συνεργαστεί με τις συριακές κοινότητες (κυρίως, τους Δρούζους και τους Κούρδους), για να αποτρέψει τις επιθέσεις στο Ισραήλ και να διαμορφώσει νέες αντιλήψεις για την ασφάλεια.

Εσωστρέφεια και προβληματισμός στο Ιράν

3 Η κατάρρευση του καθεστώτος Ασαντ αποτελεί οπισθοδρόμηση για την περιφερειακή στρατηγική του Ιράν. Οπως λένε Ιρανοί αξιωματούχοι, η μοίρα του Ασαντ επισφραγίστηκε από τα δικά του αδύνατα σημεία: προέδρευε σε ένα κράτος που σαπίζει, φρουρούμενο από έναν στρατό που, όταν πιέστηκε, δεν υπερασπίστηκε σοβαρά τη χώρα και το καθεστώς. Καθώς οι δυνάμεις των ανταρτών κέρδισαν γρήγορα έδαφος, ούτε το Ιράν ούτε οι εταίροι του προχώρησαν σε υποστήριξη του Ασαντ.

Αν και η κυβέρνηση του Ιράν φέρεται να έχει έρθει σε επαφή με τις νέες αρχές της Συρίας υπό την ηγεσία του κυρίαρχου HTS, το σχόλιο του Αλ Σαράα ότι το καθεστώς Ασαντ έκανε τη Συρία «παιχνιδότοπο για τις ιρανικές φιλοδοξίες» αφήνει το Ιράν μάλλον εκτεθειμένο και εκτός νυμφώνος από την επόμενη μέρα στη χώρα.

Στο μεταξύ, το Ιράν αντιμετωπίζει μια βραχυπρόθεσμη πρόκληση για το πώς θα καταφέρει να διατηρήσει την πρόσβαση στον Λίβανο και κατ’ επέκταση στη Χεζμπολάχ. Η συνδυασμένη σφυρηλάτηση της Χαμάς, της Χεζμπολάχ και του Ασαντ τους τελευταίους μήνες έχει αποκαλύψει τα προβλήματα και τα κενά στο περιφερειακό όραμα του Ιράν.

Ωστόσο, η συζήτηση στην Τεχεράνη επικεντρώνεται στον επιμερισμό της ευθύνης για τις μέχρι τώρα αποτυχίες, πρωτίστως στο ανοιχτό μέτωπο με το Ισραήλ και δευτερευόντως στη νέα τάξη πραγμάτων στη Συρία. Αντίθετα, καμία κουβέντα δεν γίνεται για το τι θα γίνει από εδώ και στο εξής. Οι αξιωματούχοι διαφωνούν για το αν ο Ασαντ είναι ο μοναδικός υπεύθυνος για την κατάρρευση του καθεστώτος του και την επέλαση των ανταρτών ή για το αν θα πρέπει και η ιρανική κυβέρνηση να αναλάβει κομμάτι των ευθυνών.

Ψάχνει «κανάλι» επικοινωνίας η Ρωσία

4 Η πτώση του Ασαντ αποτελεί πλήγμα για την αξιοπιστία της Ρωσίας. Πλήγμα που εκθέτει τα όρια της ικανότητάς της (ή της προθυμίας της) να υποστηρίξει τους εταίρους της, τουλάχιστον όσο βρίσκεται σε πόλεμο με την Ουκρανία. Τα γεγονότα στη Συρία θα βλάψουν σχεδόν σίγουρα τη θέση της Ρωσίας στη Μέση Ανατολή, αλλά και παγκόσμια. Θέτουν, επίσης, υπό αμφισβήτηση τη συνεχιζόμενη στρατιωτική παρουσία της στην περιοχή, καθώς και την τύχη της μοναδικής ναυτικής βάσης της σε ξένο έδαφος, της Ταρτούς στις ακτές της Μεσογειακής Συρίας.

Η Ρωσία παρενέβη στρατιωτικά στη Συρία το 2015 ύστερα από έκκληση του Ασαντ. Ομως, η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022 επιτάχυνε την αποχώρηση ρωσικών δυνάμεων από τη Συρία.

