Γράφει ο Δρ Αθανάσιος Ε. Δρούγος

Η Τουρκία, λένε οι αναλυτές του Πενταγώνου και του υπουργείου Εξωτερικών ανησυχεί από την αναβίωση της ρωσικής ισχύος, ειδικά στη Μαύρη Θάλασσα. Η κυβέρνηση του προέδρου Ερντογάν έχει επίσης καλλιεργήσει ισχυρές σχέσεις με την Ουκρανία και θα ήταν αναστατωμένη αν έβλεπε την κυριαρχία της χώρας να παραβιάζεται από τον ιστορικό εχθρό της Τουρκίας.

Στην πραγματικότητα, το αντίθετο φαίνεται πιο πιθανό. Αν ο πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν καταφέρει να επιτύχει έστω μία οριακά υπολογίσιμη στρατιωτική νίκη κατά της Ουκρανίας και είναι σε θέση να αντιμετωπίσει τις τεράστιες οικονομικές και διπλωματικές κυρώσεις, θα επιταχύνει τη μετάβαση της Τουρκίας σε κάποια επιλογή – θέση εκτός των στενών δεσμών του ΝΑΤΟ. Η αποτυχία της Ατλαντικής Συμμαχίας να σταματήσει τον αλυτρωτισμό της Μόσχας θα επιβεβαιώσει τις κρυφές πεποιθήσεις της Αγκυρας για τη μείωση της αξίας της Συμμαχίας και θα τροφοδοτήσει τις ελπίδες της για μια νέα εποχή στη γεωπολιτική.

Σε αντίθεση με τον Ψυχρό Πόλεμο, η Αγκυρα δεν θεωρεί απαραίτητα τη ρωσική δυναμική εμφάνιση ως απειλή. Αυτό οφείλεται στο ότι η κοσμοθεωρία του Ερντογάν, καθώς και της τουρκικής Ισλαμοδεξιάς συνολικά, είναι πολύ πιο κοντά σε αυτήν του Πούτιν, παρά με αυτήν των δυτικών φιλελεύθερων ελίτ. Αυτό μπορεί να φαίνεται ασήμαντο για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής, αλλά είναι το συναισθηματικό σκηνικό σε ολόκληρο τον μηχανισμό πολιτικής, που διαμορφώνει τις λαϊκές αντιλήψεις και τη στρατηγική κουλτούρα. Ο Πούτιν έγινε γνωστός επειδή είπε το 2007 στο Μόναχο ότι «η κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης ήταν η μεγαλύτερη γεωπολιτική καταστροφή του [20ού] αιώνα». Τα κατορθώματά του στην εξωτερική πολιτική, από τον πόλεμο της Γεωργίας το 2008 σε Αμπχαζία και Νότια Οσετία έως την τρέχουσα απαράδεκτη και άθλια επίθεση στην Ουκρανία, επιδιώκουν να ανατρέψουν αυτήν την καταστροφή της περιόδου 1990-1993.

Σχεδιασμοί

Οι Τούρκοι μπορούν να σχετίζονται με αυτήν τη φιλοδοξία. Για συντηρητικούς όπως ο Ερντογάν, το καθεστώς της Τουρκίας ως κατώτερης επιρροής εταίρου σε μια υπερατλαντική συμμαχία υπό την ηγεσία των ΗΠΑ και ως μεσαίου μεγέθους δύναμη μεταξύ του Ιράν και της Βουλγαρίας είναι μια μεγάλη καταστροφή. Η τουρκική Δεξιά ονειρεύεται μια αναζωογονημένη τουρκική σφαίρα επιρροής, προβάλλοντας ισχύ σε τρεις ηπείρους. Είκοσι χρόνια στην ηγεσία της κυβέρνησης τους επέτρεψε να εμφυσήσουν στη χώρα αυτό το όραμα. Οι ιδρυτές της Τουρκίας νίκησαν τις τότε δυτικές δυνάμεις στη μάχη για να οικοδομήσουν μια δημοκρατία που κράτησε τη δυτική νεωτερικότητα ως πρότυπο. Η σημερινή κυβέρνηση, που μπορεί να βρει τις ρίζες της στους ριζοσπάστες δεξιούς διαφωνούντες με αυτήν την παράδοση, επιδιώκει να κάνει το αντίστροφο. Βλέπουν τη Δύση ως ένα αντι-μοντέλο: έναν αντίπαλο που πρέπει να αντικατοπτριστεί και τελικά να νικηθεί στο δικό του παιχνίδι.

