Το εικαστικό «ταξίδι» στη… χώρα του Χαλεπά περιλαμβάνει περισσότερα από 150 έργα (γλυπτά, σχέδια και κατάστιχα), που παρουσιάζονται στο κοινό, κάποια για πρώτη φορά. Μάλιστα, τα 80 προέρχονται από τη Συλλογή Ιδρύματος Ωνάση, τα υπόλοιπα από μουσεία στην Ελλάδα και από ιδιωτικές συλλογές. Η γενική διευθύντρια του Τελλογλείου Ιδρύματος Τεχνών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και ομότιμη καθηγήτρια της Σχολής Καλών Τεχνών, Αλεξάνδρα Γουλάκη-Βουτυρά, η πιο επίμονη μελετήτρια του έργου του Χαλεπά επί τέσσερις δεκαετίες, υπογράφει την επιμέλεια της σημαντικής αυτής έκθεσης και μιλάει στον «Ε.Τ.» της Κυριακής για το νήμα που συνδέει τους δαίμονες και την αφοσίωση του Γιαννούλη Χαλεπά με τη δημιουργία, το πατρικό εργαστήριο και την παράδοση, τα αρχαία πρότυπα και τον 20ό αιώνα.

Ολα ξεκίνησαν στην Τήνο

Η άκρη του νήματος της ζωής του Χαλεπά βρίσκεται στη γενέτειρά του, την Τήνο, στο χωριό Πύργο. Από εκεί ξεκίνησαν όλα, ώστε η τέχνη του να σμιλέψει μια αινιγματική μα βιβλική προσωπικότητα που θα περιδιαβεί στο Μόναχο, στο Βουκουρέστι και την Αθήνα. Στο Ιδρυμα Τηνιακού Πολιτισμού εκεί, κατά τον Δημήτρη Πικιώνη, στα έργα που συναντάμε «…κρύβεται της γλυπτικής το μέγιστον μάθημα». Στο ερώτημα «Ποιο είναι το “μέγιστον μάθημα” που μας διδάσκει η μυθιστορηματική ζωή του Χαλεπά;», η κ. Αλεξάνδρα Γουλάκη-Βουτυρά απαντάει: «Την απόλυτη αφοσίωση, με πάθος στη δημιουργία, την ειλικρίνεια, τη γνησιότητα του δημιουργού, που οδηγεί, τελικά, στη λύτρωση. Τότε δεν έχει πια σημασία η έννοια μοντέρνος, προχωρημένος, πρωτοποριακός ή ό,τι μοιάζει να απαιτεί η γρήγορη πολυσυλλεκτική εποχή μας, όπου το “Δούναι και Λαβείν” στην τέχνη, αλλά και σε όποιο άλλο επίπεδο το θεωρήσουμε, γίνεται απλόχερα, αυθόρμητα και γενναιόδωρα».

Στην έκθεση παρουσιάζεται σχεδόν ολόκληρο το έργο του Χαλεπά για πρώτη φορά με έμφαση στα κατάστιχα και τα σχέδια, που βοηθούν στην ανάγνωση του έργου του και ερμηνεύουν σε μεγάλο βαθμό τη γλυπτική του. Σημαντικά έργα της έκθεσης προέρχονται από την Εθνική Πινακοθήκη, ενώ θα δούμε, επίσης, γλυπτά από συλλέκτες, αλλά και από τα μουσεία της Τήνου, από το Ιδρυμα Τηνιακού Πολιτισμού στη Χώρα της Τήνου. Από το τελευταίο, μάλιστα, θα ταξιδέψει στη Θεσσαλονίκη το «Παραμύθι της Πεντάμορφής ΙΙ», ένα έργο που, όπως μας περιγράφει η κ. Γουλάκη-Βουτυρά, καθορίζει την παραγωγή και το «ξύπνημά» του στη δεύτερη περίοδο αποκαλύπτοντας «τον νέο τρόπο έκφρασης που κατακτά βασανιστικά, μέσα από πολλή έρευνα και επιμονή». Σημαντικό έργο-κλειδί για την πρώτη του νεανική περίοδο είναι η «Ορθια Κόρη» από το Μουσείο Γιαννούλη Χαλεπά στον Πύργο της Τήνου, «έργο με το οποίο διασταυρώνεται η ιστορία του πατρικού εργαστηρίου πριν και μετά την ασθένεια του Γιαννούλη», συμπληρώνει η επιμελήτρια.

