Οι επιστήμονες μπήκαν στην καρδιά του Μηχανισμού των Αντικυθήρων. Διάβασαν τα αρχαία κείμενα που είναι χαραγμένα στην επιφάνειά του και μπορούν πλέον να αποφανθούν, με σιγουριά, πως μέσα στο χάλκινο περίβλημά του οι αρχαίοι είχαν καταφέρει να κλείσουν ένα ολόκληρο σύμπαν. Ο αρχαιότερος υπολογιστής του κόσμου αναπαριστούσε τις κινήσεις των ουρανίων σωμάτων, λειτουργούσε ως αστρολογικό ημερολόγιο και προέβλεπε με ακρίβεια τις εκλείψεις του ήλιου και της σελήνης.

«Η ιδέα και μόνο να βάλεις μια αστρονομική θεωρία σε ένα μηχάνημα με γρανάζια που θα την αναπαριστά είναι μοναδική», σημειώνει στον «Ε.Τ.» ο Γιάννης Μπιτσάκης, φυσικός και ιστορικός των Επιστημών και της Τεχνολογίας, μέλος της διεθνούς μελετητικής ομάδας του Μηχανισμού των Αντικυθήρων. Από το 1902 που ο Μηχανισμός ανασύρθηκε από το ομώνυμο ναυάγιο του 1ου αι. π.Χ., μαζί με έναν θησαυρό αγαλμάτων και άλλων πολύτιμων αντικειμένων, δεν έχει σταματήσει στιγμή να ιντριγκάρει τη διεθνή επιστημονική κοινότητα.

Μέχρι το 1970 είχαν διαβαστεί περίπου 923 από τους χαρακτήρες (γράμματα και αριθμοί) που είναι χαραγμένοι στον χαλκό. Το 2006 ο αριθμός αυτός υπερδιπλασιάστηκε ενώ πρόσφατα ολοκληρώθηκε η ανάγνωση 3.400 χαρακτήρων στα 82 γνωστά σωζόμενα θραύσματα του Μηχανισμού. Πλέον «ολόκληρες προτάσεις και πολλοί νέοι αριθμοί βοηθούν στην αποκωδικοποίηση των λειτουργιών του», καθώς από τα κείμενα που η ερευνητική ομάδα έχει στα χέρια της έχει διαβάσει το 99,9% που αντιστοιχεί στο 1/3 των επιγραφών. Για να αντιληφθεί κανείς τις δυσκολίες του εγχειρήματος αρκεί να σκεφτεί πως τα μεγαλύτερα γράμματα έχουν μέγεθος μόλις 1,2 με 1,5 χιλιοστά!

Οι τελευταίες μελέτες συνιστούν τεράστια πρόοδο στην αποκρυπτογράφηση του Μηχανισμού καθώς οι ερευνητές κρατούν πλέον στα χέρια τους ένα μεγάλο μέρος από το «εγχειρίδιο» της λειτουργίας του.

«Εχουμε καταλάβει πώς λειτουργούσε ο Μηχανισμός αλλά και τι λείπει από αυτόν», λέει ο κ. Μπιτσάκης. «Κάτι που λείπει -αν το ανασύρουν ποτέ οι δύτες που ερευνούν το ναυάγιο των Αντικυθήρων θα είναι μεγάλη επιτυχία- είναι η υπογραφή του δημιουργού. Προσωπικά είμαι βέβαιος πως υπήρχε», σημειώνει ο γνωστός επιστήμονας. Ο μεγάλος Αρχιμήδης ο Συρακούσιος ο οποίος σύμφωνα με τον ιστορικό Κικέρωνα είχε δημιουργήσει ανάλογους μηχανισμούς – «πλανητάρια» θέτει σοβαρή υποψηφιότητα για την πατρότητα του Μηχανισμού. Αυτό όμως είναι κάτι που μένει να αποδειχτεί.

Πέρα από το ίδιο το μηχάνημα μοναδικά είναι και τα κείμενα που συγκροτούν τις «οδηγίες» για τη χρήση του. «Τα αστρολογικά και γενικά τα επιστημονικά κείμενα που μας έρχονται από την αρχαιότητα σχεδόν ποτέ δεν είναι πρωτότυπα, είναι αντίγραφα. Αυτά τα κείμενα είναι πρωτότυπα. Μας έρχονται από τον πρώτο γραφέα. Πρόκειται απολύτως για την πρώτη έκδοση, κάτι εντελώς μοναδικό…».

Τα κείμενα που πρόσφατα διαβάστηκαν μας συστήνουν το αστρολογικό πολυμηχάνημα της αρχαιότητας και απαντούν σε βασικά ερωτήματα που αφορούν τη λειτουργία του.

Το κομμάτι που αναφέρεται στις εκλείψεις θεωρείται από τους επιστήμονες ως το σημαντικότερο. «Είναι ένα κείμενο που κανένας μελετητής δεν είχε συναντήσει μέχρι σήμερα», σημειώνει ο κ. Μπιτσάκης και προσθέτει:

«Πρόκειται για μια πλήρη και συστηματική ταξινόμηση των εκλείψεων». Πώς λειτουργούσε όμως όλο αυτό σύστημα; «Ενας δείκτης που στριφογύριζε έπεφτε κάποια στιγμή σε ένα “κουτάκι”, κάτι που έδειχνε έκλειψη ηλίου ή σελήνης. Στο “κουτάκι” υπήρχε ένα σύμβολο που παρέπεμπε στην κατηγορία της έκλειψης, μας έδειχνε, δηλαδή, αν ήταν μεγάλη ή μικρή και τι κατεύθυνση είχε…».

