Το 1835 ο νεοσύστατος Δήμος Αθηναίων κρεμά σε κεντρικά σημεία της πόλης τα πρώτα φανάρια λαδιού που ανάβει ένας φανοκόρος ανεβαίνοντας σε ξύλινη σκάλα που κουβαλά στον ώμο του. Τα πρώτα 15 λαδοφάναρα του 1840 γίνονται 100 το 1842 και ξεπερνούν τα 200 το 1850, όταν αντικαθίστανται σταδιακά από λάμπες πετρελαίου.

Μόνο βραδινές ώρες
Ως πρώτη ιδιωτική… ΔΕΗ θεωρείται η εταιρία του Φραγκίσκου Φεράλδη που αναλαμβάνει το 1857 και ολοκληρώνει το 1862 τον δημόσιο και ιδιωτικό φωτισμό της πρωτεύουσας με αεριόφως. Η παροχή γίνεται μόνο βραδινές ώρες, ενώ απαγορεύεται κάθε άλλη χρήση του εκτός του φωτισμού. Το δίκτυο αεριόφωτος ολοκληρώνεται το 1873, ενώ μέχρι τότε τα σημεία που δεν διαθέτουν παροχή φωτίζονται ακόμη με φανούς πετρελαίου και λαδιού. Εως το 1870 έχουν εγκατασταθεί σε δρόμους και πλατείες 250 φανοί φωταερίου που γίνονται 250 το 1880 και εν συνεχεία 1.000, για τη συντήρηση των οποίων ο δήμος δαπανά 130.000 δρχ. τον χρόνο.

Αντί, όμως, η επέκταση του δικτύου να κάνει φωτεινότερη την πρωτεύουσα, οδηγεί σε σταδιακή μείωση ισχύος του δικτύου λόγω των περιορισμένων δυνατοτήτων του εργοστάσιού παραγωγής. Λύση επιχειρεί να δώσει γαλλική εταιρία που σε συμφωνία με την εταιρία του Φεράλδη και τον δήμο, παίρνει την εκμετάλλευση του δικτύου μέχρι το 1938 παρέχοντας την ανανέωση και την επέκταση του εργοστασίου παραγωγής.

Η εμφάνιση του ηλεκτρισμού στην Ευρώπη και η ραγδαία ανάπτυξή του το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα αλλάζει για πάντα τον χάρτη της ενέργειας στον κόσμο λειτουργώντας ουσιαστικά ως ατμομηχανή της δεύτερης βιομηχανικής επανάστασης συνδυάζοντας μεγάλη οικονομία, ασφάλεια και υψηλή ποιότητα. Ο ηλεκτρισμός φτάνει στην Ελλάδα το 1889, όταν η κυβέρνηση Χαριλάου Τρικούπη δίνει στη Γενική Εταιρία Εργοληψιών την πρώτη άδεια παραγωγής και παροχής ηλεκτρικού ρεύματος στην πρωτεύουσα.

Το δίκτυο διανομής περιορίζεται στην περιοχή που περικλείουν οι οδοί Πανεπιστημίου, Σοφοκλέους Αθηνάς και Ερμού. Το πρώτο εργοστάσιο εγκαθίσταται σε ξύλινο παράπηγμα επί της οδού Βαλαωρίτου και αποτελείται από εμβολοφόρο ατμομηχανή και γεννήτρια ισχύος 150 κιλοβάτ. Όπου δεν υπάρχουν υπόνομοι η εταιρία υποχρεώνεται να εγκαταστήσει υπόγεια τις γραμμές, ενώ εναέριες επιτρέπονται μόνο σε κάποιες οδούς.

Το πρώτο ηλεκτροφωτισμένο σπίτι στην πρωτεύουσα είναι αυτό του προέδρου της Γενικής Εταιρίας Εργοληψιών Α. Μελά, που βρίσκεται στη διασταύρωση των οδών Πανεπιστημίου και Αμερικής. Άμεσα ηλεκτροδοτούνται οι πλατείες Ομονοίας και Συντάγματος, ενώ μέσα στο έτος, λόγω του εορτασμού των γάμων του διαδόχου Κωνσταντίνου, ακολουθούν τα ανάκτορα. Βέβαια δεν πρέπει να ταυτίζουμε τον φωτισμό του τότε με ό,τι γνωρίζουμε σήμερα, αφού το φως που βγάζουν οι λαμπτήρες της εποχής ίσα που μπορεί να φέξει σε μικρή απόσταση.

Ακόμα κι έτσι όμως, η νέα εφεύρεση δεν είναι αρεστή σε όλους, αφού πολλοί γείτονες ηλεκτροφωτισμένων σπιτιών, δρόμων και πλατειών διαμαρτύρονται για τη συνεχή φωτεινότητα που τους χαλά την ατμόσφαιρα και τον ύπνο. Στους «πολέμιους» του ηλεκτρισμού συγκαταλέγεται και ο «άγιος των ελληνικών γραμμάτων» Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, που θεωρεί πως ο «νεωτερισμός» αυτός στις εκκλησίες επηρεάζει το κατανυκτικό κλίμα που πρέπει να υπάρχει στον χώρο, ιδίως τη Μεγάλη Εβδομάδα.

