Εδώ, θα παρακολουθήσουμε το «ημερολόγιο» του «ραδιενεργού Πάσχα», που μένει αλησμόνητο σε όσους το ζουν από κοντά.

Είναι Σάββατο του Λαζάρου στις 26 Απριλίου 1986, όταν μία μεγάλη έκρηξη στον αντιδραστήρα 4 του Πυρηνικού Σταθμού Παραγωγής Ενέργειας του Τσέρνομπιλ προκαλεί το σημαντικότερο πυρηνικό ατύχημα στην ιστορία της ανθρωπότητας. Η σοβιετική ηγεσία προσπαθεί αρχικά να κρύψει και μετά να υποβαθμίσει το γεγονός, αλλά, δυστυχώς, η ραδιενέργεια δεν έχει σύνορα ούτε ιδεολογίες… Ετσι, την Κυριακή των Βαΐων πρώτοι οι Φινλανδοί επιστήμονες εντοπίζουν στην ατμόσφαιρα αυξημένα επίπεδα ραδιενέργειας, χωρίς όμως να προσδιορίζουν την πηγή, κάτι που γίνεται μέσα στην ημέρα, όταν όλες οι σκανδιναβικές χώρες διασταυρώνουν τις πληροφορίες τους, γεγονός που επιβεβαιώνει σε λίγη ώρα το σοβιετικό πρακτορείο ειδήσεων TASS μεταδίδοντας τη λιτή κυβερνητική ανακοίνωση που μιλά για ατύχημα, μη δίνοντας όμως περισσότερες πληροφορίες.

Μέχρι τη Μεγάλη Δευτέρα ο ελληνικός λαός πιστεύει ότι Τσέρνομπιλ και Ουκρανία βρίσκονται πολύ μακριά, αλλά το απόγευμα της ίδιας μέρας ενημερώνεται από την τηλεόραση ότι από τις 18:30 συνεδριάζουν για το ζήτημα «αρμόδιοι φορείς» στον «Δημόκριτο», καθώς και διϋπουργικό όργανο υπό τις οδηγίες του πρωθυπουργού. Οταν η συνάντηση ολοκληρώνεται, μετά τα μεσάνυχτα, μαθαίνει πως αυτή πραγματοποιήθηκε τελικά στο Πεντάγωνο, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τη σοβαρότητα του θέματος. Τα πρώτα μέτρα που ανακοινώνονται δεν διαφέρουν με αντίστοιχα άλλων ευρωπαϊκών χωρών: Αποφυγή κατανάλωσης γάλακτος από αιγοπρόβατα και χόρτων. Αντίθετα, δίνονται διαβεβαιώσεις πως δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα στο εμφιαλωμένο γάλα, καθώς και στην πόση νερού από δίκτυα ύδρευσης, υπόγεια ρεύματα ή καλυμμένες δεξαμενές.

Το κλίμα σύγχυσης, που αρχίζει να δημιουργείται, δεν περνά άμεσα στην αγορά, αφού βρίσκει τα σούπερ μάρκετ κλειστά, λόγω μετάθεσης του πρωτομαγιάτικου εορτασμού, αλλά σταδιακά εξαπλώνεται, λόγω της ελλιπούς ενημέρωσης. Ας μην ξεχνάμε ότι βρισκόμαστε εν μέσω Μεγάλης Εβδομάδας και Πρωτομαγιάς, η ραδιοτηλεοπτική ενημέρωση είναι υπό κρατικό έλεγχο και αρκείται στις κυβερνητικές ανακοινώσεις, ενώ η απουσία εφημερίδων τη Μεγάλη Πέμπτη, την Κυριακή και τη Δευτέρα του Πάσχα από τα περίπτερα έχει ως αποτέλεσμα την κυριαρχία φημών και διαδόσεων.

Ως επακόλουθο των ανωτέρω είναι το πρώτο μεγάλο κύμα πανικού τη Μεγάλη Τετάρτη, με συνεχείς… εφόδους στα σούπερ μάρκετ. Με το άνοιγμά τους εξαφανίζονται από τα ράφια εν ριπή οφθαλμού ζαχαρούχα και εβαπορέ γάλατα, εμφιαλωμένα νερά, κονσέρβες, φρυγανιές, πάνες, σερβιέτες, ζάχαρη, ρύζι, όσπρια, οτιδήποτε κατεψυγμένο, όπως λαχανικά, κρέατα, κοτόπουλα, γαλοπούλες, και, φυσικά, τα -απολύτως απαραίτητα, όπως αποδεικνύεται σε περιπτώσεις πανικού- χαρτιά υγείας… Μόνο στην Αθήνα πωλούνται μέσα σε μία μέρα πάνω από ένα εκατομμύριο κουτιά γάλακτος, με τους ιδιοκτήτες σούπερ μάρκετ να δηλώνουν στο τέλος της βάρδιας πως έκαναν τζίρο τριών μηνών… Τις πρώτες ελλείψεις προϊόντων και την αναπόφευκτη κερδοσκοπία επιχειρούν να κατευνάσουν κυβερνητικές ανακοινώσεις, που μιλούν για τρίμηνη επάρκεια αγαθών. Τα μικρά ψυγεία της εποχής γεμίζουν ασφυκτικά.

