Πριν περίπου 2.500 χρόνια ο Θαλής από τη Μίλητο είχε προβεί σε μια ανατρεπτική, για τα δεδομένα της εποχής του, σύλληψη λέγοντας «ύδωρ η αρχή του παντός» σε μια προσπάθεια να ερμηνεύσει την προέλευση του κόσμου και την ενότητα του σύμπαντος.

Μπορεί αυτή η φράση να είναι πλέον ξεπερασμένη, αλλά υπογραμμίζει μια πολύ σημαντική αξία, την αξία του νερού. Αυτήν την αξία και την μεταφορά της σε πραγματικό χρήμα στην σύγχρονη κοινωνία εξετάζει το νέο τεύχος του ET Magazine στο EleftherosTypos.gr.

Πράγματι ο ανθρώπινος εγκέφαλος αποτελείται από 80% νερό, ενώ το ποσοστό του νερού στη σύσταση του ανθρώπινου σώματος αγγίζει τα δύο τρίτα. Χωρίς την κατανάλωση του, ο ανθρώπινος οργανισμός δεν μπορεί να επιβιώσει για περισσότερο από λίγες μόλις ημέρες, ενώ παράλληλα είναι απαραίτητο σε πάρα πολλές καθημερινές διεργασίες από θέματα υγιεινής μέχρι αξιοποίησης του νερού για σκοπούς άρδευσης.

Είναι απόλυτα λογικό όλα τα προαναφερθέντα να φαντάζουν δεδομένα πλέον σε πολλούς ανθρώπους, ωστόσο δεν πρέπει να ξεχνάει κανείς ότι το δικαίωμα στο νερό μέχρι το 2010 δεν αναφερόταν ρητά σε καμία παγκόσμια συνθήκη για ανθρώπινα δικαιώματα. Το πρώτο βήμα για την κατοχύρωση αυτού του δικαιώματος έγινε με την Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ στις 28 Ιουλίου του 2010 με το Ψήφισμα 64/292, το οποίο αναγνώρισε «το δικαίωμα στο ασφαλές και καθαρό πόσιμο νερό και στην υγιεινή ως ανθρώπινο δικαίωμα ουσιώδες για την πλήρη απόλαυση της ζωής και όλων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων».

Με τον τρόπο αυτό όλα τα κράτη μέλη συμπεριέλαβαν στις υποχρεώσεις τους, που απορρέουν από το σύνολο των διεθνών Συνθηκών του Δικαίου των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, την εξασφάλιση του δικαιώματος στο νερό.

Στις 23 Οκτωβρίου του 2018 το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ψήφισε, με μια πολύ περιορισμένη πλειοψηφία, και ενέκρινε την έκθεση του βουλευτή Michel Dantin σχετικά με την οδηγία για το πόσιμο νερό (Drinking Water Directive). Είναι η πρώτη φορά που η νομοθεσία της Ε.Ε λαμβάνει υπόψη μια πρωτοβουλία Ευρωπαίων πολιτών, στην προκειμένη περίπτωση το δικαίωμα στο νερό – Right2water. Η πλειοψηφία των ευρωβουλευτών υποστήριξε την εντολή για τα δικαιώματα των ανθρώπων στο νερό για να συμπεριληφθεί στο DWD, αναγνωρίζοντας έτσι την ανάγκη για τα κράτη μέλη να παρέχουν καθολική πρόσβαση για όλους στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Μολονότι έχουν γίνει πολλά βήματα προκειμένου να εξασφαλιστεί η παροχή και η ποιότητα του νερού σε χαμηλές τιμές για όλους του Ευρωπαίους πολίτες, το δικαίωμα στο νερό δεν έχει αναγνωριστεί ακόμα επισήμως στην Ευρώπη. Έτσι τα τελευταία χρόνια φαίνεται να έχουν δημιουργηθεί εντός της Ένωσης δύο αντίρροπες τάσεις όσον αφορά στην πολιτική του νερού.

Στην μια μεριά βρίσκονται οι χώρες του Νότου, οι οποίες, πληγμένες από την κρίση, δέχονται συχνά πιέσεις από τα όργανα της Ε.Ε προκειμένου να ιδιωτικοποιήσουν την παροχή του νερού.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Ιταλία, όπου ο ιταλικός λαός με συντριπτική πλειοψηφία (άνω του 90%) αποφάσισε κατά της ιδιωτικοποίησης των εταιρειών παροχής νερού σε δημοψήφισμα τον Ιούνιο του 2011.

Παράλληλα η ΕΚΤ πίεσε την κυβέρνηση Μπερλουσκόνι να προβεί σε άμεση και πλήρη ιδιωτικοποίηση πολλών δημόσιων υπηρεσιών μέσω μυστικής επιστολής του Ζαν Κλοντ Τρισέ και του Μάριο Ντράγκι στον Ιταλό πρωθυπουργό. Όταν η ιταλική κυβέρνηση δεν προχώρησε σε ιδιωτικοποιήσεις ο Ευρωπαίος Επίτροπος Όλι Ρεν έγραψε μεταξύ άλλων σε επιστολή του απευθυνόμενη στον πρωθυπουργό «Θα μπορούσατε να παράσχετε περαιτέρω πληροφορίες για να εξηγήσετε ποιες μεταρρυθμίσεις προβλέπονται στον τομέα του νερού παρά το αποτέλεσμα του πρόσφατου δημοψηφίσματος;».

