Εξήντα οκτώ χρόνια μετά την πρώτη έκδοση της περίφημης, ομώνυμης συλλογής διηγημάτων του, που δίνει τον τίτλο της στην έκθεση, η ελπίδα εξακολουθεί να είναι το ζητούμενο και αυτό μπορεί να αποτελεί μια οδυνηρή δικαίωση για το έργο ενός συγγραφέα που ξεπέρασε τα σύνορα και τα βιβλία του μεταφράστηκαν σε περισσότερες από τριάντα γλώσσες.

Ξενάγηση

Στο ξεχωριστό αυτό σύμπαν του Αντώνη Σαμαράκη μάς οδήγησε ο πλέον κατάλληλος άνθρωπος, που μοιράστηκε μαζί του μια ολόκληρη ζωή, η συνοδοιπόρος του, Ελένη Σαμαράκη, η γυναίκα που κατάφερε άθελά της να μετατρέψει τον ορκισμένο εργένη σε ερωτευμένο έφηβο στα 43 του χρόνια. Η ξενάγηση στην έκθεση από τη γυναίκα που στάθηκε στο πλευρό του για περισσότερες από τέσσερις δεκαετίες είναι μια αληθινή εμπειρία που αποκαλύπτει ανθρώπινες, άγνωστες λεπτομέρειες από μια ζηλευτή πορεία ενός λογοτέχνη που ταυτιζόταν απόλυτα με τις ιδέες του για ειρήνη, αγάπη, αλληλεγγύη, μοίρασμα και όσα έγραφε τα εννοούσε ως την ύστατη λέξη.

«Ο Αντώνης φερόταν με τον ίδιο τρόπο σε μια τηλεφωνήτρια, όσο και σε έναν διανοούμενο. Οσο πιο αδύναμος ήταν ο άλλος τόσο τον υποστήριζε», είπε κατά τη διάρκεια της ξενάγησης η Ελένη Σαμαράκη, η οποία διηγήθηκε, επίσης, πως μια ημέρα με κρύο έβγαλε την επώνυμη καμπαρντίνα που φορούσε και τη δώρισε σε έναν ζητιάνο στον δρόμο: «Η καμπαρντίνα δεν ήταν δική του, αλλά του αδελφού του, που ήταν εντελώς διαφορετικός από εκείνον. Ο Αντώνης δεν ψώνιζε ποτέ τίποτα, παρά μόνο αυτά που πουλάει ένα περίπτερο».

Σταθήκαμε και στην προθήκη με μερικές από τις επιστολές που είχε ανταλλάξει ο Αντώνης Σαμαράκης με την Αγκάθα Κρίστι, τον Μισέλ Πικολί, τον Οδυσσέα Ελύτη, τον Φρέντυ Γερμανό, την Οριάνα Φαλάτσι ή τον Ζορζ Σιμενόν και τον Χάρολντ Πίντερ, «με τους οποίους είχαμε ιδιαίτερη σχέση». Εκεί και χειρόγραφα από τη βιογραφία του με προσωπικές εξομολογήσεις για τη γνωριμία του με την Ελένη Κουρεμπανά, που πολύ γρήγορα έγινε Σαμαράκη (γνωρίστηκαν στο τέλος του ’62, παντρεύτηκαν στις αρχές του ’63), και τα συναισθήματά του για εκείνη: «Από τις πρώτες κιόλας μέρες που γνώρισα την Ελενίτσα μου, από τις πρώτες ώρες, ένιωσα πως είχα για τα καλά τσιμπηθεί μαζί της…».

Αλλά και εκείνη δεν ένιωσε λιγότερα… Κι αυτό το αίσθημά της την τροφοδοτεί ακόμα σχεδόν είκοσι χρόνια μετά τον χαμό του αγαπημένου της Αντώνη και την κάνει να λάμπει κάθε φορά που μιλάει για εκείνον, για την κοινή τους ζωή, για τις ιδέες, τα πιστεύω του, τα πολύτιμα που μοιράστηκαν και τώρα τα κοινωνεί στο κοινό, με εφηβική όρεξη, έχοντας κάνει στόχο ζωής της τη διάδοση του έργου του. Οπως μέσα από αυτήν την έκθεση που ήταν προγραμματισμένη για την άνοιξη του 2020, με αφορμή τα εκατό χρόνια από τη γέννηση του συγγραφέα, αλλά αναβλήθηκε, λόγω των έκτακτων μέτρων προστασίας κατά της πανδημίας, και πραγματοποιείται τώρα με τη συμβολή της Ελένης Σαμαράκη, η οποία έδωσε πλήρη πρόσβαση στο προσωπικό της αρχείο, ένα σημαντικό κομμάτι του οποίου δώρισε πρόσφατα στη Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων.

