Οι σημειώσεις του Μαρσέλ Νατζαρή βρέθηκαν το 1980 σε κακή κατάσταση και χρειάστηκαν μεγάλη επεξεργασία για να διαβαστούν από ειδικούς. Μόλις πρόσφατα, μεταφράστηκαν από τα ελληνικά στα γερμανικά και τα αγγλικά και δημοσιοποιήθηκαν από την Ντόιτσε Βέλε και το BBC. Αποτελούν, δε, πολύ σημαντικό ιστορικό ντοκουμέντο, καθώς αποκαλύπτουν όλα τα βασανιστήρια που υπέστησαν τα θύματα του Ολοκαυτώματος.

Ο Μαρσέλ Νατζαρή ήταν 26 ετών όταν μεταφέρθηκε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης, το 1944. Η μητέρα, ο πατέρας και η αδελφή του Νέλλη είχαν ήδη πεθάνει στο Αουσβιτς-Μπίρκεναου, τον προηγούμενο χρόνο. «Ηθελα να ζήσω για να εκδικηθώ τους θανάτους των γονιών και της μικρής μου αδερφής», έγραφε στο σημείωμά του ο Μαρσέλ, τον οποίο οι ναζί είχαν τοποθετήσει στη μονάδα «Sonderkommando», που αποτελείτο από εβραίους κρατούμενους. Η μονάδα είχε αναλάβει το έργο της καθαριότητας των κρεματορίων, μια φρικτή εργασία, που έφερνε τους κρατουμένους σε επαφή με όλο το μέγεθος της ανθρώπινης βαρβαρότητας. «Ενα ανθρώπινο σώμα αφήνει πίσω του 640 γραμμάρια στάχτης», έγραφε ο Νατζαρή, ο οποίος ήταν αναγκασμένος να έρχεται σε επαφή με το έργο των εγκληματιών πολέμου. Η μονάδα αυτή, αφού έπρεπε να κάψει τα σώματα των άτυχων φυλακισμένων, ακολούθως καθάριζε τις στάχτες και συγκέντρωνε τα τιμαλφή (χρυσά δόντια κυρίως), ενώ έπρεπε να συλλέξει τα μαλλιά των γυναικών και να πετάξει τελικά τις στάχτες σε γειτονικό ποτάμι…

Ο Νατζαρή έγραφε για να μην τρελαθεί… Στις σημειώσεις του μετέφερε με κάθε λεπτομέρεια όσα φρικιαστικά συνέβαιναν στα κρεματόρια: «Στο ένα από τα δύο μεγάλα δωμάτια στο υπόγειο, ξεντύνονταν οι κρατούμενοι. Το άλλο ήταν το δωμάτιο θανάτου… Οι άνθρωποι έμπαιναν στριμωγμένοι σαν σαρδέλες μέσα στους θαλάμους αερίων», έγραφε ο Νατζαρή. Οταν άνοιγαν οι πόρτες, οι «βοηθοί» έπρεπε να μαζέψουν τις σορούς και να τις ρίξουν στους φούρνους του κρεματορίου.

Οι 13 σελίδες της επιστολής του Μαρσέλ Νατζαρή βρέθηκαν σε ένα δερμάτινο φλασκί, θαμμένο στο τρίτο κρεματόριο. Για να αποκατασταθούν και να μπορέσουν οι ειδικοί να τις διαβάσουν πέρασαν χρόνια. Οταν τελικά αναγνώσθηκε το πολύτιμο κείμενο, όλοι κατανόησαν την τεράστια ιστορική του αξία. Το σημείωμα του Νατζαρή αποτελεί πλέον μοναδικό ντοκουμέντο, όπως ανέφερε στην Ντόιτσε Βέλε ο ιστορικός Πάβελ Πολιάν, μελετητής του χειρογράφου. Με τη βοήθεια του Ελληνοβρετανού Ιωάννη Καρρά, το σημείωμα μεταφράστηκε και στα αγγλικά.

Το σημείωμα του Νατζαρή ήταν το τελευταίο από τα εννιά συνολικά παρόμοια σημειώματα που έχουν βρεθεί θαμμένα στο Αουσβιτς. Τα κείμενα αυτά, που έχουν συνταχθεί από πέντε μέλη της ομάδας Sonderkommando, «είναι τα πιο σημαντικά, κεντρικής σημασίας ντοκουμέντα για το Ολοκαύτωμα», όπως τονίζει ο Πολιάν.

Ο Μαρσέλ Νατζαρή ήταν ο μόνος από την ομάδα του που επέζησε και μετά τον πόλεμο επέστρεψε στην Ελλάδα. Το 1951 μετανάστευσε με τη σύζυγό του στις ΗΠΑ, όπου εργάστηκε ως ράφτης. Απέκτησαν δύο παιδιά και ο Νατζαρή αποτύπωσε όσα έζησε στο Αουσβιτς σε ένα βιβλίο (με τίτλο «Χρονικό») αλλά δεν έκανε αναφορά στο σημείωμα που έγραψε στα κρεματόρια – ίσως γιατί δεν πίστευε πως θα το έβρισκε κάποιος. Ο Νατζαρή πέθανε το 1971 σε ηλικία 54 ετών αλλά η ιστορία του έμεινε για πάντα αποτυπωμένη μέσα από τις σημειώσεις του.

Το ιστορικό ντοκουμέντο, που φυλάσσεται στο μουσείο του Αουσβιτς, δημοσιεύθηκε στο τελευταίο τεύχος του περιοδικού του γερμανικού Ινστιτούτου Σύγχρονης Ιστορίας.

ΑΛΙΚΗ ΚΟΤΖΙΑ

[email protected]

Από την έντυπη έκδοση του Ελεύθερου Τύπου