Όπως έχει αποδειχθεί, σοβαρές μολυσματικές λοιμώξεις, όπως η πανώλη, οι ιογενείς αιμορραγικοί πυρετοί, μορφές εγκεφαλίτιδας κ.λπ. εξαρτώνται από τις κλιματικές συνθήκες, ενώ ακόμη και οι πιο κοινοί εντερικοί ιοί εμφανίζουν ξεκάθαρη εποχικότητα. Από την πληθώρα των βιολογικών και χημικών ουσιών που εμφανίζονται στα λύματα ως αποτέλεσμα ανθρώπινων εκκρίσεων και ανθρωπογενών δραστηριοτήτων, η ομάδα του ΑΠΘ επικεντρώνει τις προσπάθειές της στην ανίχνευση και ποσοτικοποίηση του φορτίου γνωστών ιών, που αποτελούν δυνητικά σοβαρό κίνδυνο για την ανθρώπινη υγεία.

«Η κλιματική αλλαγή και τα ακραία καιρικά φαινόμενα επηρεάζουν την εξάπλωση φορέων και παθογόνων, τις υποδομές ύδρευσης και αποχέτευσης, τις πρακτικές γεωργίας και κτηνοτροφίας, τις μετακινήσεις πληθυσμών, τα ποσοστά εμβολιασμού και άλλα. Αυτές οι αλλαγές επιδρούν είτε άμεσα επηρεάζοντας την ανάπτυξη, αντοχή, επιβίωση και μετάδοση διάφορων παθογόνων, είτε έμμεσα λόγω μεταβολής σε τοπικά οικοσυστήματα και έτσι επηρεάζουν την επιδημιολογία τόσο των ενδημικών όσο και των επιδημικών νόσων», δήλωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο καθηγητής του Εργαστηρίου Χημικής & Περιβαλλοντικής Τεχνολογίας, του Τμήματος Χημείας ΑΠΘ, Θοδωρής Καραπάντσιος.

Όπως διευκρίνισε ο κ. Καραπάντσιος, «ο ΠΟΥ σήμερα αναγνωρίζει ότι τα παραδοσιακά συστήματα ιατρικής επιτήρησης ασθενειών δεν είναι επαρκώς εξοπλισμένα για να χειριστούν αλλαγές στη δυναμική των παθογόνων που οφείλονται στην κλιματική αλλαγή και στα ακραία καιρικά φαινόμενα», όμως, «αν τα παραδοσιακά συστήματα συνδυαστούν με την επιτήρηση των λυμάτων, μπορούν να προσφέρουν κρίσιμα δεδομένα για την υποστήριξη τεκμηριωμένης λήψης αποφάσεων, την αποτελεσματική κατανομή πόρων και την υλοποίηση στοχευμένων παρεμβάσεων». «Η ανάπτυξη και η λειτουργία τέτοιων συνδυαστικών συστημάτων είναι ένα σύνθετο και δυναμικό έργο, καθώς οι γνωστές και αναδυόμενες απειλές από επιδημίες και πανδημίες εξελίσσονται συχνά με ταχείς ρυθμούς», εξήγησε ο καθηγητής.

«Η έντονη δυναμική αναδυόμενων υγειονομικών απειλών έχει γίνει ιδιαίτερα εμφανής μέσα από πρόσφατες καταστάσεις έκτακτης ανάγκης δημόσιας υγείας διεθνούς ενδιαφέροντος (PHEIC), όπως η πανδημία COVID-19 και η έξαρση του ιού mpox (ευλογιά των πιθήκων). Επιπλέον, οι διαφορετικές περιοχές ανά τον κόσμο παρουσιάζουν ποικιλομορφία στις τοπικές επιδημιολογικές συνθήκες, τις ικανότητες και τους διαθέσιμους πόρους των συστημάτων δημόσιας υγείας, γεγονός που απαιτεί εξατομικευμένες προσεγγίσεις για την αποτελεσματική διαχείριση και πρόληψη των ασθενειών», δήλωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο αν. καθηγητής του Μοριακής Μικροβιολογίας του Τμήματος Κτηνιατρικής ΑΠΘ, Χρυσόστομος Δόβας.

Ο ρόλος του ΑΠΘ στην ενοποιημένη επιτήρηση λυμάτων στην Ευρωπαϊκή Ένωση

Η Ομάδα Επιδημιολογίας Λυμάτων του ΑΠΘ είναι από τα ιδρυτικά μέλη του Εθνικού Δικτύου Επιδημιολογίας Λυμάτων του ΕΟΔΥ, υπό τον κεντρικό συντονισμό του οποίου ορίστηκε επικεφαλής σε πακέτο εργασίας σχετικά με τον προσδιορισμό των αναπνευστικών ιών στα λύματα σε ευρωπαϊκό επίπεδο σε ένα μεγάλο Ευρωπαϊκό έργο, το EU-Wastewater Integrated Surveillance for Public Health (EU-WISH, 2024-2026), που αφορά την ολοκληρωμένη παρακολούθηση των λυμάτων για την προστασία της δημόσιας υγείας των πολιτών.