Τη Μεγάλη Πέμπτη ο κυβερνητικός εκπρόσωπος αναφέρεται σε μείωση των τιμών ραδιενέργειας στη χώρα, συμπληρώνοντας ότι, παρά τις επίμονες ερωτήσεις προς τη Σοβιετική Ενωση, η κυβέρνηση δεν έχει λάβει ουδεμία διακρατική ενημέρωση για το αν συνεχίζεται ή όχι η έκλυση ραδιενέργειας στον πυρηνικό σταθμό. Παράλληλα, το υπουργείο Υγείας ανακοινώνει ότι η αυξημένη ποσότητα ραδίου που βρίσκεται στον θυρεοειδή δύο παιδιών δεν εμπνέει κανέναν κίνδυνο, αφού τα νούμερα αυτά είναι 100 φορές κάτω από τα φυσιολογικά.

Οπως είναι φυσικό, οι επιστήμονες του Εθνικού Κέντρου Ερευνας Φυσικών Επιστημών «Δημόκριτος» γίνονται τα πρόσωπα των ημερών, δέχονται καταιγισμό αγωνιωδών τηλεφωνημάτων από τους πολίτες, ο καθένας από αυτούς δίνει δεκάδες συνεντεύξεις, ενώ υπάρχουν συνεχείς απευθείας μεταδόσεις μαζί τους. Επιστημονικές ορολογίες, όπως σχάση, μιλιρέμ, γκάικερ, μπεκερέλ, ιώδιο, στρόντιο, κοβάλτιο, καίσιο κ.λπ., αποτελούν πλέον κοινό κτήμα, με τον αντίστοιχο σχολιασμό στις επιθεωρήσεις. Ο μόνος που δεν δείχνει να ανησυχεί για τις εξελίξεις είναι ο «Ριζοσπάστης, που, συντασσόμενος πλήρως στο ψυχροπολεμικό κλίμα της περιόδου, θεωρεί όλα τα παραπάνω ως μια συντονισμένη υστερική εκστρατεία των ΗΠΑ κατά της ΕΣΣΔ, δημοσιεύοντας εξώφυλλα που «ακολουθούν» μέχρι σήμερα τους εμπνευστές τους… «Κανένας κίνδυνος έξω από τα 30 χλμ. από το Τσέρνομπιλ, όπως δηλώνει ο Λεβ Φεοκτίστοφ, υποδιευθυντής του Ατομικού Ενεργειακού Ινστιτούτου».

Παρά τον γενικό χαμό που επικρατεί, η Ελληνική Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας βγάζει την πρώτη, καθησυχαστική, ανακοίνωσή της μόλις τη Μεγάλη Παρασκευή αναφέροντας: «Μέχρι σήμερα το μεσημέρι 2.5.1986, δεν έχει παρατηρηθεί οποιαδήποτε αύξηση ραδιενέργειας περιβάλλοντος της χώρας. Από σήμερα το απόγευμα και στο πλαίσιο ελέγχου ραδιενέργειας της ατμόσφαιρας, θα λειτουργεί και κινητός σταθμός ελέγχου ραδιενέργειας στη Βόρειο Ελλάδα. Επίσης, από χθες το βράδυ λειτουργεί πρόσθετος σταθμός ελέγχου στην πόλη της Θεσσαλονίκης».

Ο επόμενος μεγάλος «αντίπαλος» είναι η βροχή. Παρά τις διαβεβαιώσεις ότι ακόμα και σε περίπτωση που οι μετεωρολογικές συνθήκες ευνοούν τη μεταφορά υπολειμμάτων ραδιενεργού νέφους προς τη χώρα, δεν αναμένεται να σημειωθεί σημαντική αύξηση του επιπέδου ραδιενέργειας, δεδομένης και της σημαντικής εξασθένησης του νέφους, ο κόσμος φοβάται. Ετσι, το ψήσιμο του παραδοσιακού οβελία γίνεται κάτω από τα υπόστεγα, υπό τον φόβο της ραδιενεργού βροχής…