Η ποιότητα των Ρώσων διοικητών στη Συρία υποχώρησε, επίσης. Η Μόσχα επέλεξε να στέλνει στη Συρία αξιωματικούς με κακές… επιδόσεις στα πεδία μάχης της Ουκρανίας. Παράλληλα, η Ρωσία δεν διέθετε εφεδρείες που θα μπορούσαν να αναπτυχθούν γρήγορα σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης, αφήνοντας το καθεστώς Ασαντ εκτεθειμένο. Πηγές κοντά στο Κρεμλίνο αναφέρουν ότι ο ρωσικός στρατός πίστευε ότι ο αντίστοιχος συριακός στρατός ήταν αριθμητικά ανώτερος από τις δυνάμεις των ανταρτών και θα μπορούσε να υπερασπιστεί τη Δαμασκό.

Η Ρωσία έχει αποσύρει στρατό από τη Συρία, ενώ έχει ξεκινήσει συζητήσεις με το HTS για την απομάκρυνση περισσότερων. Γενικά, η Ρωσία επιδιώκει να συνεργάζεται με τις κατεστημένες Αρχές όπου έχει συμφέροντα, αλλά θα αντιμετωπίσει προκλήσεις για να εξασφαλίσει ρόλο στη νέα εποχή της Συρίας. Αλλωστε, οι αντάρτες είχαν βρεθεί στο στόχαστρο των ρωσικών αεροσκαφών ουκ ολίγες φορές.

Αγνωστο τι θα πράξουν οι ΗΠΑ στην εποχή Τραμπ 

5 Οι ΗΠΑ ξαφνιάστηκαν από τα γεγονότα στη Συρία. Αμέσως μετά την έναρξη της επίθεσης των ανταρτών, η κυβέρνηση Μπάιντεν κατέληξε σε τρία συμπεράσματα.

Πρώτο, δεν υπήρχε λόγος να αναλάβουν δράση. Ετσι, έμειναν σε θέση παρατηρητή και ξεκίνησαν προετοιμασία για… απρόοπτα. Δεύτερο συμπέρασμα, το καθεστώς Ασαντ και οι εταίροι του δεν μπορούσαν να υπερασπιστούν αποτελεσματικά τα εδάφη τους. Τρίτο, ήταν πολύ πιθανό το καθεστώς να έπεφτε και, αν έπεφτε, οι ΗΠΑ θα έπρεπε να συνομιλήσουν με το HTS, παρά το γεγονός ότι έχει χαρακτηριστεί τρομοκρατική ομάδα.

Οι ΗΠΑ παραμένουν δεσμευμένες στις συριακές υποθέσεις μέσω της στρατιωτικής τους παρουσίας στη χώρα. Η παρουσία τους στη Συρία χρονολογείται από το 2015, όταν οι ΗΠΑ συντόνισαν την επιχείρηση κατά του Ισλαμικού Κράτους (ISIS). Αυτή η αποστολή, που βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη τόσο στη Συρία όσο και στο Ιράκ, επικεντρώθηκε στη συνεργασία με τις Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις (SDF), η οποία προκάλεσε σημαντικές τριβές με την Τουρκία, σύμμαχο του ΝΑΤΟ.

Προς το παρόν, οι ΗΠΑ επιδιώκουν πρώτα να περιορίσουν τις επιθέσεις που υποστηρίζονται από την Τουρκία κατά των SDF και στη συνέχεια να μεσολαβήσουν για μια συμφωνία μεταξύ της Αγκυρας και των Κούρδων.

Οι απόψεις της νέας κυβέρνησης Τραμπ για το θέμα είναι ασαφείς. Κατά τη διάρκεια της πρώτης του θητείας, ο Τραμπ επιδίωξε να αποσύρει δυνάμεις από τη χώρα. Οι ΗΠΑ άρχισαν γρήγορα τις συνομιλίες με το HTS, αλλά μια τέτοια διπλωματία θα έχει όρια όσο η Ουάσιγκτον διατηρεί σε ισχύ τις κυρώσεις που υπονομεύουν τις προσπάθειες ανοικοδόμησης της Συρίας.