Εδώ και δύο χρόνια, από το ξέσπασμα της πανδημίας Covid-19 συλλέγονται κλινικά δεδομένα τα οποία δείχνουν μια συσχέτιση της λοίμωξης από τον SARS-CoV-2 με νευρολογικές παρενέργειες όπως «ανοσμία» ή «αγευσία» (απώλεια της όσφρησης ή της γεύσης) και νευροανοσολογικά σύνδρομα.

Πρόσφατα, δε, δημοσιεύθηκε στο έγκυρο περιοδικό Lancet μια έρευνα στην οποία μελετήθηκε συγκριτικά και στατιστικά το ιστορικό 236 χιλιάδων ανθρώπων που είχαν νοσήσει από την Covid-19 και είχαν θεραπευτεί. Η έρευνα έδειξε ότι…

• ένας στους τρεις από αυτούς τους ανθρώπους παρουσίασε κάποιο νευρολογικό ή ψυχιατρικό πρόβλημα έξι μήνες μετά τη νόσησή του,
• ένας στους πενήντα έπαθε εγκεφαλικό επεισόδιο και
• ένας στους έντεκα εμφάνισε σοβαρές διαταραχές των εγκεφαλικών του λειτουργιών.

Δύο καίρια ερωτήματα για το «χτύπημα» του εγκεφάλου από τον κορωνοϊό

Πώς, όμως, σχετίζονται αυτές οι νευρολογικές επιπτώσεις με μια ιογενή νόσο την οποία, μέχρι πέρυσι, ο ιατρικός κόσμος αντιμετώπιζε κυρίως ως λοίμωξη του αναπνευστικού συστήματος που προκαλούσε πνευμονολογικά και ανοσολογικά προβλήματα;

Τεκμηριώνεται αυτός ο συσχετισμός από τα μέχρι τώρα δεδομένα και, αν ναι, υπεύθυνος γι’ αυτό είναι ο νέος κορωνοϊός ή το ανοσιακό μας σύστημα, το οποίο, αντιδρώντας στην «εισβολή», προκαλεί μια καταστροφική φλεγμονή που επηρεάζει και τον εγκέφαλο;

Τι γνωρίζουμε μέχρι τώρα

Ας δούμε κατ’ αρχάς τα στοιχεία που γνωρίζουμε μέχρι τώρα και τι υποθέσεις μπορούμε να κάνουμε με βάση αυτά.

Οι «παλιοί» κορωνοϊοί εισέβαλλαν και στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα

Πριν τον SARS-Cov-2 ήταν γνωστοί έξι (6) κορωνοϊοί που προσβάλλουν τον άνθρωπο. Με τη βοήθεια πειραματικών μοντέλων έχει βρεθεί ότι δύο από αυτούς τους κορωνοϊούς (MERS-Cov και SARS-Cov), πέραν του ότι είναι θανατηφόροι,  μπορούν να εισβάλλουν στο νευρικό σύστημα και να προκαλέσουν ποικίλα νευρολογικά προβλήματα τόσο στο κεντρικό (ΚΝΣ) όσο και στο περιφερικό (ΠΝΣ) σύστημα. Ας πάμε τώρα στον νεότερο κορωνοϊό, τον SARS-Cov-2…

Ο νέος κορωνοϊός «πίσω» από σοβαρές εγκεφαλικές βλάβες;

Ο ιός, ως γνωστόν, πυροδοτεί μιας «καταιγίδα κυτοκινών», που αυξάνει την αγγειακή διαπερατότητα, το οίδημα και προκαλεί  εκτεταμένες φλεγμονώδεις αλλοιώσεις, υπερπηκτικότητα του αίματος, σύνδρομο οξείας αναπνευστικής δυσχέρειας, νεφρική ανεπάρκεια, ηπατική βλάβη, καρδιακή ανεπάρκεια, έμφραγμα του μυοκαρδίου, αλλά και αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο με πολλαπλά νευρολογικά επακόλουθα.

Στη συνέχεια, η «καταιγίδα» προκαλεί παρατεταμένη νευροφλεγμονώδη αντίδραση που οδηγεί σε διάσπαση των εγκεφαλικών φραγμών και άμεση είσοδο του SARS-Cov2 και διαφόρων συστατικών του αίματος στο κεντρικό νευρικό σύστημα, με πιθανό αποτέλεσμα επιληπτικές κρίσεις, εγκεφαλοπάθεια, αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια, κώμα.

