Οπως καταγράφεται στο «Οδοιπορικό» του, αναφερόταν στον πληθυντικό στα τρία «μικρονήσια» (adacıklar): Τη μεγάλη Σαντορίνη (Büyük Santoron, Θήρα), τη μικρή (Küçük Santoron, Θηρασιά) και σε ένα νησάκι (adacık, cezirecik), που «μεγαλώνει μέρα με τη μέρα».

Ταξίδι στη Σαντορίνη του 17ου αιώνα

Θεωρείται από τους μελετητές ότι πρόκειται για την (Παλαιά) Καμένη, που αναδύθηκε από τη θάλασσα σύμφωνα με τον Στράβωνα. Το ίδιο έτος, ο απογραφέας Μουσταφά Εφέντης συνέταξε δύο οθωμανικά κατάστιχα της Σαντορίνης, τα οποία 353 χρόνια αργότερα μελέτησαν και αποκωδικοποίησαν ο οθωμανολόγος, αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, Ηλίας Κολοβός, και ο ιστορικός και υποψήφιος διδάκτωρ στο ίδιο πανεπιστήμιο, Γιάννης Κηπουρός, σε συνεργασία την αρχιτέκτονα Παρασκευή Μποζινέκη-Διδώνη.

Καρπός της μελέτης τους μια καλαίσθητη έκδοση με τίτλο «Σαντορίνη 1670 μ.Χ. – Τα τεκμήρια των οθωμανικών απογραφών (κατάστιχο κεφαλικού φόρου και Κτηματολόγιο)» από τις εκδόσεις «Αρχείο Θηραϊκών Μελετών – Συλλογή Δημήτρη Τσίτουρα». Ταξιδεύοντας από σελίδα σε σελίδα, ανακαλύπτουμε τη Σαντορίνη του 17ου αιώνα, διερευνούμε δημογραφικά στοιχεία και αντλούμε πληροφορίες για τις κοινωνικοοικονομικές συνθήκες τις εποχής! Το 1670 το νησί αριθμούσε περίπου 3.000-4.000 κατοίκους, οι οποίοι ασχολούνταν περίπου με 6.809 στρέμματα αμπέλια, 484 αιγοπρόβατα, 125 μελίσσια και με 37 ανεμόμυλους…

Στις αρχές της δεκαετίας του ’80, ο πολυσχιδής συλλέκτης και εκδότης, Δημήτρης Τσίτουρας, έλαβε ένα απρόσμενο μα πολύτιμο δώρο από τον τότε διευθυντή των Κρατικών Αρχείων της Χάγης, Ben Slot, ένα φωτοτυπικό αντίγραφο του «Κτηματολογίου Σαντορίνης, 1670», τη σύνταξη του οποίου διέταξε ο Καπουντάν πασάς, αρχιναύαρχος του βασιλικού στόλου στην κυριότητα του οποίου βρισκόταν η Σαντορίνη, για την είσπραξη των φόρων. Αυτό το σπουδαίο έγγραφο-αντίγραφο του Κτηματολογίου μελετούν και σχολιάζουν οι τρεις επιστήμονες μέσα σε 406 σελίδες της επιμελημένης έκδοσης, η οποία ξεχωρίζει για τη λεπτομερή αποτύπωση της φυσιογνωμίας της Σαντορίνης τον 17ο αιώνα!

Ο τόμος -ιδέα του κ. Τσίτουρα- «φωτίζει» την κατοίκηση και τη ζωή στο νησί, αλλά και τις κοινωνικές προεκτάσεις, όπως τα βαπτιστικά ονόματα, χάρη στην έκδοση των χειρόγραφων γενεαλογικών δέντρων.

Ξεχωριστό κεφάλαιο είναι οι «Μύλοι στις Κυκλάδες τον 17ο αιώνα», καθώς και οι «Ανεμόμυλοι της Σαντορίνης». Με εύληπτο τρόπο και με ενδιαφέροντα σχόλια ο τόμος σκιαγραφεί μια πλήρη εικόνα των συνθηκών που οδήγησαν στη σύνταξη του καταστίχου. Τα κείμενα πλαισιώθηκαν με τεκμηριωτικό υλικό (χάρτες, φωτογραφίες, εικόνες), που ανήκει, επίσης, στη συλλογή του Δημήτρη Τσίτουρα.

Η επίσκεψη του Εβλιά στη Σαντορίνη το 1670 γινόταν 20 χρόνια μετά τη μεγάλη έκρηξη του ηφαιστείου του Κολούμπου που απελευθέρωσε τεράστιες ποσότητες υδρόθειου και έκανε τη ζωή στη Σαντορίνη αφόρητη.