Αυτή η φράση φυσικά προκάλεσε την έντονη αντίδραση του ιταλικού κινήματος για το νερό, αφού παραβίαζε την συμφωνία περί ουδετερότητας της ΕΕ στις εθνικές αποφάσεις.

Εκτός της Ιταλίας στις χώρες αυτές συγκαταλέγεται και η Ελλάδα, αφού στον προϋπολογισμό για το 2018, ως μνημονιακή υποχρέωση, το 11% των μετοχών της ΕΥΔΑΠ και το 23% των μετοχών της ΕΥΑΘ, που κατέχει το ΤΑΙΠΕΔ, διατίθενται προς πώληση.

Στην Πορτογαλία ιδιαίτερα ανησυχητική φαίνεται να είναι η περίπτωση ιδιωτικοποίησης του νερού σε δύο δήμους. Οι ρήτρες με τις ιδιωτικές εταιρείες παροχής προέβλεπαν ότι, εάν η κατανάλωση μειωθεί ή πληθυσμός δεν αυξηθεί, αυτές έχουν το δικαίωμα να απαιτήσουν διαφυγόντα κέρδη. Έτσι στην περίπτωση του μικρού Μπαρσέλος με πληθυσμό 150.000 ανθρώπων, έχει επιδικαστεί αποζημίωση υπέρ μιας ιδιωτικής εταιρείας ύψους 172 εκατομμυρίων ευρώ, δηλαδή 4 φορές μεγαλύτερο από τον ετήσιο προϋπολογισμό του δήμου. Σύμφωνα με το δήμαρχο, θα χρειαστούν 528 χρόνια προκειμένου να αποπληρωθεί το χρέος.

Κατά τον ίδιο τρόπο στο γειτονικό Πάσος ντε Φερέιρα λόγω των αποζημιώσεων, η τιμή του νερού εκτοξεύτηκε κατά 400% με αποτέλεσμα οι δημότες να πληρώνουν το πιο ακριβό νερό όχι μόνον στην Πορτογαλία, αλλά πιθανόν σε ολόκληρη την Ευρώπη.

Αν και βρίσκεται στο βορά στην κατηγορία αυτών των χωρών θα πρέπει να συγκαταλεχθεί και η περίπτωση της Ιρλανδίας στην οποία το νερό θεωρείται κοινωνικό αγαθό και χρηματοδοτείται από τη γενική φορολογία. Το 2014 η ιρλανδική κυβέρνηση, αποφάσισε να επιβάλει επιπλέον χρεώσεις σε κάθε νοικοκυριό για την κατανάλωση νερού, ενώ μια από τις μεταρρυθμίσεις που επέβαλε στην Ιρλανδία η τρόικα ως αντάλλαγμα για το πακέτο διάσωσης του 2010 ήταν και η ιδιωτικοποίηση του δικτύου ύδρευσης. Έτσι όταν η κυβέρνηση άρχισε να τοποθετεί μετρητές στα σπίτια, πολλοί πολίτες αρνήθηκαν να τους δεχτούν. Σύντομα ξέσπασαν αντιδράσεις σε όλη τη χώρα, με φυσικές παρεμβάσεις στην εγκατάσταση των μετρητών και με οργάνωση πολλών διαδηλώσεων που κορυφώθηκαν στην διαδήλωση του Δουβλίνου στις 11 Οκτωβρίου του 2014, όπου οι συμμετέχοντες φέρονται να ανήλθαν στους 130.000.

Εντελώς αντίθετη πολιτική με αυτή που εφαρμόζεται στις χώρες του Νότου παρουσιάζεται στον ευρωπαϊκό βορρά. Εκεί πολλές τοπικές ή εθνικές κυβερνήσεις είχαν ήδη προβεί σε ιδιωτικοποίηση του νερού και τα τελευταία χρόνια απογοητευμένες από τις υποσχέσεις και τις πρακτικές των παροχών έχουν επανακρατικοποιήσει τις υπηρεσίες του. Οι πιο σημαντικοί αντιπρόσωποι αυτού του φαινομένου εντοπίζονται στη Γαλλία και στην πρωτεύουσα της Γερμανίας, το Βερολίνο.

Πιο συγκεκριμένα στη Γαλλία πολλές πόλεις και περιφέρειες ακολουθούν το παράδειγμα του Παρισιού το 2010 και επαναδημοτικοποιούν εταιρείες ύδρευσης και αποχέτευσης μετά την λήξη των συμβάσεων. Αυτό οφείλεται αφενός στην κακή συντήρηση και στη μη ανανέωση υποδομών και δικτύων, στην αναποτελεσματικότητα και στα προβλήματα στην παροχή των υπηρεσιών και αφετέρου στη μη διευκόλυνση ευπαθών ομάδων πληθυσμού και στην υπερτιμολόγηση.

