Γράφει η Σοφία Βαλσάμη

Πρόκειται για τη φράση «Δυστυχώς επτωχεύσαμεν» που βγήκε από τα χείλη του τότε πρωθυπουργού Χαρίλαου Τρικούπη στις 10 Δεκεμβρίου του 1893 μέσα στην ελληνική Βουλή.

Στο νέο τεύχος του ΕΤ Magazine του EleftherosTypos.gr θα αναλύσουμε την ιστορική αυτή φράση και πώς έφτασε ο Χαρίλαος Τρικούπης στο σημείο να την εκστομίσει γράφοντας τον επίλογο της πολιτικής του καριέρας.

Η επιστροφή στην εξουσία

Η Ελλάδα δεν περνούσε και τις καλύτερες ημέρες της ιστορίας της με τον Χαρίλαο Τρικούπη να έχει επιστρέψει στην εξουσία το Μάιο του 1892.  Από το βήμα της Βουλής ο πρωθυπουργός δηλώνει ότι το κράτος αδυνατεί να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις του προς τα εξωτερικά δάνεια. Τα εσωτερικά δάνεια θα έπρεπε να πληρώνονταν για να μη χρεοκοπήσουν οι ελληνικές τράπεζες.

Η χώρα από το 1879 ως και το 1890 είχε υπογράψει οκτώ εξωτερικά και πέντε εσωτερικά δάνεια, την ίδια ώρα που παράλληλα ξεσπούσε η σταφιδική κρίση. Η κατάσταση ομολογουμένως ήταν ιδιαίτερα δύσκολη.

Η νέα κυβέρνηση υπό το Χαρίλαο Τρικούπη, η οποία είχε εκλεγεί τον Μάιο του 1892, παρουσιάστηκε στη Βουλή με ένα σκληρό πρόγραμμα περικοπών στις δημόσιες δαπάνες και με μέτρα αυστηρής λιτότητας (π.χ. έμμεσοι φόροι).

Το γεγονός αυτό στάθηκε αιτία ο Τύπος να τον αποκαλέσει «Φορομπήκτη», «Πετρέλαιο» «Ξένο», «Άγγλο», «Εγγλέζικο Κεφάλι» και «Μυλόρδο», προσωνύμια της εποχής που τα εκμεταλλεύτηκαν με τον καλύτερο τρόπο οι πολιτικοί του αντίπαλοι.

Ο Χαρίλαος Τρικούπης είχε ένα ιδιαίτερα φιλόδοξο πρόγραμμα δημοσίων έργων και εκσυγχρονισμού το οποίο είχε χρηματοδοτηθεί από δάνεια κατά την διάρκεια της περιόδου 1880-1890, και τα όποια έληγαν τότε. Προσπάθησε με πολλούς τρόπους να βρει λύση και τελικά πήρε την απόφαση της αναχρηματοδότησης των παλαιότερων δανείων.

Επαχθείς οι όροι του δανεισμού

Με ποιο τρόπο; Ζητώντας νέο δάνειο από την Αγγλία. Μάλιστα από το συγκεκριμένο δάνειο θα εξαρτιόνταν και η εκτέλεση ή όχι του κρατικού προϋπολογισμού για το 1893. Η Ελλάδα λόγω των συνεχόμενων δανείων που είχε λάβει δεν είχε και το καλύτερο όνομα στο εξωτερικό. Οι όροι, λοιπόν, των δανειστών ήταν ιδιαίτερα επαχθείς εξαιτίας των συσσωρευμένων ελληνικών χρεών και της αρνητικής πορείας των ομολόγων των προηγούμενων δανείων.

Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι οι τόκοι των δανείων αυτών έφτασαν και το 30% της συνολικής τους αξίας. Και μέσα σε όλα αυτά υπήρχε και ο όρος ότι το δάνειο θα έπρεπε να μην εγκριθεί από τη Βουλή, αλλά απευθείας με βασιλικό διάταγμα το οποίο και θα υπέγραφε ο βασιλιάς Γεώργιος.

Η αντίδραση από την αντιπολίτευση ήταν έντονη. Ο Δηλιγιάνννης προέβαλλε πολλές ενστάσεις έχοντας για επιχείρημα ότι ο συγκεκριμένος δανεισμός θα αναιρούσε την εθνική κυριαρχία της χώρας μας και, εν ολίγοις, θα την ταπείνωνε. Πολλές ήταν οι αντιδράσεις και τα σχόλια του Τύπου της εποχής, από τους πολίτες, αλλά και από επιχειρηματίες που εξυπηρετούσαν γαλλικά συμφέροντα. Η κατάσταση που είχε διαμορφωθεί οδήγησε το βασιλιά στην απόφαση να μην αναλάβει την ευθύνη και έτσι δεν υπέγραψε το διάταγμα.

