«Ντύνεται» με συναισθηματικά φορτισμένες λέξεις και επιχειρήματα, φοράει μπουρκίνι ή αναγκάζεται να το βγάλει στο βωμό της «κοσμικότητας» και της… ενσωμάτωσης, ενώ την ίδια στιγμή ποζάρει με περίτεχνα χιτζάμπ στην Εβδομάδα Μόδας της Νέας Υόρκης.

Όταν πριν από δώδεκα χρόνια η λιβανέζικης καταγωγής σχεδιάστρια Αχέντα Ζανέτι διαπίστωσε για πρώτη φορά ένα μεγάλο κενό στην αγορά της Αυστραλίας και αποφάσισε να λανσάρει «ενδυμασίες που θα επέτρεπαν στις Μουσουλμάνες να απολαμβάνουν τις δυνατότητες άθλησης που τους προσφέρει η χώρα», δεν φανταζόταν τι θα ακολουθούσε. Η διάσημη σήμερα επιχειρηματίας ήταν η πρώτη που εμπνεύστηκε τα περίφημα «μπουρκίνι» -από τις λέξεις μπούρκα και μπικίνι- και τα «χιτζούντ» -από τις λέξεις χιτζάμπ και χουντ (hood) που σημαίνει κουκούλα. Και έδωσε στις Μουσουλμάνες τη δυνατότητα να τρέξουν, να κολυμπήσουν και να γυμναστούν, σύμφωνα πάντα με τις επιταγές του ιερού νόμου, της σαρία. Ήταν η πρώτη που επινόησε τους νεολογισμούς αυτούς, αλλά και μία από τις πρώτες που αντέδρασαν στο…βίαιο εξοστρακισμό των μπουρκίνι, από τις πλαζ της Γαλλίας φέτος το καλοκαίρι. «Το μπουρκίνι συμβολίζει τον ελεύθερο χρόνο, τη χαρά, την υγεία, την καλή φυσική κατάσταση…Είναι απλά ένα ρούχο πoυ ταιριάζει σε ένα σεμνό, συνεσταλμένο άνθρωπο, Χριστιανό, Εβραίο ή Ινδουιστή. Σε κάποιον που έχει προσβληθεί από καρκίνο του δέρματος ή σε μία νέα μητέρα που δεν είναι ακόμη έτοιμη να φορέσει μπικίνι», λέει.

Οι απαγορεύσεις του μπουρκίνι ακυρώθηκαν από τη γαλλική δικαιοσύνη επτά μήνες ωστόσο πριν από τις κρίσιμες προεδρικές εκλογές στην κοσμική Γαλλία, η αντιπαράθεση συνεχίζεται και θα κλιμακωθεί.

Δεκαετίες πριν, οι γυναίκες πλήρωναν πρόστιμο σε παραλίες της καθολικής Ιταλίας, της Ισπανίας αλλά και της Γαλλίας για τα…αποκαλυπτικά τους μπικίνι. Οι ιστορικοί, οι κοινωνιολόγοι, λένε εδώ και δεκαετίες ότι τα γυναικεία σώματα είναι πεδία μάχης. Εξάλλου οι άνδρες έδιναν ανέκαθεν οδηγίες στις γυναίκες για το τι θα φορέσουν… Από τις απαρχές της ιστορίας, η νομοθεσία, οι τοπικοί κανόνες και οι κοινωνικές πιέσεις επηρέαζαν τον τρόπο με τον οποίο ντύνονταν οι γυναίκες, από τον κορσέ και τα ντεκολτέ μέχρι τα μίνι και το ύψος του ποδόγυρου. Μέχρι τη δεκαετία του ΄80 μεγάλος αριθμός επιχειρήσεων στις ΗΠΑ επέβαλε αυστηρούς ενδυματολογικούς κανόνες στις γυναίκες. «Υπήρχαν 4 σελίδες για το τι πρέπει να φοράνε οι γυναίκες στο χώρο εργασίας και 4 προτάσεις για τους άνδρες συναδέλφους» λέει ο καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Νεβάδα, Ντέιρντ Κλεμέντε

ΤΟ ΜΠΟΥΡΚΙΝΙ ΠΟΥ ΑΝΑΨΕ ΦΩΤΙΕΣ

Το μπουρκίνι, το μαγιό που εκθέτει μόνο το πρόσωπο, τα χέρια και τα πόδια, έγινε ξαφνικά το πιο πολυσυζητημένο ένδυμα του καλοκαιριού που πέρασε. Και οι εικόνες των ένοπλων αστυνομικών που στάθηκαν απειλητικά πάνω από μία γυναίκα, ζητώντας της να το αφαιρέσει, έκαναν κάποιους να αναφωνήσουν ότι το τρίπτυχο ελευθερία-ισότητα-αδερφοσύνη (liberte-egalite-fraternite) στη Γαλλία κατάφερε ένα τεράστιο αυτογκόλ… Σε μία εποχή φορτισμένη, με τους πολίτες να αισθάνονται ότι απειλούνται διαρκώς από την τρομοκρατία και το διαφορετικό, το μπουρκίνι θεωρήθηκε από κάποιους σύμβολο του ισλαμικού εξτρεμισμού και προκάλεσε τεράστιες κοινωνικές αλλά και νομικές διαμάχες.