«Από την αρχή της πρόσφατης πανδημίας, αναπτύσσουμε, διαρκώς αξιολογούμε και βελτιώνουμε μοριακές μεθόδους για την επιδημιολογική επιτήρηση ιών μέσω αστικών λυμάτων. Έχουμε πλέον τη δυνατότητα να παράξουμε σε πραγματικό χρόνο, χρηστικά δεδομένα της εμφάνισης γνωστών ιών όπως ο κορονοϊός, οι ιοί της γρίπης Α και Β και οι ροτα-ιοί και να εκτιμήσουμε τον ρυθμό και το μέγεθος της διασποράς τους στην κοινότητα. Παράλληλα, ιεραρχούμε τις απειλές και διερευνούμε τη δυνατότητα επιτήρησης σημαντικών για τη δημόσια υγεία ιών που εντοπίζονται στην κοινότητα, όπως ο ανθρώπινος μεταπνευμονοϊός και ο ιός του Δυτικού Νείλου, αλλά και πιθανών μελλοντικών πανδημικών ιών όπως της γρίπης των πτηνών», σημείωσε ο κ. Δόβας.

Το EU-WISH υλοποιείται στο πλαίσιο του προγράμματος EU4Health, το οποίο εγκρίθηκε για την αντιμετώπιση της πανδημίας COVID-19 και για την ενίσχυση της ετοιμότητας για την αντιμετώπιση κρίσεων στην ΕΕ. Στο EU-WISH συμμετέχουν συνολικά 26 χώρες και 62 εταίροι από την ΕΕ, οι οποίοι περιλαμβάνουν ακαδημαϊκούς και ερευνητικούς οργανισμούς, δημόσιες αρχές και άλλους εμπλεκόμενους φορείς στο θέμα της επιτήρησης των λυμάτων και της δημόσιας υγείας.

Οι δράσεις του προγράμματος αποσκοπούν στη βελτίωση της εθνικής ικανότητας των κρατών μελών της ΕΕ στην επιτήρηση των λυμάτων μέσω της ενίσχυσης της ανταλλαγής γνώσεων και βέλτιστων πρακτικών, με βάση τα διαθέσιμα επιστημονικά δεδομένα, προς την ενίσχυση της ικανότητας της ΕΕ για πρόληψη, ετοιμότητα και ταχεία ανταπόκριση σε σοβαρές απειλές προς την υγεία.

Σχετικά με τη συνεισφορά του ΑΠΘ στην ενοποιημένη επιτήρηση λυμάτων στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η επικεφαλής της ομάδας υποδοχής των λυμάτων στο ΑΠΘ, από το Εργαστήριο Τεχνικής και Σχεδιασμού Περιβάλλοντος του Tμήματος Πολιτικών Μηχανικών του ΑΠΘ Δρ. Μαρία Πεταλά διευκρίνισε: «Στο πλαίσιο του έργου EU-WISH, η Ομάδα Επιδημιολογίας Λυμάτων του ΑΠΘ είναι υπεύθυνη για τη χαρτογράφηση των υποδομών, της τεχνογνωσίας, των κρίσιμων θέσεων δειγματοληψίας και της οργάνωσης δράσεων επιτήρησης των αναπνευστικών ιών μέσα από τα λύματα που αναπτύσσουν τα ευρωπαϊκά κράτη, την ιεράρχηση της σπουδαιότητας -όσον αφορά την επικινδυνότητα και την ευκολία διασποράς- και την προτεραιοποίηση στην επιτήρηση των διάφορων αναπνευστικών ιών στα λύματα, καθώς και για την ενδυνάμωση της συνεργασίας των κρατών σε θέματα ανταλλαγής πληροφοριών και αποτελεσμάτων, εναρμόνιση τεχνικών διαδικασιών, ανάπτυξη μέτρων ετοιμότητας, μεταφορά τεχνογνωσίας, κ.λπ.».

Ένα ξεχωριστό χαρακτηριστικό της Ομάδας Επιδημιολογίας Λυμάτων του ΑΠΘ, σύμφωνα με τον κ. Καραπάντσιο, είναι η συνύπαρξη και αρμονική συνεργασία διαφορετικών επιστημονικών ειδικοτήτων, καθώς «εκτός από τους ειδικούς σε περιβαλλοντικά θέματα και στα ποιοτικά χαρακτηριστικά των λυμάτων και τους ειδικούς στην μοριακή μικροβιολογία και στον προσδιορισμό του ιικού φορτίου, είναι σημαντική η συνεισφορά των ιατρών καθηγητών του ΑΠΘ που είναι μέλη της ομάδας (Ε. Ροηλίδης, Σ. Μεταλλίδης, Α. Παπά, Γ. Γκιούλα) οι οποίοι συνεισφέρουν στην ομάδα με δεδομένα ιατρικής επιδημιολογικής επιτήρησης και κλινικού φόρτου».