Η τελευταία περίοδος ξένης κατοχής στη Δωδεκάνησο, γνωστή ως Ιταλοκρατία, φαίνεται να δημιούργησε ένα ιδιαίτερα φορτισμένο πεδίο στον τομέα των αποκαταστάσεων και της διαχείρισης των μνημείων στη Ρόδο, όπως αποκαλύπτεται μέσα από την εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και πλούσια σε τεκμήρια έκδοση του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς (ΠΙΟΠ) με τίτλο «Ρόδος 1912-1947.

Η πολιτική για τον σχεδιασμό του χώρου και τη διαχείριση των μνημείων κατά την ιταλική Κατοχή» του αρχιτέκτονα και ειδικού στις αποκαταστάσεις μνημείων, που εργάζεται στην Υπηρεσία Συντήρησης Μνημείων Ακρόπολης, Κωνσταντίνου Καρανάσου.

Αγνωστες πτυχές

Ιστορικά δεδομένα εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής, φωτογραφικά τεκμήρια, χάρτες και επιστολές αποκωδικοποιούν το ιμπεριαλιστικό όνειρο των Ιταλών που αποβιβάζουν τον Στρατό τους στο νησί τα ξημερώματα της 4ης Μαΐου του 1912, αλλά και φωτίζουν τις άγνωστες πτυχές από το πνεύμα της εποχής που σημάδεψαν ανεξίτηλα την εικόνα του νησιού έως το 1947, μέχρι τη χρονιά ενσωμάτωσης της Δωδεκανήσου στην Ελλάδα.

Σε αυτόν τον θαυμάσιο τόμο, απεικονίζεται η μεσαιωνική πόλη της Ρόδου να προσπαθεί υπό ιταλική διοίκηση, μεταξύ του 1912 και του 1947, να χαράξει ένα μονοπάτι που θα την οδηγήσει το 1960 στο μέλλον, ως διατηρητέο μνημειακό συγκρότημα από το ελληνικό κράτος και ως Μνημείο της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς από την UNESCO το 1988.

«Η γεωγραφική θέση του νησιωτικού συμπλέγματος της Δωδεκανήσου υπήρξε, αναμφίβολα, καθοριστική για την ιστορική πορεία του τόπου. Είναι αξιοσημείωτο ότι ο ελληνικός πληθυσμός των νησιών αυτών κατάφερε να διατηρήσει αλώβητη την ταυτότητά του κατά τη διάρκεια των αιώνων, παρά το γεγονός ότι από τα νησιά αυτά πέρασαν διάφοροι κατακτητές. Παρ’ όλα αυτά, η ελληνικότητα της Δωδεκανήσου πάντα αποτέλεσε αντικείμενο συζήτησης, αφού πολλές φορές αυτή αμφισβητήθηκε εξαιτίας ιστορικών γεγονότων που σημάδεψαν την τύχη της», αναφέρει στο σημείωμά του ο διακεκριμένος μελετητής Κωνσταντίνος Καρανάσος.

Αποτέλεσμα πολυετούς έρευνας, με επίκεντρο την πόλη της Ρόδου, το λεύκωμα εμβαθύνει στα ζητήματα της προστασίας των μνημείων με τον περιβάλλοντα χώρο τους, κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου, όταν η Ρόδος, μαζί με τα υπόλοιπα νησιά του συμπλέγματος, βρέθηκε υπό την ιταλική Κατοχή.

Τρεις ενότητες

Η έκδοση αναπτύσσεται σε τρεις ενότητες-ιστορικές περιόδους της ιταλικής Κατοχής στο νησί. Στη Ρόδο ο ιταλικός Στρατός αποβιβάστηκε τα ξημερώματα της 4ης Μαΐου 1912 και έκτοτε η αρχαιολογική δραστηριότητα -όπως σημειώνεται στον τόμο- συνέχισε παράλληλα με τις στρατιωτικές επιχειρήσεις κατάληψης του νησιού.

» Στην πρώτη ενότητα «1912-1923. Από τον Gerola στον Μaiuri» συναντάμε την αρχαιολογική δραστηριότητα κατά την πρώτη δεκαετία της ιταλικής Κατοχής, όπου, μεταξύ άλλων, το σπουδαίο κτίριο, το Νοσοκομείο των Ιπποτών, μετατρέπεται σε Αρχαιολογικό Μουσείο, σε χώρο πολιτισμού! Αν και επισήμως η πρώτη περίοδος είχε «προσωρινό χαρακτήρα» -σύμφωνα με τον κ. Καρανάσο- «έθεσε τα θεμέλια της ιταλικής παρουσίας στη Ρόδο». Η διαχείριση και το έργο του αρχαιολόγου-μεσαιωνολόγου Giuseppe Gerola και τα ιστορικά στοιχεία που έφεραν στην πόλη της Ρόδου τον αρχαιολόγο Amedeo Maiuri αποκαλύπτονται με λεπτομέρεια και ρέουσα αφήγηση που μοιάζουν σαν σεκάνς από ταινία εποχής!