Η περίπτωση του Βερολίνου αντίστοιχα θυμίζει πολύ όσα συνέβησαν στους δύο μικρούς δήμους της Πορτογαλίας. Η εταιρεία ύδρευσης και αποχέτευσης του Βερολίνου ιδιωτικοποιήθηκε το 1999 με τους ιδιώτες να κατέχουν το 49,9% των μετόχων και το μάνατζμεντ. Εκτός αυτών κατείχαν όμως και ένα πολύ ισχυρό χαρτί, τα μυστικά συμβόλαια που τους εξασφάλιζαν εγγύηση κέρδους. Έτσι το νερό ακρίβυνε κατά 30%, η ποιότητα του υποβαθμίστηκε και 2.000 εργαζόμενοι απολύθηκαν.

Οι ενέργειες αυτές πυροδότησαν την αντίδραση του κινήματος πολιτών «Τραπέζι του Νερού» και χιλιάδων κατοίκων του Βερολίνου, οι οποίοι συνέλεξαν υπογραφές προκειμένου να διεξαχθεί άτυπο δημοψήφισμα το Φεβρουάριο του 2011, όπου από τους 660.000 κατοίκους που μετείχαν στην ψηφοφορία, το 89% αποφάσισε υπέρ της αποχώρησης των ιδιωτών. Με αυτόν τον τρόπο οι δύο εταιρείες αναγκάστηκαν να αποχωρήσουν από το δήμο αιτούμενες αποζημιώσεις ύψους 3,7 δισεκατομμυρίων ευρώ.

Ο σημαντικότερος παράγοντας σε όλες τις περιπτώσεις επανακρατικοποιήσεων και επαναδημοτικοποιήσεων ήταν η μείωση του κόστους και η μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα μιας κρατικής υπηρεσίας, γεγονότα που έρχονται σε απόλυτη αντίθεση με τα επιχειρήματα που είχαν επικαλεστεί οι ιδιώτες προτού γίνουν οι ιδιωτικοποιήσεις.

Το νερό αποτελεί πρωτοφανή τομέα επιχειρηματικής δραστηριοποίησης καθότι η εγγυημένη κερδοφορία στις συμβάσεις με τις ιδιωτικές εταιρείες, ελαχιστοποιούν σε αμελητέο ύψος, αν δεν εκμηδενίζει εντελώς, το ρίσκο για τον επιχειρηματία.

Η αποτυχία όμως των ιδιωτικοποιήσεων στον τομέα του νερού είναι κάτι απολύτως αναμενόμενο καθότι μια επιχείρηση η ποία αναλαμβάνει για παράδειγμα την ύδρευση μιας πόλης για 30 χρόνια, έχουσα ως σκοπό της το κέρδος, δεν θα μεριμνήσει με τον ίδιο τρόπο όπως θα έκανε το κράτος για την ανανέωση του δικτύου , την ποιότητα των υπηρεσιών και τις τιμές του νερού, εάν αυτά της περιορίζουν το κέρδος ή της φέρουν ζημία. Έτσι προσπαθεί με κάθε τρόπο να περιορίσει τις δαπάνες της διατηρώντας ή αυξάνοντας το κέρδος της αμελώντας πολλές φορές για τις συνέπειες.

Αντίθετα το κράτος αποσκοπώντας στην ευημερία των πολιτών είναι σε θέση να κάνει μια ορθότερη διαχείριση του δικτύου του νερού και έναν μακροπρόθεσμο σχεδιασμό, αφού δεν δεσμεύεται χρονικά από συμβάσεις προκειμένου να εξασφαλίσει την καλύτερη δυνατή ποιότητα και το χαμηλότερο δυνατό κόστος στις υπηρεσίες του νερού.

Καθοριστικό ρόλο στην προστασία του δικαιώματος στο νερό έχουν παίξει τα τοπικά και πανευρωπαϊκά κινήματα που αναδείχθηκαν μέσα από τις δράσεις τους. Ένα από τα σημαντικότερα είναι πρωτοβουλία Right2Water (Δικαίωμα στο Νερό), η οποία μετείχε μεταξύ άλλων και στο κίνημα που εκδηλώθηκε στην Ιρλανδία, ενώ πλέον προασπίζεται το δικαίωμα στο νερό μέσα από τα επίσημα όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης συλλέγοντας εκατομμύρια υπογραφές από διαφορετικά κράτη μέλη.

Πηγές:

www.un.org
www.epsu.org, (European Public Service Union)
www.right2water.eu, (Right2Water)
Γιώργος Αυγερόπουλος: «Μέχρι την τελευταία σταγόνα»

[dynamic-sidebar id=”post-area-diabaste”]