Ο Εβλιάς Τσελεμπής αναφέρεται και αυτός σε αυτήν την έκρηξη, παρομοιάζοντάς τη με εκρήξεις αμέτρητων κανονιών, όπως προφανώς του τη μετέφεραν οι πληροφορητές του, ενώ σημειώνει ότι και ο ίδιος είδε τη γη να «κοχλάζει» στο ηφαίστειο. Σύμφωνα με το «Οδοιπορικό» του, τα κατάστιχα αποτυπώνουν τη Σαντορίνη ως ένα πλέγμα αγροτικών οικισμών, που συνεισέφεραν στη φορολογία προς τον Καπουντάν πασά. Οπως προκύπτει από το οθωμανικό Κτηματολόγιο, «ήταν ένα νησί που ζούσε στους αρχαίους ρυθμούς της αγροτικής ζωής της Μεσογείου, χορεύοντας ενίοτε στους ρυθμούς των ηφαιστείων της» και ξεχώριζε για την παραγωγή κρασιού.

«Μέσα στη “διάσπαρτη πόλη” του Αιγαίου, η Σαντορίνη εξειδικευόταν στο κρασί. Σύμφωνα με φιρμάνι που εστάλη στα τέλη του 18ου αιώνα στον Καπουντάν Χουσεΐν πασά, η Σαντορίνη θα πλήρωνε σχεδόν το ήμισυ του “δόσιμου” (φόρου) “από το κρασίον” των νησιών», σημειώνει ο Ηλίας Κολοβός, ενώ στη συνέχεια διευκρινίζεται ότι «οι καλλιέργειες στη Σαντορίνη και τη Θηρασιά κάλυπταν έκταση περίπου 22.500 στρεμμάτων, σχεδόν το 1/3 του συνολικού εμβαδού του νησιού».

Μέσα από τις σελίδες αποτυπώνεται με ευκρίνεια και η εικόνα των πέντε καστελιών του νησιού, με ειδική μνεία στο Κάστρο Σκάρου, τη μεσαιωνική πρωτεύουσα της Σαντορίνης, που σήμερα στέκει κοντά στο Ημεροβίγλι. Στο κεφάλαιο με τα ονόματα και τα επώνυμα των κατοίκων ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται την πορεία του χρόνου… Πολλά από τα στοιχεία που αντλούμε διατηρούνται μέχρι σήμερα. Πρόκειται για ένα σύνολο 948 προσώπων. Από τη μελέτη φαίνεται ότι κυριαρχούν τα βαπτιστικά ονόματα χριστιανικής προέλευσης, ελληνικά ή δυτικότροπα, ενώ τα αρχαιοελληνικά είναι εξαιρετικά σπάνια. Τα ονόματα Γιάννης, Νικόλαος, Αντώνης και Γεώργιος έχουν τη μεγαλύτερη συχνότητα αντίστοιχα με ποσοστό: 15%, 11,7%, 10,65% και 9,38%. «Η συχνότητα εμφάνισής τους ενδέχεται να σχετίζεται με την ευσέβεια των Σαντοριναίων, όπως αυτή εκφράστηκε με την οικοδόμηση ναών αφιερωμένων σε αγίους, των οποίων τα ονόματα χρησιμοποιούσαν ευρέως κατά την ονοματοθεσία», σημειώνει ο πολύπειρος Γιάννης Κηπουρός.

Με μεγαλύτερη συχνότητα απαντούν τα οικογενειακά Σιγάλας (111), Γαβαλάς (46), Συρίγος (42) και Νταρτζέντας (39).

ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΚΑΙ ΑΝΕΜΟΜΥΛΟΙ

Ειδικό κεφάλαιο αφιερώνεται στην τεκμηρίωση των εκκλησιών και των ανεμόμυλων που καταγράφονται στο χειρόγραφο, δουλειά που υλοποίησε η αρχιτέκτονας Παρασκευή Μποζινέκη-Διδώνη. Τη φωτογραφική τεκμηρίωση υπογράφει η Νίνα Γεωργιάδου. Το 1670, σύμφωνα με τη μελέτη, υπήρχαν 24 εκκλησίες και μοναστήρια, καθώς και 37 ανεμόμυλοι, εκ των οποίων σήμερα οι περισσότεροι αφηγούνται αναστηλωμένοι τη ζωή τους!

Ειδήσεις σήμερα

Πειραιάς: Βίντεο ντοκουμέντο από τη θανατηφόρα σύγκρουση αυτοκινήτου και μηχανής - Σοκαριστικά πλάνα

Καιρός: «Προειδοποίηση» Μαρουσάκη... «Έρχονται νέες πλημμύρες» - Δύσκολο το επόμενο διήμερο

Δίπλωμα οδήγησης: Αλλάζει το σύστημα στις θεωρητικές εξετάσεις