Κάθε γυναίκα που υποβάλλεται σε θεραπευτική επέμβαση στον μαστό βρίσκεται αντιμέτωπη με μια σειρά μεταβολών, σωματικών και ψυχολογικών. Μία από τις πιο σημαντικές αλλαγές που πιθανόν να εμφανισθούν, είναι το «λεμφοίδημα», δηλαδή ένα χαρακτηριστικό φούσκωμα στους ιστούς κάτω από το δέρμα – συνηθέστερα στο χέρι- όταν η λέμφος δεν μπορεί να διοχετευθεί.

Αυτή η συσσώρευση λέμφου έχει τις εξής πιθανές συνέπειες:

1. Ανάπτυξη μικροβίων
2. Πρόσθετο βάρος του άκρου, που περιορίζει τη λειτουργικότητά του.
3. Άσχημη αισθητική του άκρου, η οποία ενοχλεί τη γυναίκα που εμφανίζει αυτό το φούσκωμα στο χέρι της

Πρόληψη και θεραπεία λεμφοιδήματος

Αν και συνήθως δεν είναι δυνατό να προληφθεί η ζημιά στο λεμφικό σύστημα, είναι όμως δυνατό, να αντιμετωπισθεί το οίδημα από την αρχή και να αποφευχθεί ο κίνδυνος να μεγαλώσει. Θα πρέπει να επικοινωνήσετε άμεσα με τον θεράποντα ιατρό σας όσο μικρό και να είναι το οίδημα, καθώς είναι πολύ πιο εύκολο να αντιμετωπισθεί στα αρχικά στάδια.

Στην πρώτη φάση, η θεραπευτική προσέγγιση του λεμφοιδήματος περιλαμβάνει τη λεμφική παροχέτευση με τη χρήση ειδικού μηχανολογικού εξοπλισμού, τη λεμφική μάλαξη καθώς και τη συμπιεστική περίδεση με ειδικούς ανελαστικούς επιδέσμους.

• Βασικό τμήμα της θεραπείας αποτελούν οι ασκήσεις, τόσο για τη βελτίωση της λειτουργικότητας του άκρου όσο και για την παροχέτευση της λέμφου.
• Στη δεύτερη φάση, κατασκευάζεται και τοποθετείται εξειδικευμένο συμπιεστικό ένδυμα.
• Τέλος, δίνονται οδηγίες για περιποίηση του δέρματος, ασκήσεις για το σπίτι και πρόγραμμα παρακολούθησης από τον εξειδικευμένο φυσικοθεραπευτή.

Συνοπτικά, οι κύριοι τρόποι θεραπευτικής αντιμετώπισης, ανάλογα με τη σοβαρότητα του οιδήματος, είναι οι εξής:

• Λεμφικό μασάζ συστηματικά
• Λεμφική παροχέτευση του οιδήματος, ακόμη και αν είναι χρόνιο
• Συμπιεστική περίδεση με ειδικούς ανελαστικούς επιδέσμους
• Φροντίδα του δέρματος για καλύτερη συντήρηση των ιστών και μείωση του κινδύνου μολύνσεων
• Αποσυμφορητικές ασκήσεις (Πρόγραμμα διατάσεων και ασκήσεων ενδυνάμωσης, ασκήσεις σωστής στήριξης και βελτίωση αναπνοής)

Τα οφέλη της άσκησης στο λεμφοίδημα

• Θετική επίδραση στη συναισθηματική κατάσταση και στην παραγωγή σεροτονίνης
• Αύξηση της σωματικής ευεξίας και της παραγωγής ενδορφινών
• Ενίσχυση σχηματισμού κυττάρων Natural Killers, που αποτελούν φυσικές άμυνες κατά του καρκίνου
• Μείωση της παραγωγής αδρεναλίνης και κορτιζόλης, καθώς και μείωση του stress
• Επιδρά σημαντικά στην καλή λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος
• Βελτίωση της κινητικότητας, της ευλυγισίας και του συντονισμού
• Μείωση της εξάντλησης καθώς βελτιώνεται προοδευτικά η αντοχή και η μυϊκή δύναμη
• Έλεγχος και μείωση του σωματικού βάρους – λιπώδους ιστού
• Αύξηση της ενδοκοιλιακής πίεσης και μέσω αυτής της αύξησης, ενεργοποιείται η άντληση και η παροχέτευση της λέμφου
• Βελτίωση της καρδιαγγειακής λειτουργίας
• Αύξηση της επιστροφής της λέμφου

