Πού τελειώνει, όμως, η διασκέδαση και πού αρχίζει η εξάρτηση; Μια πρωτοποριακή εφαρμογή -η πρώτη στο είδος της παγκοσμίως- αναπτύχθηκε από ομάδα καθηγητών του ΕΚΠΑ με σκοπό να ρίξει φως στο σκοτεινό τοπίο του εθισμού στα social media και συγκεκριμένα φως στο πιο εθιστικό κοινωνικό δίκτυο, το TikTok.

Η εφαρμογή TikTok Addiction Scale προέκυψε από την ερευνητική μελέτη του επίκουρου καθηγητή Πέτρου Γαλάνη, της υποψήφιας διδάκτορος Αγλαΐας Κατσιρούμπα (νοσηλεύτριας Π.Ε., MSc), του μέλους ΕΔΙΠ Ολυμπίας Κωνσταντακοπούλου και του υποψήφιου μεταδιδάκτορος Ιωάννη Μωύσογλου.

Πρώτη παγκοσμίως

Η πρωτοποριακή εφαρμογή, η οποία αποτελεί την πρώτη παγκοσμίως που εστιάζει αποκλειστικά στη χρήση του TikTok, έχει στόχο να βοηθήσει ανηλίκους και ενηλίκους να αξιολογήσουν τον βαθμό εθισμού τους με βάση επιστημονικά κριτήρια και να αναζητήσουν βοήθεια, αν και εφόσον χρειάζεται.

«Το TikTok λειτουργεί όπως ένα ισχυρό ναρκωτικό: σε τραβάει μέσα του χωρίς να το καταλάβεις, σε εθίζει με μικρές δόσεις ντοπαμίνης και όσο περισσότερο το χρησιμοποιείς τόσο πιο δύσκολο γίνεται να το αφήσεις», αναφέρει ο επίκουρος καθηγητής Π. Γαλάνης μιλώντας στον «Ε.Τ.» της Κυριακής, προσθέτοντας πως ο αλγόριθμος του TikTok είναι ο πιο επικίνδυνος από όλους στα social media για να προκαλέσει εξάρτηση: «Εχει την καλύτερη Τεχνητή Νοημοσύνη, σε σχέση με όλα τα social media. Και τι σημαίνει “καλύτερος αλγόριθμος;”. Οταν μπεις στην εφαρμογή και αρχίζεις και βλέπεις βίντεο, πολύ γρήγορα η εφαρμογή “διαβάζει” το μυαλό σου και καταλαβαίνει τις προτιμήσεις σου, ενώ το facebook, το Instagram, το YouTube δεν σε “διαβάζουν” τόσο καλά», επισημαίνει.

Το ακόμη πιο εντυπωσιακό που προέκυψε από την επιστημονική μελέτη των καθηγητών του ΕΚΠΑ είναι ότι το TikTok προκαλεί έναν εθισμό, που συνυπάρχει με την κατάθλιψη και τις αγχώδεις διαταραχές.

Η ιδέα για τη δημιουργία της εφαρμογής γεννήθηκε όταν ο κ. Πέτρος Γαλάνης άρχισε να παρατηρεί ένα ανησυχητικό φαινόμενο στους φοιτητές του. Κατά τη διάρκεια διαγωνισμάτων, πολλοί αδυνατούσαν να αφήσουν το κινητό τους, «τσεκάροντάς το» εμμονικά. Αυτή η εικόνα τού κίνησε το επιστημονικό ενδιαφέρον και αναρωτήθηκε εάν ήταν απλή αδυναμία συγκέντρωσης ή κάτι βαθύτερο.

«Κάθε λίγα λεπτά οι φοιτητές άγγιζαν την τσέπη τους, σαν να έπρεπε να βεβαιωθούν ότι το κινητό τους ήταν εκεί. Αλλοι δεν άντεχαν και το άνοιγαν κρυφά. Οταν τους ρώτησα, μου είπαν ότι μπαίνουν στο TikTok, που εγώ δεν το ήξερα τότε. Ωστόσο, κατάλαβα πως δεν ήταν φυσιολογική συμπεριφορά. Ηταν ξεκάθαρο ότι υπήρχε ένας μηχανισμός εθισμού σε λειτουργία, ένας μηχανισμός που έπρεπε να μελετηθεί», σημειώνει.