Επιπτώσεις

Τίποτα σχετικά με τη ρωσική επιτυχία στην Ουκρανία δεν θα το ανατρέψει αυτό. Αντίθετα, αν ο Πούτιν επικρατήσει, θα είχε πολύ συναρπαστικές επιπτώσεις για κάποιους από τους ανθρώπους στο Προεδρικό Μέγαρο στην Αγκυρα. Θα έλεγε στην τουρκική Δεξιά ότι βρίσκονται στο κατώφλι μιας νέας εποχής στην παγκόσμια πολιτική, μια εποχή που οι ίδιοι προσπάθησαν να φέρουν. Η Ουάσιγκτον είναι εστιασμένη στις επιπτώσεις που πιθανότατα  θα έχει η ρωσική εδαφική επέκταση στην Κίνα και στην Ταϊβάν. Αλλά τα σύνορα γίνονται πιο θολά και σε άλλα μέρη του κόσμου. Η Τουρκία έχει μακράν τις πιο ισχυρές συμβατικές δυνάμεις στην περιοχή της. Ελέγχει ουσιαστικά την Κατεχόμενη Κύπρο, κυβερνά άμεσα τμήματα της Βόρειας Συρίας και έχει υπολογίσιμη στρατιωτική παρουσία στο Βόρειο Ιράκ. Η Αγκυρα θα μπορούσε να ενσωματώσει περαιτέρω αυτά τα εδάφη με στόχο να τα προσαρτήσει τελικά. Θα μπορούσε επίσης να επιδιώξει να συνδέσει την ηπειρωτική χώρα του Αζερμπαϊτζάν με τον εδαφικό του θύλακα του Ναχιτσιβάν μέσω του διαδρόμου Zanzegur.

Στο Αιγαίο, η Αγκυρα εκτιμάται σε κύκλους των ΗΠΑ θα μπορούσε να πιέσει πιο δυνατά τα ελληνικά θαλάσσια σύνορα, τα οποία λαθεμένα θεωρεί ότι την έχουν αδικήσει… Οπως η Μόσχα, η Αγκυρα θα τραγουδούσε «τον ύμνο του φιλελεύθερου παρεμβατισμού» προσθέτοντας τη δική της αυτοκρατορική νοσταλγία και αξιώσεις θρησκευτικής και εθνικής αλληλεγγύης. Η ανθρωπιστική βοήθεια, τα δημοψηφίσματα και οι στρατιωτικές επιχειρήσεις θα μπορούσαν να διευκολύνουν τη διαδικασία. Ακόμη και σε έναν κόσμο μετά την Ουκρανία, μια τέτοια πολιτική θα μπορούσε τελικά να προκαλέσει δυτικές κυρώσεις. Η Τουρκία είναι πιο δημοκρατική από τη Ρωσία και δεν έχει ενεργειακούς πόρους για να μιλήσει, επομένως θα ήταν πιο επιρρεπής σε αυτές. Αλλά ίσως όχι τόσο πολύ. Εικάζεται ότι η αποκοπή της Ρωσίας από το δίκτυο ανταλλαγής SWIFT, που χρησιμοποιείται από τις τράπεζες για διασυνοριακές πληρωμές, θα μπορούσε να οδηγήσει στην κατασκευή μιας μη δυτικής εναλλακτικής λύσης. Η κινεζική κυβέρνηση ασφαλώς εργάζεται για την επιβολή προώθησης των δικών της χρηματοοικονομικών συστημάτων. Εάν οι δύο μεγαλύτερες ρεβιζιονιστικές χώρες ξεφύγουν από τη λαβή των δυτικών κυρώσεων, ίσως και μεσαίου μεγέθους χώρες αναθεωρητισμού όπως η Τουρκία θα μπορούσαν να ακολουθήσουν.

ΝΑΤΟ-Τουρκία

Η περαιτέρω διευκόλυνση της στροφής της Αγκυρας σε μια θέση μετά το ΝΑΤΟ είναι το γεγονός ότι τα οφέλη από την ένταξη στη Συμμαχία εξασθενούν ήδη.

Ο στόχος του Ερντογάν με το ΝΑΤΟ είναι ότι «είμαι ήδη στον σύλλογο, αλλά βλέπω το μέλλον της Τουρκίας να είναι αλλού». Θέλει να μεταφέρει τη χώρα σε ένα μέρος όπου δεν θα φύγει απαραίτητα, αλλά δεν θα χρειάζεται να ανησυχεί ούτε για το τι σκέφτονται τα άλλα μέλη για αυτό.