Προσωπικά αντικείμενα

Στην έκθεση ο επισκέπτης μπορεί ακόμα να δει φωτογραφίες, επιστολές, τεκμήρια, προσωπικά αντικείμενα, εκδόσεις και άλλα πολύτιμα και σπάνια εκθέματα. Μπαίνοντας στον χώρο αριστερά το γραφείο του Αντώνη Σαμαράκη, με τη γραφομηχανή του, τα γυαλιά, τα μολύβια, το σημειωματάριο, μερικές πίπες και μπροστά η αγαπημένη του καρέκλα με το καπέλο του ακουμπισμένο πάνω της. Πίσω μια τεράστια αφίσα με τον ίδιο τον συγγραφέα να κοιτάζει γελαστός τους επισκέπτες της έκθεσης, σαν να τους καλωσορίζει. Απέναντι το έργο του εικαστικού Γιάννη Μπουτέα, ένα σιδερένιο κρεβάτι διπλωμένο στα δύο, με πολλές τσαλακωμένες εφημερίδες στο εσωτερικό του -ο ίδιος ο Αντώνης Σαμαράκης ξεκοκάλιζε στην κυριολεξία τις εφημερίδες- εμπνευσμένο από την προσωπική επαφή του καλλιτέχνη με τον ίδιο τον συγγραφέα.

Στη δεξιά αίθουσα ένα καταπληκτικό χρονολόγιο, διπλής ανάγνωσης, που επιμελήθηκε η Σίσσυ Παπαθανασίου, με τη συνεργασία του αρχιτέκτονα Γιώργου Ρυμενίδη, το οποίο στις χρονολογίες που έχουν γκρίζο χρώμα αναγράφει τα σημαντικά γεγονότα της περιόδου και του τόπου, ενώ στις αντίστοιχες μπλε χρώματος χρονολογίες αναφέρει τι έκανε ο Αντώνης Σαμαράκης την ίδια εποχή. Ετσι, ο κορυφαίος συγγραφέας τοποθετείται στην εποχή και στον τόπο του, ζυμώνεται και διαμορφώνεται από τα γεγονότα και παίρνει θέση απέναντί τους.

Λίγο πιο κάτω ένας τοίχος με τα πολύχρωμα εξώφυλλα των μεταφρασμένων βιβλίων του, χαρακτηριστικά πορτρέτα που του έκαναν καλλιτέχνες, η κινηματογραφική μεταφορά του έργου του, με τις αντίστοιχες αφίσες, η προθήκη με τα μετάλλια, με τα οποία τον τίμησαν, ένας χάρτης της Ελλάδας με μερικά μόνο από τα πνευματικά κέντρα, τις οδούς και τα σχολεία που φέρουν το όνομά του, «είναι επίτιμος δημότης σε πενήντα πόλεις», όπως είπε η Ελένη Σαμαράκη, η οποία πετυχαίνει να κρατάει ζωντανό ένα έργο που, ούτως ή άλλως, παραμένει διαχρονικό, επίκαιρο, παρόν.

Η έκθεση θα ταξιδέψει σε δήμους ανά την Ελλάδα

«Η έκθεση αυτή αποτελεί ελάχιστο φόρο τιμής από το υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού στον Αντώνη Σαμαράκη, τον συγγραφέα, τον ανθρωπιστή, τον αιώνιο έφηβο, έναν πνευματικό άνθρωπο, που αγαπήθηκε πολύ και τα μηνύματα του έργου του παραμένουν πάντα επίκαιρα: αλληλεγγύη, ανθρωπιά, πίστη, ελπίδα», δήλωσε στον «Ε.Τ.» της Κυριακής η γενική γραμματέας Σύγχρονου Πολιτισμού, Ελένη Δουνδουλάκη, η οποία ήταν παρούσα στην ξενάγηση.