Συμπεράσματα

Τα συμπεράσματα που αναδείχθηκαν στη συνέχεια μέσα από τη μελέτη των καθηγητών του ΕΚΠΑ ήταν εξαιρετικά ανησυχητικά. Ακόμα και στην Ελλάδα, οι άνθρωποι περνούν ώρες ασταμάτητα στην πλατφόρμα. Από τα 400 άτομα που μελετήθηκαν, περίπου το 17% βρέθηκε να έχει αυξημένη πιθανότητα εθισμού στο TikTok.

«Αυτό που βρήκαμε στην έρευνα που κάναμε είναι ότι κάποιοι το χρησιμοποιούν ακόμη και οκτώ (8) ώρες την ημέρα. Οκτώ ώρες κοιμάσαι, οκτώ ώρες δουλεύεις και τις υπόλοιπες οκτώ ώρες είσαι στο TikTok; Κι όμως, δεν ασχολείσαι με τίποτε άλλο. Το 17% φαίνεται να έχει κάποιο σοβαρό πρόβλημα εθισμού», σημειώνει ο ειδικός.

Ο μηχανισμός είναι γνωστός στην επιστήμη από τη μελέτη του εθισμού στις ουσίες. Με τη συνεχιζόμενη ροή περιεχομένου και τα εξαιρετικά στοχευμένα βίντεο, η εφαρμογή «εκμεταλλεύεται» τη λειτουργία του εγκεφάλου μας, δημιουργώντας μια αλληλουχία μικρών «ντοπαμινικών εκρήξεων», που κρατούν τον χρήστη καθηλωμένο. Το μυαλό εγκλωβίζεται σε έναν αέναο κύκλο επιβράβευσης.

«Ολοι οι εθισμοί, όπως το αλκοόλ και οι ναρκωτικές ουσίες, έχουν κοινά χαρακτηριστικά στοιχεία, π.χ. τη μεταβολή της διάθεσης. Οταν κάνεις χρήση ναρκωτικών ουσιών, η διάθεσή σου βελτιώνεται, γίνεσαι πιο χαρούμενος. Οταν μπαίνεις στο TikTok γίνεσαι πιο χαρούμενος και όσο περισσότερη ντοπαμίνη εκκρίνει ο εγκέφαλός σου και τόσο περισσότερο θέλεις να “πίνεις” τόσο περισσότερο θέλεις TikTok. Το TikTok είναι σαν ναρκωτικό. Δεν μπορείς να αντέξεις χωρίς το TikTok. Είναι αυτό που λέμε “στερητικό σύνδρομο”», αναφέρει ο ειδικός.

Αδιέξοδο

Ο ίδιος μηχανισμός, ωστόσο, καταλήγει σε αδιέξοδο και σε κάτι περισσότερο καταστροφικό. Η εξάρτηση από το TikTok είναι άμεσα συνδεδεμένη με την αύξηση του άγχους και της κατάθλιψης.

«Αν ένα παιδί ή ενήλικας έχει υψηλά ποσοστά στην κλίμακα εθισμού στο TikTok, ταυτόχρονα έχει και συμπτωματολογία άγχους και κατάθλιψης. Κι αυτό ανακυκλώνεται. Δηλαδή, μπορεί το άγχος και η κατάθλιψη να οδηγούν στην κατάχρηση του TikTok και το TikTok να επιδεινώνει το άγχος και την κατάθλιψη. Ετσι, αν π.χ. κάποιο παιδί έχει αυξημένη ενασχόληση στο TikTok πρέπει να το ψάχνουμε και για κατάθλιψη», τονίζει η καθηγητής του ΕΚΠΑ.

Παλαιότερη μελέτη έχει αποδείξει πως τα ποσοστά εθισμένων χρηστών στα social media στην Ελλάδα αγγίζουν το 27%, από τους οποίους το 18% εμφανίζει σημάδια ήπιας κατάθλιψης, ενώ το 9% βιώνει έντονα καταθλιπτικά συμπτώματα.