Το 1923, χρονιά-ορόσημο για την ιταλική παρουσία στην περιοχή, αφού εκείνη τη χρονιά με τη Συνθήκη της Λωζάννης (24 Ιουλίου 1923) ξεκινά η επίσημη κατοχή των νησιών, αλλά και η δεύτερη ενότητα, η οποία διατρέχει τα γεγονότα-σταθμούς για την ιστορική πόλη έως και το 1936. Στις σελίδες παρακολουθούμε τις τομές στα τείχη και τις διανοίξεις πυλών, όπως της Θαλασσινής Πύλης από βορειοανατολικά κατά τις εργασίες απελευθέρωσής της από τα νεότερα κτίσματα στο Εμπορικό Λιμάνι (1935). Στην ίδια ενότητα, επίσης, παρουσιάζεται εκτενώς η διευθέτηση της πλατείας του Ναυστάθμου, με υλικό που για πρώτη φορά παρουσιάζεται στο κοινό, καθώς και άλλες επεμβάσεις στο πλαίσιο της προβολής και της τουριστικής αξιοποίησης της νέας εικόνας της Ρόδου.

» Η δεύτερη χρονική περίοδος (1923-1936), στην αρχή της οποίας τα νησιά πέρασαν ουσιαστικά υπό ιταλική Κατοχή -σημειώνει ο συγγραφέας- «είναι εκείνη κατά την οποία ξεκίνησε η διαμόρφωση του ιταλικού “εποικοδομήματος”. Η εκπόνηση του ρυθμιστικού σχεδίου της πόλης, καθοριστικής σημασίας κυρίως ως προς τους στόχους που έθετε, αποτέλεσε τον κύριο άξονα αυτού του εγχειρήματος. Κατά το χρονικό αυτό διάστημα, οι Ιταλοί συνειδητοποίησαν ότι η Ρόδος μπορούσε να αντιμετωπιστεί ισάξια με τις άλλες ιταλικές (και όχι μόνο) “αποικίες”. Αλλωστε, την περίοδο αυτή είναι που η Δωδεκάνησος έγινε περισσότερο γνωστή ως τα ιταλικά “Νησιά του Αιγαίου”, για λόγους προώθησης και προβολής κυρίως της αξίας τους ως τουριστικού προορισμού».

» Στην τρίτη ενότητα περνάμε στην τελευταία φάση Κατοχής, από το 1936 έως το 1947, μέχρι δηλαδή τη χρονιά της ενσωμάτωσης της Δωδεκανήσου στην Ελλάδα, τον Μάρτιο του 1948. Σε αυτήν τη δεκαετία «οι Ιταλοί δεν δίστασαν να μεταχειριστούν τα μνημεία και τον περιβάλλοντα χώρο τους ως οι νόμιμοι κληρονόμοι τους, ώστε να υπογραμμιστεί η λατινική ταυτότητα της “αποικίας”», εξηγεί ο κ. Καρανάσος και επισημαίνει ότι σε αυτήν τη φάση «η Ρόδος αντιμετωπίστηκε σαν ιταλική πόλη. Επομένως, ό,τι ίσχυε ήδη για τη μητρόπολη μπορούσε κάλλιστα να εφαρμοστεί και εδώ».

Στις σελίδες του λευκώματος διατρέχονται τα χρόνια της διακυβέρνησης των νησιών υπό την ολοκληρωτική πολιτική του φασισμού. Ξεχωριστό κεφάλαιο αποτελεί «Η αποκατάσταση του Παλατιού του Μεγάλου Μαγίστρου», η οποία ξεκίνησε στις αρχές του 1937 και ολοκληρώθηκε την άνοιξη του 1940, αποτελώντας «το πιο σημαντικό γεγονός κατά τη χρονική αυτή περίοδο, ως προς τον τρόπο διαχείρισης της εικόνας της πολιτιστικής κληρονομιάς της Ρόδου».

Εντυπωσιακά στοιχεία αντλούμε κι από άλλες ανασκαφές της περιόδου εκείνης, όπως του σταδίου στην ακρόπολη της Ρόδου (1938) και από την αποκατάσταση της Παναγίας του Κάστρου (1940). Η εικονογραφική και η αρχειακή τεκμηρίωση της έκδοσης με ανέκδοτο αρχειακό υλικό αποτυπώνουν πληρέστατα το πνεύμα εκείνης της περιόδου της ιταλικής φασιστικής διοίκησης που επιδίωξαν τόσο την τουριστική αξιοποίηση του μνημειακού συνόλου όσο και την ενίσχυση του ιδεολογικού αφηγήματος της romanità, αλλά και τις επεμβάσεις των Ιταλών αρχαιολόγων για την υλοποίηση ευρείας κλίμακας αναστηλωτικών εργασιών.

Για όλους

Εν πολλοίς, ο τόμος δεν απευθύνεται μόνο στην επιστημονική κοινότητα. Το ευρύ κοινό, κάτοικοι και επισκέπτες του νησιού, αντλεί πολύτιμα στοιχεία, ένα πανόραμα γνώσεων και εικόνων αποκατάστασης μνημείων της μεσαιωνικής πόλης που «διαβάζεται» σε συσχετισμό με την ιταλική πολιτική διαχείρισης του μνημειακού συνόλου, όπως αναπτύχθηκε κατά την τριακονταετή και πλέον ιταλική Κατοχή της Δωδεκανήσου φτάνοντας στο σήμερα, στην πολυσύνθετη μορφή της ιστορικής πόλης της Ρόδου.

Info

«Ρόδος 1912-1947. Η πολιτική για τον σχεδιασμό του χώρου και τη διαχείριση των μνημείων κατά την ιταλική Κατοχή»

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΡΑΝΑΣΟΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ: Πολιτιστικό Ιδρυμα Ομίλου Πειραιώς

ΣΕΛ.: 342