«Σύμβολο δυστυχίας»

Στην ερώτηση «Ποια στοιχεία συνθέτουν τον Γιαννούλη Χαλεπά ως σπουδαία προσωπικότητα;» η κ. Γουλάκη-Βουτυρά αναφέρει: «Η τραγική του μοίρα -η αρρώστια που τον χτύπησε νωρίς, τη στιγμή που η τέχνη και η φήμη του απογειώνονταν- έγινε σύμβολο της απόλυτης δυστυχίας, εγκατάλειψης. Μετά την έξοδό του από το Ψυχιατρείο της Κέρκυρας η απέραντη μοναξιά του στην Τήνο, ανάμεσα σε ουρανό και θάλασσα, όταν είχε ξεχαστεί και ξεχάσει τα πάντα – π.χ. ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος, η καταστροφή της Σμύρνης και άλλα σημαντικά γεγονότα μοιάζει να μην υπήρξαν ποτέ γι’ αυτόν. Και σε αυτό το κενό αρχίζει και πάλι να δημιουργεί και να ψάχνει, με μια εμμονική αναζήτηση, την τέλεια σύνθεση, τη διαφορετική, τη δική του έκφραση στον χώρο, με λίγο πηλό και με πολλά σχέδια, σε ό,τι υλικό μπορούσε να βρει, όπως τα κατάστιχα του πατέρα του. Μια δημιουργία γνήσια, που πηγάζει απόλυτα από εσωτερική αναγκαιότητα, χωρίς ίχνος υποκρισίας, υποταγής σε σκοπιμότητες, μόδες, συμφέροντα, ανάγκη προβολής ή αναγνώρισης. Και όταν αυτή έρχεται, έστω αργά, με την ανακάλυψη από τους λόγιους της Αθήνας, από την Ακαδημία, με βραβεία και αναγνώριση από έξω, αυτός τους κοιτάζει σιωπηλός και απόμακρος, καθώς μοιάζει να έχει αποκτήσει μια μεγαθυμία και τη σοφία ενός ασκητή, στη μοναχική του πορεία στο νησί».

Η έκθεση «Γιαννούλης Χαλεπάς: Δούναι και Λαβείν» είναι μια μεγάλη έκθεση με ιδιαίτερες δυσκολίες, δύσκολο υλικό και με απαραίτητη προσεκτική έρευνα που χρειάζεται για την προετοιμασία της. «Το στοίχημα -πάντα- του Τελλογλείου είναι να παρουσιάσει νέες πτυχές του θέματος και να μην επαναλάβει απλώς γνωστές ιστορίες», σχολιάζει η επιμελήτρια και εξηγεί ότι το «Δούναι και Λαβείν» προέρχεται από τα κατάστιχα λογαριασμών της επιχείρησης του πατέρα του, το μεγαλύτερο ίσως εργαστήριο μαρμαρογλυπτικής στο δεύτερο μισό του 19ου αι. απλωμένο σε Βουκουρέστι, Αγιον Ορος, παράλια Μικράς Ασίας, Αιγαίο και Κρήτη, όπου συνεργάστηκαν οι πιο γνωστές οικογένειες μαρμαρογλυπτών από την Τήνο κυρίως, από όπου κατάγονται οι σημαντικότεροι γλύπτες της νεότερης Ελλάδας. «Τα κατάστιχα αυτά χρησιμοποίησε ο Γιαννούλης πολύ αργότερα, όταν επέστρεψε στο πατρικό του στον Πύργο μετά το Ψυχιατρείο στην Κέρκυρα. Τα σχέδιά του σε αυτά, κυρίως, από την εποχή που πέρασε στην Τήνο, 1902-1930, έγιναν αφορμή να διασωθούν πολύτιμες πληροφορίες για τη μεγάλη πατρική επιχείρηση και όχι μόνο», υπογραμμίζει η κ. Βουτυρά και επισημαίνει: «Δούναι και Λαβείν, δίνω και παίρνω, εκφράζει την αμοιβαιότητα ανταλλαγών στην τέχνη, εδώ σε σχέση με το πατρικό εργαστήριο, την παράδοση, άλλους καλλιτέχνες, αρχαία πρότυπα, καθημερινότητα».

Οσο για το ποια ήταν η πιο καθοριστική περίοδο της καλλιτεχνικής του πορείας, η διευθύντρια απαντάει: «Οπωσδήποτε η περίοδος της Τήνου, όπου σταδιακά αποβάλλει το “περίβλημα” της ακαδημαϊκής διδασκαλίας και ανακαλύπτει και δημιουργεί τη δική του προσωπική έκφραση. Δεν είναι τυχαίο ότι σε πολλά έργα του αυτής της εποχής πλησιάζει -εντελώς από άλλες προϋποθέσεις- προβληματισμούς μοντέρνων καλλιτεχνών εκτός Ελλάδος, χωρίς να έχει ιδέα για την εξέλιξη της σύγχρονης τέχνης».