Ο φόβος και η απέχθεια που προκάλεσαν οι πρόσφατες τρομοκρατικές επιθέσεις στη Γαλλία μετέτρεψαν σε πεδίο πολιτικής αντιπαράθεσης το γυναικείο σώμα. Η Ανιές ντε Φέο, κινηματογραφίστρια και κοινωνιολόγος που μελετάει τις επιπτώσεις της απαγόρευσης της μαντίλας σε δημόσιους χώρους στη Γαλλία, διαπίστωσε ότι πολλές από τις γυναίκες φοράνε τις απαγορευμένες μαντίλας απλά και μόνο ως… πράξη προσωπικής εξέγερσης κατά του γαλλικού κράτους.

Στα ολοκληρωτικά καθεστώτα, όπως εξηγεί η Ιρανή καλλιτέχνης Σιρίν Νεσάτ, «Το γυναικείο σώμα πολιτικοποιείται και λειτουργεί κατά κάποιο τρόπο ως πεδίο μάχης για ιδεολογικές, φιλοσοφικές και θρησκευτικές συζητήσεις και ατζέντες. Οι Μουσουλμάνες έχουν συνηθίσει να ενσωματώνουν τα συστήματα αξιών των κοινωνιών τους μέσα από το σώμα τους και την κοινωνική συμπεριφορά. Αυτή είναι μία πίεση με την οποία, δυστυχώς, είμαστε όλες μας εξοικειωμένες» λέει.

Από την Ισλαμική Επανάσταση του 1979 στο Ιράν, όλες οι γυναίκες υποχρεούνται από το νόμο να καλύπτουν τα μαλλιά τους όταν βρίσκονται σε δημόσιους χώρους. Το 2014 περίπου 3,6 εκατομμύρια Ιρανές δέχθηκαν προειδοποιήσεις, πρόστιμα ή συνελήφθησαν από την διαβόητη αστυνομία «ηθικής» επειδή δεν υπάκουσαν… Οι φωνές αντίστασης ωστόσο βρίσκουν πάντα τρόπο να εκφράζονται. Στη σελίδα με τίτλο «Η κρυφή μου Ελευθερία» (Μy Stealthy Freedom) λόγου χάρη, ξεκίνησε τα τελευταία χρόνια…επανάσταση κατά της μαντίλας, αλλά και ένας εποικοδομητικός διάλογος για την ελευθερία της βούλησης. Εγκέφαλος της εκστρατείας, η δημοσιογράφος και ακτιβίστρια Μασίχ Αλινεζάντ που παροτρύνει τις γυναίκες να ντύνονται όπως θέλουν. Πολλές Ιρανές πλέον αψηφούν τον ενδυματολογικό κώδικα, ντύνονται σαν άνδρες, κόβουν τα μαλλιά τους και κυκλοφορούν χωρίς μαντίλα, ενώ απευθύνουν έκκληση στις τουρίστριες να παραβαίνουν επίσης το σχετικό νόμο.

Στην Τουρκία, οι μαντίλες είχαν απαγορευθεί από τον κοσμικό ηγέτη Κεμάλ Ατατούρκ το 1920, παρέμειναν ωστόσο στην επικαιρότητα μέχρι σήμερα, εξαντλώντας κάθε επιχείρημα ανάμεσα στους υπέρμαχους και τους αντιπάλους τους. Ο πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, που φωτογραφίζεται συχνά με περηφάνια δίπλα στη μαντιλοφορούσα σύζυγό του, ανέτρεψε την απαγόρευση της μαντίλας για το προσωπικό στην κυβέρνηση, τις δημόσιες υπηρεσίες και την εκπαίδευση, ακόμη και για φοιτητές. Η ισλαμική μαντίλα στην Τουρκία αποτελεί μέρος της στολής όσων γυναικών αστυνομικών, το επιθυμούν.