Η επιστροφή στην «κανονικότητα» γίνεται, απρόβλεπτα, εξαιρετικά γρήγορα. Την αρχική υστερία διαδέχονται η σταδιακή απάθεια και η αποδοχή της νέας πραγματικότητας, και μάλιστα ο ίδιος κόσμος που απέφευγε προϊόντα που βρίσκονταν στα ράφια πριν από το Τσέρνομπιλ, έναν μόλις μήνα μετά αγοράζει όσα είναι πραγματικά, λίγο ή πολύ, μολυσμένα, με το κύριο άρθρο εφημερίδας να εκφράζει τη νέα πραγματικότητα: «Δεν πέρασαν ούτε δύο εβδομάδες και ο διεθνής πανικός για τις ενδεχόμενες συνέπειες από την έκρηξη στο Τσέρνομπιλ κατακάθεται στις πρέπουσες φυσιολογικές διαστάσεις. Συνεχίζονται, βέβαια, οι μετρήσεις της ραδιενέργειας, μα τα δρακόντεια μέτρα των πρώτων ημερών τείνουν να μηδενιστούν, με εξαίρεση το μη παστεριωμένο γάλα».

Το καλοκαίρι το γεγονός έχει σχεδόν ξεχαστεί, όλα τα προϊόντα στα οποία κατακάθισε η ραδιενέργεια καταναλώνονται αφειδώς και τον φόβο και τον πανικό αντικαθιστούν συγκαταβατικά σχόλια, όπως: «Ο,τι ήταν να πάθουμε το πάθαμε», «Αν ξέραμε τι τρώμε», «Τα φυτοφάρμακα είναι χειρότερα» κ.λπ. Πραγματικός απολογισμός των θυμάτων του Τσέρνομπιλ στην Ελλάδα δεν μπορεί να υπάρξει. Μεταγενέστερες επιστημονικές έρευνες καταγράφουν πάνω από 1.500 περιστατικά αδικαιολόγητων καρκίνων τη διετία 1986-1988, αύξηση κατά 70% γυναικών με πρόβλημα στον θυρεοειδή και πάνω από 2.500 εκτρώσεις που γίνονται τους επόμενους τρεις μήνες μετά το πυρηνικό ατύχημα…

Το μόνο «ασφαλές καταφύγιο», το χιούμορ

Παρά τον μαζικό πανικό, το χιούμορ αποτελεί και σε αυτήν τη δύσκολη περίοδο «ασφαλές καταφύγιο». Ετσι, λοιπόν, διαβάζουμε για μηνύσεις στο ραδιενεργό νέφος, δεήσεις κατά της ραδιενέργειας σε εκκλησίες, ενώ εφημερίδα γράφει πως βρέθηκε το φάρμακο κατά της ραδιενέργειας, που βοηθά μάλιστα και στη θεραπεία του καρκίνου. Εστιατόρια που μέχρι τότε διαβεβαίωναν τους πελάτες για τις φρέσκες πρώτες ύλες τους, τώρα αποκαλύπτουν ότι αυτές βρίσκονται πάνω από έναν μήνα στο ψυγείο. Οι πωλητές των λαϊκών αγορών βρίσκονται σε απελπισία και προσπαθούν να πείσουν τους ελάχιστους πελάτες για τα ασφαλή προϊόντα φωνάζοντας από τους πάγκους: «Ντομάτες από τη Μεγάλη Πέμπτη, αγγούρια από την Αποκαθήλωση και μαϊντανός από τον Επιτάφιο»…

Στο πλαίσιο καθησυχασμού του κόσμου για ασφαλή κατανάλωση των παραγώγων της ελληνικής γης, ο τότε πρόεδρος του «Δημόκριτου» τρώει φράουλες μπροστά στην κάμερα, γεγονός που για κάποιους βουλευτές έχει αρνητικές για τον ίδιο συνέπειες: «Ο κ. Παπαθανασόπουλος, που έκανε τον ήρωα και έφαγε φράουλες στην τηλεόραση, έμαθε μετά ότι είχαν ραδιενέργεια και προσπάθησε να κάνει εμετό για να αποβάλει τις ραδιενεργές φράουλες».

Αντίστοιχα τραγελαφικοί είναι οι πολιτικοί διαξιφισμοί που εξελίσσονται στο βήμα της Βουλής:

– «Ολοι οι Ελληνες αγόρασαν ιώδιο για τα παιδιά τους, εκτός από τον κ. Ζίγδη που δεν έχει παιδιά».

– «Αγοράσατε, κ. Μουντζουρίδη, ιώδιο; Αλειφθήκατε; Μπράβο, καλά κάνατε».

Η αντιπολίτευση ζητά συχνούς ελέγχους του γάλακτος σε ορεινές περιοχές, κάτι που αποτελεί, κι αυτό, πεδίο πολιτικής διαμάχης:

– «Να πάμε να ελέγξουμε εμείς τα γίδια; Τι λέτε δηλαδή;».

– «Αφού δεν μπορείτε να πάτε στα γίδια, θ’ αφήσετε τον ελληνικό λαό να πεθάνει; Είναι ντροπή σας»…

Από την έντυπη έκδοση του Ελεύθερου Τύπου της Κυριακής