Η μακροβιότερη διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης, η πρώτη γυναίκα καθηγήτρια στην ιστορία της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών, που ταύτισε το όνομά της με την τέχνη, δεν μένει πια εδώ. Αναγνωρίστηκε όσο λίγοι, πολεμήθηκε έντονα, αλλά ακόμα και οι πιο δριμείς επικριτές της δεν αμφισβήτησαν ποτέ το πείσμα και το πάθος της. Με αυτά προσείλκυε καλλιτέχνες, επισκέπτες και δωρητές, με αυτά κατάφερε να μεγαλώσει την Εθνική Πινακοθήκη και να τη μεταμορφώσει από έναν μουσειακό χώρο σε θεσμό πανευρωπαϊκής εμβέλειας.

ΓΕΝΝΗΘΗΚΕ στο Αρκαλοχώρι της Κρήτης, με πατέρα σιδηρουργό (η μορφή του Ηφαίστου στη ζωή της, όπως έλεγε) και είχε την τύχη να βρεθεί νωρίς στον δρόμο της ο γοητευτικός καθηγητής Δημήτρης Πλάκας. Γνωρίστηκαν όταν εκείνη ήταν 15, παντρεύτηκαν δύο χρόνια αργότερα, και ένας από τους όρους ήταν ότι θα τελείωνε το Γυμνάσιο και δεν θα σταματούσε τις σπουδές της. «Στη δική μου ζωή έπαιξε πάρα πολύ μεγάλο ρόλο το “τυχαίο”. Δεν λέω η τύχη, γιατί δεν πιστεύω στην τύχη», είχε πει η ίδια. «Σκέφτομαι πολλές φορές ότι εάν είχα τελειώσει την Εμπορική Σχολή θα ήμουν μια συνταξιούχος της ΔΕΗ, του ΟΤΕ, καθώς τότε ήταν περιζήτητοι οι απόφοιτοι της Εμπορικής Σχολής. Ευτυχώς που διέκοψα. Ευτυχώς που έγινε κοινοτικό Γυμνάσιο στο Αρκαλοχώρι και ο Δημήτρης Πλάκας ήρθε να διδάξει».

ΕΤΣΙ, ΣΠΟΥΔΑΣΕ Αρχαιολογία στην Αθήνα, Ιστορία της Τέχνης στην ΑΣΚΤ -εκεί συνάντησε την έτερη καταλυτική προσωπικότητα στη ζωή της, τον καθηγητή Παντελή Πρεβελάκη– και συνέχισε τις μεταπτυχιακές σπουδές της στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης. Το 1992 αναλαμβάνει τη διεύθυνση της Εθνικής Πινακοθήκης-Μουσείο Αλέξανδρου Σούτσου και τριάντα χρόνια μετά η συλλογή έχει εμπλουτιστεί με 3.000 νέα έργα, ανάμεσα στα οποία και δύο πίνακες του Θεοτοκόπουλου. Στις κορυφαίες στιγμές της διαδρομής αυτής ήταν η έκθεση «Από τον Θεοτοκόπουλο στον Σεζάν», που υποδέχθηκε πάνω από 600.000 επισκέπτες. Και, βέβαια, το grand finale που φέρει την υπογραφή και την επιμονή της, η επέκταση του κτιρίου…

«ΔΕΝ ΑΦΗΣΑ ρωγμή ανεκμετάλλευτη, αγωνιζόμουν για την Πινακοθήκη», έλεγε σε συνέντευξη στο «Marie Claire». «Και το πρόσφατο μεγάλο έργο δεν έγινε από μόνο του. Εχει πίσω του έναν τεράστιο αγώνα. Μπορεί να άλλαζαν οι υπουργοί και να περνούσαμε, π.χ., από αδράνεια σε ένταση σε σχέση με το έργο, εγώ όμως ήμουν εκεί για να το κυνηγώ. Υπήρχε μια συνέχεια στην επιδίωξη των σκοπών της ζωής μου».

ΕΝΑ ΑΠΟ ΤΑ ΠΙΟ εντυπωσιακά στοιχεία της προσωπικότητάς της ήταν η ικανότητά της να προσελκύει χορηγίες. Το 80% των δράσεών της χρηματοδοτείτο από ιδιωτικές δωρεές, τις οποίες πετύχαινε η ίδια επειδή προσέφερε ως αντάλλαγμα το πιο ακριβό νόμισμα που υπάρχει: την εμπιστοσύνη. «Δεν πιστεύω ότι μια υπηρεσία του μουσείου θα πάρει τηλέφωνο και θα πει σε έναν δωρητή: “Κύριε τάδε, χρειαζόμαστε ένα εκατομμύριο. Μπορείτε να το δώσετε; Κι εγώ θα σας δώσω μια αίθουσα με το όνομά σας”. Αυτή είναι δουλειά του διευθυντή. Για παράδειγμα, από το Ιδρυμα Νιάρχος εξαρτήθηκε το αν θα γίνει η επέκταση. Τα 13 εκατομμύρια που μας έλειπαν ήταν κομβικής σημασίας. Εγώ σηκώθηκα και πήγα στη Νέα Υόρκη προκειμένου να συναντήσω τον κ. Δρακόπουλο και να του πω “το και το”».

ΟΜΩΣ, ΥΠΗΡΧΑΝ και στιγμές δύσκολες. Χειρότερη όλων, η κλοπή του πίνακα του Πικάσο. «Η επιτυχία μιας έκθεσης εξελίσσεται στη διάρκεια, ένα σχέδιο που επιτυγχάνει ή και αποτυγχάνει εξελίσσεται και αυτό μέσα στη διάρκεια και υπάρχει καιρός να το βιώσεις. Αυτό, όμως, που σου χτυπάει την πόρτα ένας υπάλληλος το πρωί και σου λέει: “Ξύπνα, κυρία Λαμπράκη, έκλεψαν τον Πικάσο”, αυτό είναι μια τομή στον χρόνο. Είναι ένας θάνατος», είχε εξομολογηθεί στη Μαρία Θερμού. Ομως, εκείνου του «θανάτου» επιβίωσε. Τα έργα βρέθηκαν, επέστρεψαν στη θέση τους και παραμένουν όλα εκεί. Στον παράδεισο της τέχνης για πάντα.