Τρόποι προσβολής του κεντρικού νευρικού συστήματος από το κορωνοϊό

Ως πιθανοί τρόποι προσβολής του ΚΝΣ από τον κορωνοϊό αναφέρονται…

• η αιματογενής διασπορά μέσω σωματιδίων του ιού ή μέσω μονοκύτταρων μακροφάγων και
• η νευρογενής διασπορά μέσω εγκεφαλικών συζυγιών όπως το οσφρητικό, το τρίδυμο και το πνευμονογαστρικό νεύρο.

Πανδημία και νευρολογικές επιπτώσεις

Οι επιπτώσεις της προσβολής του κεντρικού και του περιφερικού νευρικού συστήματος από τον κορωνοϊό που έχουν καταγραφεί, περιλαμβάνουν:

• νευρολογικά συμπτώματα,
• νευρολογικές διαταραχές και
• όψιμες νευρολογικές εκδηλώσεις

Τα συχνότερα νευρολογικά συμπτώματα είναι: ζάλη (9%), κεφαλαλγία (6-13%), καταβολή, υπογευσία – αγευσία (5-30%), υποσμία – ανοσμία (5-70%), μυαλγία (14.9 %).

Οι συχνότερες νευρολογικές διαταραχές είναι: αγγειακά επεισόδια (ισχαιμικά, αιμορραγικά), θρόμβωση φλεβωδών κόλπων, εγκεφαλοπάθεια, πυρετικοί σπασμοί αιμορραγική νεκρωτική εγκεφαλίτιδα (σύνδρομο Weston), ΑDEM, μυελίτις, μυασθένεια, πυρετικοί σπασμοί, σύνδρομο Μiller-Fisher, σύνδρομο Guillain-Barre, κρανιακή πολυνευρίτις.

Οι συχνότερες όψιμες νευρολογικές εκδηλώσεις είναι: νόσος Αlzheimer, νόσος Parkinson, νόσος κινητικού νευρώνα, νερομυϊκες διαταραχές με αναπνευστική δυσχέρεια, αυτοάνοσα νοσήματα, πολλαπλή σκλήρυνση, οπτική νευρομυελίτις, μυασθένεια, σύνδρομο Guillain-Barre, αυτοάνοσες νευροπάθειες.

Αβεβαιότητες και συμπεράσματα

Παρά το γεγονός ότι ο νευροβιολογικός μηχανισμός της δράσης των κορονοϊών στον εγκέφαλο έχει αρχίσει να γίνεται κατανοητός, ακόμα αγνοούμε ποιες από τις παραπάνω εκτιθέμενες νευρολογικές διαταραχές μπορεί να αποδοθούν αποκλειστικά στην εισβολή του κορωνοϊού στον οργανισμό και ποιες σε προϋπάρχοντες υποκείμενους παράγοντες, όπως η γενετική προδιάθεση, το υπερβολικό άγχος, η ψυχοσωματική εξάντληση, ακόμα και ο διαρκής φόβος νόσησης.

Συμπερασματικά, όμως, και με τη συνδρομή αρκετών κλινικών μελετών και μετα-αναλύσεων που είτε προηγήθηκαν είτε ακολούθησαν την έρευνα που δημοσιεύτηκε στο Lancet θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε ως δεδομένα τα εξής:

• Ο ιός Sars-Cov-2 προκαλεί έντονη φλεγμονώδη αντίδραση με «καταιγίδα κυτταροκινών», διαταραχές πηκτικότητας και πολυοργανική ανεπάρκεια.
• Το νευρικό σύστημα προσβάλλεται από τον ιό με αιματογενή ή νευρογενή διασπορά, ενώ η άμεση επίδραση στο νευρικό παρέγχυμα δεν έχει πλήρως τεκμηριωθεί.
• Υπάρχουν ενδείξεις άμεσων αλλά και μακροπρόθεσμων διαταραχών της φυσικής και της επίκτητης ανοσίας, με πρόκληση ανοσολογικών φλεγμονωδών και εκφυλιστικών νοσημάτων του νευρικού συστήματος.

Να είμαστε σε ετοιμότητα για μελλοντικές νευρολογικές επιπλοκές!

Οι θεράποντες ιατροί θα πρέπει να είναι προετοιμασμένοι για την εμφάνιση νευρολογικών επιπλοκών σε ασθενείς με νόσο COVID-19, τόσο κατά τη διάρκεια της πανδημίας όσο και αργότερα, με σκοπό την κατανόηση της φυσικής ιστορίας της λοίμωξης από τον ιό SARS-CoV-2 και της επίδρασής της στο κεντρικό και περιφερικό νευρικό σύστημα

Τούτων δοθέντων, φαίνεται ότι η «μετα-Covid» εποχή θα συνοδεύεται πιθανώς από μια «νέα πανδημία» αναζήτησης, γνώσης, και ίσως ριζικότερης αντιμετώπισης των νευρολογικών νοσημάτων.