Δύσκολη η απεξάρτηση

Ο επίκουρος καθηγητής Πέτρος Γαλάνης τονίζει πως οι άνθρωποι που αντιμετωπίζουν εθισμό από το TikTok και όλα τα social media χρειάζονται βοήθεια από ειδικούς.

Στην Ελλάδα, εξειδικευμένη βοήθεια σε ανηλίκους παρέχουν ειδικοί γιατροί και ψυχολόγοι στα Νοσοκομεία Παίδων και σε ενήλικες σχετικές υπηρεσίες του ΚΕΘΕΑ.

Ωστόσο, η απεξάρτηση από τα social media είναι ένα νέο πεδίο για την επιστημονική κοινότητα. «Δεν είναι όπως η απεξάρτηση από τα ναρκωτικά, που την ξέρουμε τόσα χρόνια και έχουμε πολλή γνώση. Ειδικά ο εθισμός από το TikTok θα απαιτήσει χρόνο για να μάθουν οι ειδικοί περισσότερα πράγματα για τον τρόπο απεξάρτησης», εξηγεί ο κ. Γαλάνης.

Γι’ αυτό και ιδιαίτερη βαρύτητα θα πρέπει να δίνουν οι γονείς στην πρόληψη, καθώς αυτή ξεκινά από το σπίτι και δευτερευόντως από το σχολείο. Οριοθέτηση, όχι απαγόρευση, είναι η λύση, σύμφωνα με τον κ. Γαλάνη:

«Εγώ είμαι σθεναρά υπέρ της οριοθέτησης. Από τους γονείς πρώτα και μετά από το σχολείο. Ο γονιός πρέπει να είναι δίπλα, να βλέπει τι κάνει το παιδί στο TikTok. Γιατί, αν πει “μπες μισή ώρα”, ενώ ο ίδιος είναι πέντε ώρες στο facebook, τότε τι παράδειγμα δίνει;».

Ενα κρίσιμο βήμα είναι και η εκπαίδευση. «Θα έπρεπε να μπει ένα μάθημα Ψηφιακής Παιδείας στα σχολεία, όπως και ένα μάθημα Σεξουαλικής Παιδείας. Αυτά τα δύο μαθήματα θα πρέπει να διδάσκονται από το Δημοτικό», επισημαίνει ο κ. Γαλάνης και καταλήγει:

«Η γενιά που μεγαλώνει με το TikTok χρειάζεται υποστήριξη και κατευθυντήριες γραμμές, για να καταλάβει τη διαφορά μεταξύ εθισμού και υγιούς χρήσης».

15 ερωτήσεις «μετρούν» το πρόβλημα

 Η εφαρμογή του ΕΚΠΑ λειτουργεί ως ένα διαγνωστικό εργαλείο, αναλύοντας τη συμπεριφορά του χρήστη μέσα από μια σειρά ερωτήσεων που αποτυπώνουν τη συχνότητα χρήσης, την αδυναμία αποχής, αλλά και τις επιπτώσεις στην καθημερινή ζωή.

Οποιοσδήποτε μπορεί να μπει ελεύθερα στο TikTok Addiction Scale, να συμπληρώσει το ερωτηματολόγιο, με 15 πολύ απλές ερωτήσεις, και μέσα σε 5 λεπτά να δει σε τι επίπεδο βρίσκεται.

«Αλλά πρέπει, προφανώς, να απαντήσει ειλικρινά. Γιατί αν κοροϊδεύει κανείς τον εαυτό του και λέει “δεν έχω κανένα πρόβλημα” και απαντά ψευδώς, δεν έχει νόημα», τονίζει ο επίκουρος καθηγητής Π. Γαλάνης.

Το ερωτηματολόγιο που σχεδίασαν οι επιστήμονες μετράει τις 6 διαστάσεις του εθισμού και πιο συγκεκριμένα:

• Τη συνεχή ενασχόληση (salience).
• Τη μεταβολή της διάθεσης (mood modification).
• Την ανοχή (tolerance).
• Τα συμπτώματα στέρησης (withdrawal symptoms).
• Τις συγκρούσεις (conflict).
• Την υποτροπή (relapse).

Τα αποτελέσματα από τις απαντήσεις παράλληλα παρέχουν στους χρήστες ή στους γονείς των παιδιών έναν «καθρέφτη» της σχέσης τους με την πλατφόρμα.