«Η έκθεση έχει σκοπό να αξιοποιήσει τα τεκμήρια που η κ. Ελένη Σαμαράκη έχει κρατήσει με πολύ μεγάλη ευσέβεια και προσοχή», σημείωσε, από την πλευρά της, η κ. Σίσσυ Παπαθανασίου, η οποία είχε την επιμέλεια του χρονολογίου. «Το άλλο που πετυχαίνει η έκθεση είναι να παίρνει ο θεατής την ατμόσφαιρα του Σαμαράκη. Να βγαίνει το πόσο γλυκός, τρυφερός, ευαίσθητος, ιδιαίτερα κοινωνικός άνθρωπος ήταν. Ο τομέας του λογοτεχνικού τουρισμού και τα λογοτεχνικά μουσεία θα είναι σε άνθηση τα επόμενα χρόνια, όπως συμβαίνει ήδη στο εξωτερικό. Αυτή η έκθεση είναι στημένη ως λογοτεχνικό μουσείο προς τιμήν του Σαμαράκη. Είναι ένας νέος τρόπος αντιμετώπισης των συγγραφέων. Μας έχουν ήδη ζητήσει να ταξιδέψει η έκθεση σε διάφορες δημοτικές πινακοθήκες, όπως ο Δήμος Περιστερίου, ο Δήμος Πύλου, όπου άφησε την τελευταία του πνοή, η Λίμνη Πλαστήρα, όπου γεννήθηκε ο πατέρας του. Στη συνέχεια η έκθεση θα καταλήξει στη Βουλή, όπου θα γίνει μόνιμη, καθώς η κ. Σαμαράκη έχει δωρίσει εκεί το αρχείο του».

Δωρητής σώματος

Ανάμεσα στα άλλα που μαθαίνει ο επισκέπτης της έκθεσης «Ζητείται ελπίς» είναι ότι ο Αντώνης Σαμαράκης ήταν δωρητής σώματος. Στο Μουσείο Ανατομίας της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου υπάρχει προθήκη (φωτό κάτω) μέσα στην οποία διατηρείται η καρδιά του, ενώ σε παρακείμενη προθήκη ο σκελετός του.

«Είχε πάρει την απόφαση να γίνει δωρητής σώματος, αφού παρακολούθησε προηγουμένως για έναν χρόνο μαθήματα ανατομίας στο Πανεπιστήμιο», διηγείται η Ελένη Σαμαράκη. «Ο Αντώνης ήταν γεννημένος εθελοντής και δωρητής, σε μια εποχή που δεν ήταν καθόλου της μόδας. Οταν για πρώτη φορά είπε “θα γίνω εθελοντής της Unicef και θα πάω στην Αιθιοπία”, ο γιατρός του έπαθε παράκρουση, γιατί είχε καρδιά. Στο Ανατομείο της Ιατρικής Σχολής είχαν έλλειψη σωμάτων, τα οποία εισήγαγαν από την Ιταλία, ή είχαν κάτι πλαστικά, στα οποία οι φοιτητές δεν μπορούσαν να κάνουν καλό μάθημα. Ετσι, αποφάσισε να γίνει δωρητής σώματος, καθώς από τα 65 και μετά δεν μπορείς να γίνεις δωρητής οργάνων. Με έβαλε και υπέγραψα ένα κείμενο, όπου μου έλεγε, με κάθε λεπτομέρεια, τι να κάνω όταν θα πέθαινε. Μάλιστα, είχε αφήσει σαφείς οδηγίες για το τι θα γίνει σε περίπτωση που πέθαινε Παρασκευή, όπως και έγινε, που το Ανατομείο είναι κλειστό, ώστε να διατηρηθεί το σώμα του. Ολα έγιναν όπως φοβόταν ότι θα γίνουν. Σαν να τα ήξερε και τα είχε προβλέψει. Με λεπτομέρειες. Για εμένα αυτή η διαδικασία ήταν από οδυνηρή μέχρι ανακουφιστική… Είχα αμηχανία. Με τον χρόνο κατάλαβα ότι για τον Αντώνη αυτό ήταν το καλύτερο. Θα ήταν κοντά στους φοιτητές όπως το ήθελε. Και όταν οι φοιτητές έμαθαν ότι είχαν μπροστά τους το σώμα του Σαμαράκη δεν ήθελαν να το διαμελίσουν… Σεβάστηκα κάθε επιθυμία του Αντώνη και σ’ αυτόν τον τομέα. Ακόμα και στο ότι δεν ήθελε να ταφεί στο Α’ Νεκροταφείο. Αυτό έπρεπε να κάνω. Στον σκελετό του έχουν γίνει έως σήμερα περισσότερες από εκατό ιατρικές μελέτες, στις οποίες έχουν ανακαλυφθεί και ιδιαιτερότητες που είχε και δεν τις γνωρίζαμε όσο ζούσε».

Info

«Αντώνης Σαμαράκης. Ζητείται ελπίς. Μια διαδρομή στον 20ό αιώνα»

ΠΟΥ: Πολιτιστικό Κέντρο «Μελίνα» (Ηρακλειδών 66 και Θεσσαλονίκης, Θησείο)

ΩΡΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ: Τρίτη έως Παρασκευή 11.00 – 19.00, Σάββατο και Κυριακή 10.00 – 15.00

ΔΙΑΡΚΕΙΑ: Εως τις 26/04/2022