Η φυσική θέση για την Τουρκία αυτή τη στιγμή είναι στον φράχτη. Είναι αλήθεια ότι η Τουρκία έχει ισχυρές σχέσεις με την Ουκρανία, αλλά αυτό δεν είναι απαραίτητα μια προσπάθεια ισορροπίας έναντι της Ρωσίας. Τούρκοι αξιωματούχοι μού είπαν στο παρελθόν ότι ήταν πραγματικά απογοητευμένοι που είδαν τόσο αποφασιστικά αντιρωσικά και φιλοδυτικά αισθήματα στους Ουκρανούς ομολόγους τους. Θα προτιμούσαν το Κίεβο να είναι εθνικιστικό αλλά αδέσμευτο και, επομένως, να έχει ανάγκη από μια φιλική μεσαία δύναμη όπως η Τουρκία. Η Τουρκία δεν ήταν σημαντικός παράγοντας στη διπλωματική κίνηση πρόσφατα, και αυτό δεν είναι τυχαίο. Η Τουρκία δεν είναι μέρος της πλέον αδύναμης μορφής της Νορμανδίας και δεν υπάρχει λόγος να πιστεύουμε ότι ήθελε να γίνει. Αντίθετα, ο Ερντογάν κάλεσε τον Πούτιν και τον πρόεδρο Ζελένσκι στην Τουρκία με μια προσφορά μεσολάβησης. Αυτό ήταν περίεργο, δεδομένου ότι η κρίση δεν είναι πραγματικά μεταξύ αυτών των χωρών, αλλά μεταξύ της Ρωσίας και των Ηνωμένων Πολιτειών.

Ο Ερντογάν πιθανότατα πιστεύει ότι αν μόνο ο Ζελένσκι δεν ήταν τόσο ενθουσιώδης «δυτικός» και αν είχε υιοθετήσει μια πιο τουρκική προσέγγιση για την έννοια κυριαρχία, ο Πούτιν δεν θα είχε εισβάλει στη χώρα του. Οπως έχουν τα πράγματα, το άμεσο βλέμμα της Τουρκίας είναι οικονομικό. Ο πόλεμος μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας είναι απαίσιος για την ήδη εύθραυστη τουρκική οικονομία. Η Τουρκία εισάγει το ένα τρίτο του φυσικού αερίου της από τη Ρωσία και σημαντικές ποσότητες τροφίμων και από τις δύο χώρες. Οι Ρώσοι τουρίστες αποτελούν σημαντική πηγή συναλλάγματος και αναμένονταν με ανυπομονησία καθώς πλησιάζει η τουριστική περίοδος.

Συμπεράσματα

Καθώς ο Πούτιν αναγνώρισε τις αποσχισθείσες Λαϊκές «Δημοκρατίες» ο Ερντογάν βρισκόταν σε ένα νέο ταξίδι στην Αφρική, ήτοι στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, τη Σενεγάλη και τη Γουινέα-Μπισάου. Το τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών εξέδωσε μια λιτή δήλωση καλώντας τη Ρωσία να σεβαστεί την εδαφική κυριαρχία της Ουκρανίας, αλλά αυτό ήταν όλο. Οταν συγκλήθηκε έκτακτη Σύνοδος Κορυφής του ΝΑΤΟ, ο Ερντογάν ακύρωσε τελικά το τελευταίο σκέλος του ταξιδιού του και επέστρεψε σπίτι του. Καθ’ οδόν, πρόσφερε μερικά σχόλια στο περιοδεύον δικαστήριο δημοσιογράφων και γεωπολιτικών αναλυτών του: Οι ηγέτες του ΝΑΤΟ πρέπει να αποφασίσουν τι ήθελαν να κάνουν ήδη, η Τουρκία ήταν χώρα της Μαύρης Θάλασσας και θα ενεργούσε ως μία, δεν μπορούσε να δεχτεί την παραβίαση της ουκρανικής επικράτειας από τη Ρωσία, η Τουρκία δεν θα εγκατέλειπε ούτε την Ουκρανία ούτε τη Ρωσία, θα μιλούσε με ηγέτες και θα τακτοποιούσε τα πράγματα.

Ο Ερντογάν απλώς φαινόταν πικραμένος που χρειάστηκε να ακυρώσει το ταξίδι του στη Γουινέα-Μπισάου προκειμένου να συμμετάσχει σε μια συνάντηση με τους ηγέτες του ΝΑΤΟ που ανησυχούσαν έντονα. Λίγο πριν, ο προεδρικός σύμβουλος Ιμπραήμ Καλίν είχε παραχωρήσει συνέντευξη σε γερμανική εφημερίδα, λέγοντας: Οι κυρώσεις κατά της Ρωσίας δεν θα λειτουργήσουν. Αναβάλλουν μόνο προβλήματα. Είναι καλύτερα να ακούσετε την άλλη πλευρά και να κατανοήσετε τις στρατηγικές ανησυχίες τους. Η Ρωσία αισθάνεται ότι απειλείται από το ΝΑΤΟ. Ο Πούτιν θέλει να επαναχαράξει τα σύνορα και να ανανεώσει τις στρατηγικές συμμαχίες 30 χρόνια μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ.

Ολα αυτά για την Ελλάδα απαιτούν προσοχή. Πέραν των πρόσφατων θεμάτων-προκλήσεων του Ερντογάν στα νησιά του Αιγαίου ο τουρκικός ρεβιζιονισμός είναι κοντά. Αν η Μόσχα επιτύχει στους στόχους της, τότε η Αγκυρα, όπως και το Πεκίνο θα ακολουθήσουν, με ό,τι αυτό συνεπάγεται…