Αυτό στάθηκε και η αιτία να παραιτηθεί η κυβέρνηση Τρικούπη μετά την ανακοίνωση της πτώχευσης. Μάλιστα χρησιμοποίησε την φράση «Δυστυχώς επτωχεύσαμεν» σε ομιλία του στη Βουλή στις 10 Δεκεμβρίου του 1893, αναφερόμενος στην οικονομική κατάσταση του κράτους και την αδυναμία να αποπληρωθεί το δημόσιο χρέος.

Ετσι η ελληνική Βουλή κηρύσσει χρεοστάσιο το 1893 και ο Τρικούπης παραιτείται. Ως άμεσο απότοκο της κρατικής πτώχευσης, η Ελλάδα θα τεθεί υπό Διεθνή Οικονομικό Έλεγχο, ο οποίος επέβαλε μονοπώλιο στο οινόπνευμα, τα σπίρτα και άλλα αγαθά, με τις επιπτώσεις της πολιτικής του να διαρκούν ακόμα και μέχρι την είσοδο της Ελλάδας στην ΕΟΚ…

Πολλά τα ερωτηματικά

Υπάρχει βέβαια και άλλη πλευρά του νομίσματος… Σύμφωνα με το βιβλίο της Λύντια Τρίχα «Χαρίλαος Τρικούπης, Μια βιογραφική περιήγηση», 2009 , το περίφημο «Δυστυχώς επτωχεύσαμεν» δεν ειπώθηκε αυτολεξεί εκείνη την ημέρα (10 Δεκεμβρίου 1893).

«Δεν υπάρχει σχετική καταγραφή στα πρακτικά της Βουλής, κάτι που θεωρητικά θα έπρεπε να έχει γίνει» τονίζει. Αλλά «το «“Δυστυχώς επτωχεύσαμεν” εκφράσθηκε στην πράξη με ένα νομοσχέδιο περί προσωρινού διακανονισμού του δημοσίου χρέους που κατέθεσε ο Τρικούπης στη Βουλή και το οποίο ουσιαστικά ήταν νομοσχέδιο πτώχευσης. Φυσικό ήταν να αποτελέσει την επομένη πρωτοσέλιδο όλων των εφημερίδων», είπε χαρακτηριστικά.

Από την άλλη ο Ανδρέας Συγγρός μέσα από τα «Απομνημονεύματά» του γράφει πως άκουσε το Χαρίλαο Τρικούπη να αναφέρει τη φράση στην ομιλία του μέσα στη Βουλή. Πολλοί είναι, πάντως, εκείνοι που αμφισβητούν την ύπαρξή της συγκεκριμένης φράσης και παραμένει ακόμα ένα μεγάλο ερωτηματικό αν ακούστηκε εντός ή εκτός του ελληνικού κοινοβουλίου.

Η συνέχεια, όμως, είναι τραγική για τον Χαρίλαο Τρικούπη, αφού αυτή η φράση είτε ειπώθηκε είτε όχι θα σηματοδοτήσει και το τέλος της πολιτικής του καριέρας.

Ο Τρικούπης το 1895 απέτυχε όχι μόνο να εκλεγεί πρωθυπουργός αλλά ακόμη και να εξασφαλίσει μια έδρα στην εκλογική του περιφέρεια.: «Ανθ’ημών λοιπόν βουλευτής ο κύριος Γουλιμής-Καληνύχτα σας», είχε δηλώσει χαρακτηριστικά και πήρε την απόφαση να αποσυρθεί από την πολιτική ζωή της χώρας.

Ο επίλογος γράφεται στις Κάννες

Απογοητευμένος και απαλλαγμένος από βουλευτικές υποχρεώσεις, ο Τρικούπης θα κάνει ένα μεγάλο ταξίδι στην Ευρώπη που θα κρατήσει 10 ολόκληρους μήνες για να καταλήξει στις Κάννες.

Η αδερφή του Σοφία Τρικούπη έλαβε ένα γράμμα από τον ίδιο όπου την καλούσε να πάει κοντά του. Ηταν άρρωστος με ποδάγρα, η οποία είχε προκληθεί από το αυξημένο ουρικό οξύ και επίσης είχε επιπλοκές στην καρδιά. Δεν άντεξε και το απόγευμα της 30ης Μαρτίου του 1896 άφησε την τελευταία του πνοή σε ένα δωμάτιο ξενοδοχείου στις Κάνες.

Ωστόσο το τραγικό παράδοξο είναι ότι λίγο πριν το θάνατό του ήταν-παρά τη θέλησή του -υποψήφιος στις αναπληρωματικές εκλογές και εξελέγη πανηγυρικά.