Όταν η νεαρή τζουντόκα από τη Σαουδική Αραβία Βόινταν Σαχερκάνι τέλος, έγινε πρωτοσέλιδο στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Λονδίνου το 2012 – η μαντίλα της είχε αρχικά αποκλειστεί επειδή θεωρήθηκε ότι εναντιώνεται “στην αρχή και το πνεύμα του τζούντο» . Ο θόρυβος καλύφθηκε από το γεγονός ότι ήταν μία από τις πρώτες γυναίκες αθλήτριες της χώρας της και με τη βοήθεια της Ολυμπιακές Επιτροπής κατάφερε τελικά να λάβει μέρος στους Αγώνες. Οι κληρικοί στο Ριάντ την…επιβράβευσαν λέγοντας ότι «ατίμασε τον εαυτό της»…

Το γυναικείο σώμα ανέκαθεν αποτελούσε μέσο, όχημα και αφορμή για πολιτικές διεκδικήσεις. Μία από τις πρώτες μορφές γυμνής διαμαρτυρίας που εντυπώθηκαν στη συλλογική μνήμη ήταν η έφιππη εμφάνιση της λαίδης Godiva στους δρόμους του Κόβεντρυ στο Γουέστ Μίντλαντς, τον 11ο αιώνα. Απαυδισμένος από τις ικεσίες της, με τις οποίες του ζητούσε να μειώσει τους βαρύτατους φόρους που είχε επιβάλλει, ο σύζυγός της κόμης της Μερκίας, είπε ότι θα ικανοποιούσε την επιθυμία της αν περνούσε ολόγυμνη πάνω στο άλογό της από την αγορά της πόλης….Εκείνη δε δίστασε να το κάνει και ο θρύλος της παραμένει ζωντανός ακόμη και σήμερα.

Αιώνες μετά, τη δεκαετία του ’70 ήρθε το περίφημο σύνθημα των φεμινιστριών, «για το δικαίωμα της γυναίκας να επιλέγει» και η «πολιτική του σώματος» έγινε κυρίαρχη σε μία σειρά από αγώνες για τη σεξουαλικότητα, την άμβλωση, την αναπαραγωγή, την εθνικότητα και το χρώμα. Οι οργισμένες διαδηλώτριες της FEMEN ζωγραφίζουν συνθήματα στα γυμνά τους στήθη, για να καταγγείλουν τη σεξουαλική εκμετάλλευση, τη βία κατά των γυναικών και το φονταμενταλισμό. Οι «οικο-ακτιβίστριες» της PETA βγαίνουν στους δρόμους για τα δικαιώματα των ζώων. Και οι γυναίκες θηλάζουν δημόσια για να καταγγείλουν το στίγμα που περιβάλλει το γυναικείο σώμα.

Η ΜΑΝΤΙΛΑ ΣΤΙΣ ΠΑΣΑΡΕΛΕΣ

Μέσα στο πλαίσιο αυτό, η Ισλαμική μαντίλα σύμβολο πίστης για ορισμένους αλλά και «σφραγίδα» περιστολής ελευθεριών για άλλους εξακολουθεί να διχάζει αλλά και να παραμένει στην πρώτη γραμμή της επικαιρότητας. Η Ισλαμική μόδα είναι πλέον ένας από τους ταχύτερα αναπτυσσόμενους κλάδους της βιομηχανίας και μέχρι το 2020 εκτιμάται ότι ο τζίρος της θα έχει ξεπεράσει τα 250 δισεκατομμύρια ευρώ. Μεγάλοι οικοι μόδας όπως τα Mango, η Uniqlo και η DKNY εγκαινιάζουν πλέον και στη Δύση συλλογές για τις Μουσουλμάνες, ειδικά προσαρμοσμένες μαλιστα για να συμπέσουν με τον ιερό μήνα του Ραμαζανιού…

Ο διάλογος για τη μαντήλα και το μπουρκίνι δεν έχει να κάνει βέβαια με το…φεμινισμό, αλλά με την παρουσία του Ισλάμ στη Δύση. Στη Νέα Υόρκη, στην πρόσφατη εβδομάδα Μόδας, η σχεδιάστρια Ανιέσα Χασιμπουάν από την Ινδονησία έγραψε ιστορία με τα…χιτζάμπ της. Με έμπνευση από την πατρίδα της τη Τζακάρτα, παρουσίασε πολυτελείς δημιουργίες καιν προσπάθησε όπως είπε να καταργήσει τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις για τον τρόπο που ντύνονται οι Μουσουλμάνες. «

«Πιστεύω ότι η μόδα είναι ένα από τα σημεία στα οποία μπορούμε να βασιστούμε για να ξεκινήσουμε μία πολιτιστική στροφή στη σημερινή κοινωνία και να αποκαταστήσουμε τη μαντήλα» λέει

Νατάσα Παυλοπούλου
[email protected]

Από την έντυπη έκδοση του Ελεύθερου Τύπου της Κυριακής