Γράφουν Δρ Ευάγγελος Βενέτης – Δρ Σάρα Αλίνια

Οι σύγχρονες γεωπολιτικές εξελίξεις επιβεβαιώνουν τον κανόνα ότι η γεωγραφία δεν αλλάζει.

Στην Ελλάδα σήμερα λίγοι γνωρίζουν για την επέτειο των 2.500 χρόνων από τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας και λίγα πράγματα είναι γνωστά για το γεωπολιτικό κλίμα πριν από τη Ναυμαχία και την εκστρατεία του Ξέρξη κατά των Αθηναίων και άλλων ελληνικών πόλεων-κρατών (480-479 π.Χ.).

Κατά την εκστρατεία του Ξέρξη στην Ελλάδα η Αθήνα και άλλες ελληνικές πόλεις-κράτη αμύνονταν υπέρ βωμών και εστιών. Ωστόσο, η εν λόγω εκστρατεία ήταν ένας ακόμη κρίκος στον ελληνο-ιρανικό γεωπολιτικό ανταγωνισμό με τον ρόλο του αμυνομένου και επιτιθεμένου να εναλλάσσεται μεταξύ Ανατολής και Δύσης.

Η γεωπολιτική εικόνα της περιοχής συνδέεται με τον επεκτατισμό Αχαιμενιδών στο εξωτερικό που συνυπήρχε με την εσωτερική πολιτική της ανεξιθρησκίας και της πολιτιστικής ανοχής και σεβασμού των τοπικών ιδιαιτεροτήτων κάθε πολιτισμού των υπηκόων τους.

Σε αυτό το πλαίσιο βρήκε πρόσφορο έδαφος η κήρυξη της ανεξιθρησκίας επί Κύρου Β’ του Μεγάλου (600-530 π.Χ.)ii οκτώ αιώνες πριν από το Διάταγμα των Μεδιολάνων (313 μ.Χ.), η ανάπτυξη της ελληνικής προσωκρατικής φιλοσοφίας στην ιρανική επικράτεια της Μ. Ασίας και η ιρανική απελευθέρωση των Εβραίων από την αιχμαλωσία την οποία τους είχε επιβάλει πρωτύτερα ο Βαβυλώνιος βασιλιάς Ναβουχοδονόσορ Β’ (634-652 π.Χ.) στη Βαβυλώνα.

Στην ίδια κοσμοαντίληψη και πολιτική θεώρηση εντάσσεται και η υποδοχή στην αυλή του που επεφύλαξε ο Ιρανός βασιλιάς στον αρχιτέκτονα της ελληνικής νίκης της Σαλαμίνας Θεμιστοκλή όταν εκείνος ζήτησε καταφύγιο από τη δίωξη που του εξαπέλυσαν οι επιλήσμονες δημοκράτες ζηλωτές Αθηναίοι.

Βάσει αυτών των αρχών οι Ιρανοί Αχαιμενίδες κατόρθωσαν να διευρύνουν τα όρια του βασιλείου τους και να καταστήσουν την εξουσία τους βιώσιμη μακροπρόθεσμα. Είναι ο πυρήνας του ίδιου μοντέλου διακυβέρνησης που επικράτησε αργότερα στα ελληνιστικά βασίλεια σε συνδυασμό με τον αριστοτελικό πραγματισμό του υιού του βασιλιά Φιλίππου.

Η γεωπολιτική κοσμοθεωρία των Αχαιμενιδών συνδέεται με τον επεκτατισμό στο εξωτερικό ως μέσο για την ενοποίηση όσο γίνεται μεγαλύτερου χώρου ως προϋπόθεσης για την οικονομική ανάπτυξη και γεωπολιτική σταθερότητα.

Στο εσωτερικό πυξίδα των Αχαιμενιδών ήταν η ανωτέρω πολιτιστική ανοχή των μη Ιρανών ως βάσης κοινωνικής συνοχής και ειρήνης. Η εξωτερική πολιτική του μεγαλύτερου βασιλείου που είχε γνωρίσει ο τότε γνωστός κόσμος συναντούσε γεωπολιτικές προκλήσεις στη μεθόριό του και στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα.

Στην Ανατολή πρόβαλε η ινδική πρόκληση, στον Βορρά οι παρενοχλήσεις των λαών της στέπας και του Καυκάσου, στον Νότο η προώθηση των σχέσεων με τις αραβικές φυλές και τα αστικά κέντρα.

Στη Δύση, αφού αντιμετωπίσθηκε αποτελεσματικά το ήδη παρακμάζον Αιγυπτιακό Βασίλειο, άρχισε να προβάλλει μια νέα πρόκληση για τους Αχαιμενίδες: η ελληνική αποικιοκρατική πολιτική των πόλεων-κρατών που είχε ήδη αποικίσει τα δυτικά και βόρεια παράλια της Μ. Ασίας για να ελέγχει τις χερσαίες και θαλάσσιες οδούς του εμπορίου. Το διακύβευμα ήταν ο έλεγχος των Στενών της Προποντίδας.