Ο Μηχανισμός περιέχει επίσης ένα αστρολογικό ημερολόγιο με τους δείκτες του να περιστρέφονται γύρω από τον ζωδιακό κύκλο δείχνοντας τις κινήσεις των πλανητών και της σελήνης. Τα μικρά γράμματα – σύμβολα σε αυτά τα ζώδια παραπέμπουν στο «παράπηγμα» (μαρμάρινη επιγραφή) που υπήρχε στις πόλεις όπου καταγράφονταν αστρονομικά και μετεωρολογικά φαινόμενα. Επειδή οι κινήσεις των πλανητών είναι συνδεδεμένες με τους τόπους παρατήρησης ο κατασκευαστής του Μηχανισμού είχε προβλέψει να μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε περισσότερες από μία πόλεις. Εχουν βρεθεί χαραγμένες οι ονομασίες της Αλεξάνδρειας, της Δωδώνης και το Ταυρομένιον της Σικελίας (σημερινή Ταορμίνα) αλλά και αθλητικά αγωνίσματα που πραγματοποιούνταν ανά τετραετία (όπως τα Ισθμια και τα Πύθια…).

Oι πέντε πλανήτες των αρχαίων

Μια από τις δύο εκτενέστερες σωζόμενες επιγραφές του Μηχανισμού αναφέρεται στους πλανήτες. Η επιγραφή αυτή, την οποία διάβασε ο φιλόλογος – παλαιογράφος Αγαμέμνων Τσελίκας, καταγράφει τους πέντε πλανήτες των αρχαίων: τον Ερμή, την Αφροδίτη, τον Αρη, τον Δία και τον Κρόνο. Ενα κομμάτι αυτής της επιγραφής πρέπει να έχει μείνει στη θάλασσα όπως και τα μικρότερα γρανάζια που έδειχναν τις κινήσεις των πλανητών.

Αποκρυπτογραφήθηκε, επίσης, το πολιτικό ημερολόγιο του Μηχανισμού – από τα λίγα πλήρως σωζόμενα- το οποίο ίσως προσφέρει πληροφορίες για την πόλη που φτιάχτηκε ο αρχαίος υπολογιστής καθώς κάθε πόλη είχε το δικό της ημερολογιακό σύστημα. Τα ίχνη αυτά ίσως οδηγήσουν και στον δημιουργό του Μηχανισμού. Αν ήταν η Κόρινθος ή κάποια αποικία της στη Σικελία η υποψηφιότητα του Αρχιμήδη ισχυροποιείται, αν ήταν η Ρόδος ο μηχανικός μπορεί να ήταν ο Ιππαρχος ή ο Ποσειδώνιος…

Σε κάθε περίπτωση ο Μηχανισμός και οι λύσεις που προτείνει ο αρχαίος δημιουργός του εξακολουθούν σήμερα να αφήνουν άφωνους από θαυμασμό καταξιωμένους μηχανικούς και ωρολογοποιούς.

Τον έσωσε το Ναυάγιο

«Παραδόξως ο Μηχανισμός μαζί με τις επιγραφές του σώθηκαν επειδή έγινε το ναυάγιο», επισημαίνει ο κ. Μπιτσάκης. «Γιατί αν είχε φτάσει στον προορισμό του, στην Ιταλία, κάποια στιγμή θα τον έλιωναν όπως έλιωσαν πανέμορφα χάλκινα αγάλματα. Αυτός είναι και ο λόγος που δεν έχουν βρεθεί άλλα τέτοια μηχανήματα…». Ας ελπίσουμε πως οι έρευνες στο Ναυάγιο των Αντικυθήρων θα εντοπίσουν και νέα χαμένα κομμάτια αυτού του μοναδικού, για την εξέλιξη της ανθρώπινης σκέψης και επιστήμης, θησαυρού.

INFO

Η Ομάδα Μελέτης του Μηχανισμού των Αντικυθήρων παρουσιάζει σήμερα τη συνολική ανάγνωση των επιγραφών του Μηχανισμού, σε εκδήλωση στην Ιστορική Βιβλιοθήκη του Ιδρύματος Λασκαρίδη.
Διεύθυνση: 2ας Μεραρχίας 36 και Ακτής Μουτσοπούλου, Πειραιάς. Ωρα: 7.30 μ.μ.
Ομιλητές: Γιάννης Μπιτσάκης, φυσικός και ιστορικός των Επιστημών και της Τεχνολογίας, Αγαμέμνων Τσελίκας, φιλόλογος – παλαιογράφος, Alexander Jones, καθηγητής Αρχαίων Επιστημών, Ξενοφών Μουσάς, καθηγητής Φυσικής Διαστήματος, Γιάννης Σειραδάκης, καθηγητής Αστροφυσικής και Mike Edmunds, ομότιμος καθηγητής Αστροφυσικής. Την εκδήλωση συνδιοργανώνουν το Ιδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη, η Ομάδα Μελέτης του Μηχανισμού και οι εκδότες του διεθνούς διεπιστημονικού περιοδικού «Almagest».
Σχετικοί σύνδεσμοι:

http://www.antikythera-mechanism.gr/el/events/742

http://www.hpdst.gr/publications/almagest/issues/7-1

https://www.youtube.com/user/antikythera2012

ΑΝΤΩΝΗΣ ΚΑΡΑΤΖΑΦΕΡΗΣ

Διαβάστε ολόκληρο το άρθρο στην έντυπη έκδοση του Ελεύθερου Τύπου