Παρά τις αντιρρήσεις και τις διαφωνίες αρκετών, η ζήτηση για ηλεκτρικό αυξάνεται τόσο που το πρωτόγονο εργοστάσιο παραγωγής (που πλέον έχει μεταφερθεί στην οδό Αριστείδου) αδυνατεί να καλύψει τη ζήτηση αφού φτάνει μόλις τα 400 κιλοβάτ. Η κατάσταση βελτιώνεται όταν το 1896 ο μηχανικός Κωνσταντίνος Νικολαΐδης ιδρύει την Ελληνική Ηλεκτρική Εταιρία εξαγοράζοντας την Εταιρία Εργοληψιών και το δίκτυό της. Παράλληλα εξελίσσεται ένας στην κυριολεξία υπόγειος επιχειρηματικός πόλεμος για την ανάπτυξη του δικτύου φωτισμού ανάμεσα στις εταιρίες ηλεκτρισμού και αεριόφωτος, με τελική «νικήτρια» την πρώτη, αφού σταδιακά γίνεται σαφές ότι το μέλλον ανήκει στον ηλεκτρισμό.

Φωταέριο και ηλεκτρισμός συνυπάρχουν για πολλά χρόνια και στην πορεία μάλιστα συνεργάζονται, με την εταιρία αεριόφωτος να διατηρεί το δίκτυο χαμηλής τάσεως στην Αθήνα και την εκμετάλλευση της διανομής στους πελάτες. Ο πολύς κόσμος διαπιστώνει τη διαφορά της νέας τεχνολογίας όταν το 1904 ταξιδεύει με τον ηλεκτροκίνητο και όχι πλέον ατμοκίνητο σιδηρόδρομο Αθηνών-Πειραιώς. Η οικιακή κατανάλωση όμως παραμένει εξαιρετικά περιορισμένη αφού η τιμή του ρεύματος είναι υψηλή όχι λόγω του κόστους ηλεκτροπαραγωγής, αλλά διότι η πρωτόγονη κατασκευή των τότε χρησιμοποιούμενων λυχνιών οδηγεί σε μεγαλύτερη κατανάλωση ρεύματος. Για μικρή περίοδο, κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, λόγω περικοπών, οι δρόμοι της πρωτεύουσας φωτίζονται με ασετιλίνη, κάτι που σταματά το 1917.

Ηλεκτροπληξίες και… νεκροφάνεια

Η αύξηση της ζήτησης και η αυξανόμενη αστικοποίηση οδηγούν τη δεκαετία του ‘20 σε κατακερματισμό της ενέργειας από πλήθος μικρών ιδιωτικών ή δημοτικών εταιριών. Στις συνοικίες της πρωτεύουσας και σε όλη την επικράτεια ξεφυτρώνουν μικρά εργοστάσια ηλεκτροπαραγωγής που εγκαθιστούν με πρόχειρα μέσα εναέρια τοπικά δίκτυα αναλαμβάνοντας τα ίδια την οικιακή εγκατάσταση με πανάκριβο τιμολόγιο και κακή ποιότητα.

Όμως η έλευση του πανίσχυρου αγγλικού ομίλου της αγγλικής Πάουερ «αλλάζει τα φώτα» στους μικροεπιχειρηματίες της ενέργειας. Κυριαρχεί άμεσα στην ελληνική αγορά, αλλά συναντά ένα απρόβλεπτο πρόβλημα: τη μετατροπή του ρεύματος από συνεχές των 110 βολτ σε εναλλασσόμενο των 220 βολτ. Οι ηλεκτροπληξίες εργαζομένων και καταναλωτών είναι συνεχείς, δημιουργώντας έτσι κύμα αμφισβήτησης έναντι της εταιρίας αλλά και της ασφάλειας του ίδιου του ηλεκτρικού ρεύματος, ενώ πολλοί καταναλωτές επιστρέφουν στο αεριόφως. Παράλληλα το εναλλασσόμενο ρεύμα καθιστά άχρηστο ολόκληρο το δίκτυο του Δήμου Αθηναίων που λειτουργεί με συνεχές ρεύμα.

Οι ηλεκτροπληξίες από το τριφασικό οδηγούν σε καμπάνιες εναντίον του και της Πάουερ από εφημερίδες, με τους «ειδικούς» να τρομοκρατούν τους καταναλωτές λέγοντάς τους να συμπεριφέρονται σπίτι τους σαν να βρίσκονται σε «επιστημονικόν εργαστήριον επικινδύνων ερευνών». Κάποιοι μάλιστα υποστηρίζουν ότι τα θύματα της ηλεκτροπληξίας δεν πρέπει να θάβονται άμεσα, αφού υπάρχει σοβαρή πιθανότητα νεκροφάνειας… Στο μποϋκοτάζ συμμετείχε μάλιστα και ο Εμπορικός Σύλλογος της πρωτεύουσας.

Τα παραπάνω προβλήματα αναγκάζουν την Πάουερ να αναλάβει με δικά της έξοδα την αλλαγή των εσωτερικών εγκαταστάσεων των κτιρίων, τη μετατροπή των ηλεκτροκινητήρων των βιομηχανιών στη νέα τεχνολογία και να βρει συμβιβαστική λύση με τον Δήμο Αθηναίων που επιχειρεί να δημιουργήσει δικό του εργοστάσιο ηλεκτροπαραγωγής. Το 1929 ηλεκτροδοτούνται πλέον 250 πόλεις της χώρας με πληθυσμό άνω των 5.000 κατοίκων, ενώ η αυξανόμενη ζήτηση ενέργειας κάμπτεται μόνο με την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Ειδήσεις σήμερα

Μπλίνκεν: Αποθέωση για την Ελλάδα – «Νίκο φίλε μου, είστε στην σωστή πλευρά της ιστορίας» [βίντεο]

Αποκάλυψη-Συντάξεις: Οι αυξήσεις για την επόμενη 5ετία [πίνακες]

Εκλογές 2023: Δεν θα είναι υποψήφιος ο Κώστας Καραμανλής – «Ήρθε η ώρα να ολοκληρωθεί η διαδρομή μου»