Θα δώσω ένα λειτουργικό ορισμό της ψυχικής υγείας ο οποίος βασίζεται στα χαρακτηριστικά που ενθαρρύνεται να αποκτήσει ένα άτομο κατά την διάρκεια της Συνθετικής Ψυχοθεραπείας του. Τα χαρακτηριστικά αυτά δεν είναι θεωρητικά αλλά προϊόν συστηματικών επιστημονικών παρατηρήσεων (evidence-based) όλων των ψυχοθεραπευτών, τουλάχιστον στον δυτικό πολιτισμό, οι οποίοι αποδέχονται τους κοινούς ψυχοθεραπευτικούς παράγοντες σε όλες ανεξαρτήτως τις ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις (δηλαδή την ψυχαναλυτική, την συμπεριφοριστική, την ανθρωπιστική/υπαρξιστική, την ψυχοθεραπεία Gestalt, την ψυχοθεραπεία κατά Kelly και την συστημική).

Το ψυχικά υγιές άτομο διαθέτει τα ακόλουθα χαρακτηριστικά: Θεωρεί φυσιολογικό και αναμενόμενο ότι, εάν δεν φροντίσει από μόνο του για κάτι να γίνει, πιθανότατα αυτό που θέλει και επιθυμεί απλώς δεν θα γίνει. Το περιβόητο Αμερικάνικο slogan “There is no free lunch” (ελεύθερη μετάφραση «εάν δεν δουλέψεις, δεν τρως», που θυμίζει την Ελληνική παροιμία «ότι σπείρεις θα θερίσεις» ή «πριν πεινάσεις, μαγειρεύεις») σε όλες τις παραλλαγές και εκφάνσεις που τονίζουν την ατομική μας ευθύνη για αυτά που συμβαίνουν στην ζωή μας. Χωρίς να σημαίνει ότι πάντα αυτό ισχύει (δηλαδή δεχόμαστε την πραγματικότητα ότι συχνά για αυτά που μας συμβαίνουν ευθύνονται κάποιοι άλλοι), καλό είναι να αναζητούμε πάντα τι μπορούμε εμείς να κάνουμε για να αντιμετωπισθεί ένα πρόβλημα, παρά να περιοριζόμαστε στην τοποθέτηση της ευθύνης και του ελέγχου της κατάστασης έξω από τον εαυτό μας.

Για την αποφυγή του υπερβολικού άγχους που θα μπορούσε να προέρχεται από μία κακώς εννοούμενη τελειομανία (κατάσταση στην οποία το άτομο αγχώνεται υπερβολικά εάν δεν μπορεί να προβλέψει επακριβώς και να ελέγξει τι θα συμβεί στο περιβάλλον του), καλό είναι να θυμόμαστε την πραγματικότητα ότι η ζωή συχνά εξελίσσεται απροσδόκητα και ενάντια στα σχέδια και στις προσπάθειές μας. Αυτό όμως δεν πρέπει να αποτελεί πρόσχημα για να σταματήσουμε τις προσπάθειες, ούτε για να απογοητευτούμε, γιατί, εάν αφήσουμε τα κακά πράγματα να εξελιχθούν από μόνα τους χωρίς δική μας παρέμβαση, τότε «ενός κακού μύρια έπονται».

Συνεπώς λειτουργεί καλύτερα τελικά το άτομο που έχει αντιληφθεί ότι «η ζωή είναι ένας διαρκής αγώνας». Είναι όμως ένας αγώνας που μπορεί να κερδισθεί με μεγάλη υπομονή και επιμονή ή τουλάχιστον αξίζει και δίνει νόημα στην ζωή μας να αγωνιστεί κανείς με τον ορθό και ωραίο τρόπο («η Ιθάκη δεν σε γέλασε»… σου χάρισε «τ’ ωραίο ταξείδι»). Βασικό συστατικό του να λειτουργήσει κάποιο άτομο με τον πάρα πάνω τρόπο είναι η διαπίστωση ότι η ποιότητα της ζωής μας δεν επηρεάζεται μόνο από τις ευχάριστες εμπειρίες. Οι δυσάρεστες εμπειρίες σχεδόν πάντοτε μας πλουτίζουν περισσότερο από τις ευχάριστες. Εξ ου και το πασίγνωστο «τα λάθη μου είναι η περιουσία μου». Σαν στάση ζωής στον υπογράφοντα αρέσει και το Κρητικό γνωμικό «Τα βάσανά μου χαίρομαι, τις πίκρες μου γλεντίζω».

Από τα πάρα πάνω προκύπτει ένας ορισμός ψυχικής υγείας που δεν δίνει έμφαση στο πόσο ήρεμο και ευτυχισμένο είναι ένα άτομο, ούτε σε πόσες από τις δυνατότητες και τα ταλέντα του έχει βρει την ευκαιρία να εκφραστεί, ούτε στο πόσο αγαπά και εργάζεται. Η έμφαση δίνεται στην στάση του ατόμου να αρνείται να σταματήσει την μάχη της ζωής, όσο αντίξοες και εάν είναι οι συνθήκες. Ένα τέτοιο άτομο αρνείται να απελπισθεί και να παραιτηθεί. Βρίσκει τρόπους να επιβιώνει και να ισορροπεί εκεί που οι άλλοι το θεωρούν αδύνατο. Πιστεύει στον εαυτό του και στην ανθρώπινη φύση του ότι μπορεί να τα καταφέρει παντού και πάντοτε.

Και εάν καταλήξει να αποτύχει, το άτομο αυτό θα πει στον εαυτό του «άξιζε ο ωραίος αγώνας». Το ότι «ειλικρινά κάνει ότι καλύτερο μπορεί» του είναι αρκετό και το γεμίζει, γιατί είναι μυημένο στην παραίνεση: «Για θέματα που μπορείς να παρέμβεις και να τα αλλάξεις, δεν χρειάζεται να ανησυχείς. Όπως δεν χρειάζεται να ανησυχείς για θέματα που δεν μπορείς να αλλάξεις. Εννοείται ότι διαθέτεις την σοφία να ξεχωρίζεις πότε ισχύει η πρώτη περίπτωση και πότε η δεύτερη». Έτσι, δευτερογενώς, κάτω από τις οποιεσδήποτε συνθήκες, το άτομο που διαθέτει τα χαρακτηριστικά του ψυχικά υγιούς ατόμου που περιέγραψα, θα έχει την μέγιστη δυνατή ψυχική ηρεμία και αισιοδοξία, θα βρίσκει συνεχώς δημιουργικούς τρόπους να εκδηλώνει τις δυνατότητες και τα ταλέντα του και θα αγαπά και θα εργάζεται πολύ περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο άτομο στην θέση του.

άν σε κάποιον αναγνώστη δημιουργηθεί ο συνειρμός των όσων προανέφερα με το έργο του Ηράκλειτου, αυτό αποδεικνύει για μία ακόμη φορά ότι η σύγχρονη επιστήμη επιβεβαιώνει τις ρύσεις των αρχαίων φιλοσόφων. Μάλιστα, πολλοί σύγχρονοι επιστήμονες, όταν βρίσκονται σε αδιέξοδα στο επιστημονικό γνωστικό τους αντικείμενο (Μαθηματικά, Φυσική, Αστρονομία κλ.π.), καταφεύγουν για ιδέες στους αρχαίους Έλληνες.