Στην περίπτωση των ελληνο-ιρανικών σχέσεων σε συνδυασμό με την προαιώνια σύγκρουση Ανατολής-Δύσης, όπως αναφέρει και ο Ηρόδοτος, η ελληνική εκστρατεία στην Τροία ήταν ένας ακόμη κρίκος στη γεωπολιτική αντιπαράθεση Ανατολής-Δύσης με τον επεκτατισμό να εκτυλίσσεται ένθεν κακείθεν. Δεν έχει τόσο σημασία το ποιος έκανε την αρχή σε αυτό το γεωπολιτικό παιχνίδι αντισφαίρισης αλλά η διάρκεια και τα χαρακτηριστικά αυτού του διαχρονικού παιχνιδιού.

Η Ελληνική παρουσία και η πολιτική στη Μ. Ασία είχαν γεωπολιτικά αναθεωρητικό χαρακτήρα και αμφισβητούσαν την ιρανική εξουσία των Αχαιμενιδών με επίκεντρο αυτής της σύγκρουσης την Ιωνία.

Η Ιωνική Επανάσταση, υποκινημένη από την Αθήνα, ήταν μια ευδιάκριτη κίνηση ελληνικού γεωπολιτικού επεκτατισμού έναντι του Ιρανικού Βασιλείου των Αχαιμενιδών.

Ο Μέγας Βασιλεύς με το «Δέσποτα, μέμνησο των Αθηναίων» γνώριζε ότι η εποχή της εύθραυστης ισορροπίας δυνάμεων μεταξύ του ιρανικού και του ελληνικού κόσμου είχε περάσει ανεπιστρεπτί.

Με δεδομένο ότι ο ελληνικός κόσμος δεν ήταν ενιαίος σε επίπεδο πολιτειακό (η Δημοκρατία ήταν αθηναϊκό δημιούργημα αλλά δεν ήταν δημοφιλής σχεδόν στο ήμισυ και πλέον των ελληνικών πόλεων-κρατών) και πολιτικό, ο Μέγας Βασιλεύς ακολούθησε την πρακτική του «Διαίρει και βασίλευε» σε σχέση με τον ελληνικό κόσμο, στοχεύοντας εκείνες τις ελληνικές πόλεις-κράτη που τον αντιστρατεύονταν, και δη την Αθήνα.

Γι’ αυτόν τον λόγο η ανιχνευτική εκστρατεία του στον Μαραθώνα μέσω του κεντρικού Αιγαίου ήταν κατά της Αθήνας και όχι όλων των Ελλήνων.iii

Δέκα χρόνια αργότερα Μακεδόνες, Θεσσαλοί, Θηβαίοι και άλλοι Ελληνες θα μήδιζαν, δηλαδή θα στέκονταν στο πλευρό των Ιρανών (Περσών) κατά της Αθήνας και των συμμάχων της σε Θερμοπύλες, Σαλαμίνα και Πλαταιές.

Σε κάθε περίπτωση στο πλαίσιο του δόγματος «η καλύτερη άμυνα είναι η επίθεση» ο Μέγας Βασιλεύς είχε αποφασίσει ότι έπρεπε να μεταφέρει το θέατρο των επιχειρήσεων στην άλλη πλευρά του Αιγαίου…

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

i Συγγραφείς του «Α’ Ελληνο-περσικού και Περσο-ελληνικού Λεξικού», εκδόσεις «Πορεία», Αθήνα, 2018, και άλλων βιβλίων για την ελληνική και την περσική γλώσσα. Ο Ευ. Βενέτης είναι συγγραφέας της μονογραφίας «Ο Ελληνισμός στο Σύγχρονο Ιράν», Αθήνα, 2011.

ii Amélie Kuhrt (1983). «The Cyrus Cylinder and Achaemenid Imperial Policy». «Journal for the Study of the Old Testament» 8 (25): 83-97.

iii Ευ. Βενέτης (2010). «Η Μάχη του Μαραθώνα και το σύγχρονο Ιράν», στο «Μαραθώνας, 2.500 χρόνια», Πρακτικά Συνεδρίου Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Κέντρου Δελφών, 2-4/7/2010, Αθήνα, 61-64. Του ιδίου (2010). «Η Μάχη του Μαραθώνα στη μνήμη του σύγχρονου Ιράν» στο «Η μάχη του Μαραθώνα, Ιστορία και θρύλος», επιμ. Αννα Καραπάνου, Ιδρυμα της Βουλής των Ελλήνων, Αθήνα, 19-21. Του ιδίου (2010). «Η Μάχη του Μαραθώνα και η ελληνο-ιρανική συνύπαρξη», στο «Δημοκρατία και η Μάχη του Μαραθώνα», επιμ. Σπύρος Μερκούρης και Ελισάβετ Σπαθάρη, Αθήνα, 9-11.

Από την έντυπη έκδοση

Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, ανά πάσα στιγμή στο EleftherosTypos.gr