Αναμνήσεις

Ταξιδεύοντας στον χρόνο, ζητήσαμε από τη γενική διευθύντρια του Τελλογλείου Ιδρύματος Τεχνών ΑΠΘ, Αλεξάνδρα Γουλάκη-Βουτυρά, να ανασύρει από τη μνήμη της την εποχή που εργαζόταν στην Αρχαιολογική Εταιρεία, δίπλα στην αρχαιολόγο Αλίκη Χαλεπά-Μπικάκη, κόρη της Ειρήνης και του Βασίλη Χαλεπά, ανιψιών του Γιαννούλη: «Θυμάμαι πάντα τον τρίτο όροφο της οικίας στη Δαφνομήλη με όλα του τα έργα, πυκνά μεταξύ τους, να μοιάζουν και αυτά “κοιμώμενα”, όπως η Πριγκίπισσα του Παραμυθιού και να εκπέμπουν μια περίεργη αύρα ποιότητας – είναι δύσκολη η ανάγνωσή τους στην πρώτη ματιά. Και ακόμη πιο δύσκολη είναι η ανάγνωση των σχεδίων που απλώθηκαν μπροστά μου, όταν είδα κατάπληκτη τις σελίδες με τα επάλληλα θέματα στα κατάστιχα. Σαν ένας κρυφός κώδικας που έπρεπε να αποκρυπτογραφηθεί. Παράπλευρο αποτέλεσμα του παλίμψηστου χαρακτήρα τους, σχέδια πάνω από τους λογαριασμούς της πατρικής επιχείρησης, ήταν ένα πολυετές πρόγραμμα που οργανώθηκε μαζί με καλούς συναδέλφους από το Τμήμα Αρχιτεκτόνων του ΑΠΘ, τον Γιώργο Καραδέδο, τον Γιώργο Λάββα, και μαζί με αποφοίτους της Σχολής, με τους οποίους ακολουθήσαμε τα τηνιακά εργαστήρια μαρμαρογλυπτικής, κυρίως, στο Αιγαίο για πάνω από δεκαπέντε χρόνια, σε μια έρευνα στις ρίζες της νεοελληνικής γλυπτικής έως πίσω στον 16ο αι., τα αποτελέσματα της οποίας παρουσιάστηκαν σε πολλά άρθρα και μεγάλες εκδόσεις».

Παράσταση, αλλά και ταινία μικρού μήκους

Το πανόραμα αφιέρωμα στον Γιαννούλη Χαλεπά συμπληρώνεται με την ομώνυμη αφιερωματική παράσταση και ταινία μικρού μήκους. Ο Γιαννούλης Χαλεπάς συναντά το σκηνοθετικό βλέμμα της Αργυρώς Χιώτη και τη γραφή του The Boy. Μια παράσταση-βουτιά στα άδυτα μιας καλλιτεχνικής ιδιοφυΐας παρουσιάζεται από τις 10 έως τις 27 Φεβρουαρίου στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης (Λεωφ. Ανδρέα Συγγρού 107, τηλ. 211 1981784). Μέσα από τις αισθήσεις του ονείρου, η σκηνοθέτις περπατά τον δύσβατο δρόμο του γλύπτη, ανάμεσα στη σιωπή και το παράλογο, στην αδράνεια και τη δημιουργία, παραδίδοντας μια σύγχρονη μουσική τραγωδία σε λιμπρέτο του The Boy. Ο Σίμος Κακάλας και ο Αντώνης Μυριαγκός στους ρόλους του καλλιτέχνη και της σκιάς, του σάτυρου και του δαιμονίου του.

Στο YouTube

Στο Onassis Channel στο YouTube είναι διαθέσιμη η μικρού μήκους ταινία «ΧΑΛΕΠΑΣ», διά χειρός The Boy και Αργυρώς Χιώτη. Η ταινία πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο καλλιτεχνικής υποτροφίας έρευνας και ανάπτυξης της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση. Στο διάστημα της έρευνας η καλλιτεχνική ομάδα ταξίδεψε στο άγρια μαγευτικό τοπίο του κυκλαδίτικου νησιού της Τήνου, όπου βούτηξε στο σύμπαν του θρυλικού καλλιτέχνη, παράγοντας μια πρώτη εκδοχή του λιμπρέτου, τις πρώτες παρτιτούρες και την ταινία μικρού μήκους, με πρωταγωνιστές τον Σίμο Κακάλα, τη Μαρία Πανουργιά και την Τζωρτζίνα Χρυσκιώτη (φωτό).

Info

«ΓΙΑΝΝΟΥΛΗΣ ΧΑΛΕΠΑΣ: ΔΟΥΝΑΙ-ΛΑΒΕΙΝ»*

ΠΟΥ: Τελλόγλειο Ιδρυμα Τεχνών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

ΔΙΑΡΚΕΙΑ: Από 18 Φεβρουαρίου έως 5 Ιουνίου

* Με τη συνδρομή του Ιδρύματος Ωνάση.