Βασικοί κανόνες της άσκησης

• Απαραίτητη η προθέρμανση με οποιονδήποτε τύπο αερόβιας άσκησης (στατικό ποδήλατο ή επιτόπιο τρέξιμο) καθώς και η αποθεραπεία μετά την άσκηση με ειδικές διατάσεις
• Οι κινήσεις δεν πρέπει να είναι επώδυνες και να ξεπερνούν τα όρια κινητικότητας του ασθενούς
• Η άσκηση να γίνεται πάντα με το συμπιεστικό ένδυμα ή την περίδεση με εξειδικευμένους ανελαστικούς επιδέσμους
• Πολύ σημαντική είναι η εκπαίδευση της διαφραγματικής αναπνοής γιατί το διάφραγμα όταν λειτουργεί σωστά δρα σαν αντλία παροχέτευσης της λέμφου.
• Πρέπει να δίνονται ακριβείς οδηγίες για την εκτέλεση της άσκησης. Επιπλέον, στην αρχή, προτείνεται να γίνονται με εποπτεία εξειδικευμένου φυσικοθεραπευτή
• Ο ρυθμός άσκησης να είναι αργός και να εντείνεται προοδευτικά προς αποφυγή φυσικής εξάντλησης
• Να γίνεται ρυθμική εξάσκηση των μεγάλων περιφερειακών σκελετικών μυών, οι οποίοι δρουν σαν επικουρικοί μηχανισμοί άντλησης της λέμφου
• Η ένταση της προσπάθειας πρέπει να κυμαίνεται μεταξύ του 70-80% της μέγιστης ικανότητας για άσκηση
• Απαραίτητη η αυτοπειθαρχία και η συνέπεια του ασθενή στη συστηματική εκτέλεση των ασκήσεών του

Τα «πρέπει»

• Να γίνονται απλές ασκήσεις ή κινήσεις, χωρίς βάρος και δυσκολία του πάσχοντος μέλους. Το ξεσκόνισμα, το μαγείρεμα, το πλύσιμο των πιάτων είναι μερικές δραστηριότητες κατάλληλες για την άσκηση του άνω άκρου.
• Αν υπάρχει πόνος στην πάσχουσα πλευρά, η άσκηση να περιλαμβάνει αρχικά παθητικές κινήσεις και την ενεργοποίηση της υγιούς πλευράς .
• Προοδευτικά, ακολουθεί αερόβια άσκηση, ασκήσεις σε πισίνα και χρήση βοηθημάτων όπως ράβδος, μπάλα Pilates, βαράκια και λάστιχα γυμναστικής.
• Ιδανικές ασκήσεις αποσυμφόρησης για το κάτω άκρο είναι οι ασκήσεις σε πισίνα, η ποδηλασία, η ανάβαση σκάλας και η ορειβασία.

Και τα «δεν πρέπει»

• Απαγορεύονται οι κινήσεις τινάγματος και παρατεταμένης αιώρησης του ώμου, γιατί έχουν αρνητική επίδραση στο λεμφικό σύστημα
• Οι όποιες κινήσεις να είναι στα όρια του ασθενή και να μη γίνεται υπέρχρηση προς αποφυγή φλεγμονής!
• Πρέπει να αποφεύγεται η παρατεταμένη καθιστή θέση, η ορθοστασία και η μακράς διάρκειας άσκηση. Επίσης, η ένταση της άσκησης θα πρέπει να είναι κλιμακούμενη και όχι έντονη εξ’ αρχής.

Γράφουν οι:

Σταύρος Τοϊλός, Κωνσταντίνος Ψαρογιώργος και Ευρώπη Λαγονίδου, φυσικοθεραπευτές Τμήματος Φυσικοθεραπείας Metropolitan General