Η διεπιστημονική ομάδα στο University College του Λονδίνου, γνωστή ως Ερευνητική Ομάδα UCL Antikythera, δημοσίευσε στο τελευταίο τεύχος του «Scientific American», τον Δεκέμβριο 2021, την έρευνά της για τον Μηχανισμό των Αντικυθήρων, για το «χαμένο πλανητάριο» του αυθεντικού αρχαιολογικού ευρήματος που βρίσκεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

«Η ανθρώπινη διανόηση είναι διαχρονική. Αυτό που κρατάμε από τον Μηχανισμό είναι η διαχρονικότητα της ανθρώπινης διανόησης, η οποία έχει σήμερα τις ίδιες αναζητήσεις με αυτές που είχε πριν από 2.000-3.000 χρόνια», λέει στον «Ε.Τ.» ο Ελληνας φυσικός Αρης Δακανάλης από το Λονδίνο, μέλος της διεπιστημονικής ομάδας UCL και μας εξηγεί τα τελευταία δεδομένα από την έρευνά τους, τα οποία συνθέτουν -όπως τονίζει- την πιο «ολοκληρωμένη γραφική αναπαράσταση» του κορυφαίου αρχαίου τεχνουργήματος, αλλά και το πώς ο Αρχιμήδης εμπλέκεται στην επιστημονική ξένη εισήγηση του επικεφαλής της ομάδας, μαθηματικού και σκηνοθέτη Τόνι Φριθ, που δημοσιεύτηκε πριν από περίπου έναν μήνα.

«Ερμηνεύσαμε τη μαθηματική μέθοδο με την οποία ο αρχαίος τεχνίτης του Μηχανισμού κατέληξε στις πλανητικές περιόδους και κωδικοποιήθηκαν στο χαμένο πλανητάριο του Μηχανισμού. Στη συνέχεια, αξιοποιώντας αυτές τις πλανητικές περιόδους μέσα από τα επιγραφικά και μηχανολογικά στοιχεία στο μπροστινό κομμάτι του μηχανισμού, δημιουργήσαμε το πιο ακριβές μοντέλο του χαμένου πλανηταρίου», περιγράφει ο επιστήμονας για τον Μηχανισμό που μελετάται από ιστορικούς και επιστήμονες για περισσότερα από 120 χρόνια. Για την αναπαράσταση του Μηχανισμού χρησιμοποίησαν όλα τα δομικά στοιχεία που παραμένουν στον Μηχανισμό και έτσι «ξεκλείδωσαν» την ακριβή διάταξη.
«Χτίσαμε το μοντέλο πάνω στα ερείπιά του, χρησιμοποιώντας μάλιστα το μοναδικό σωζόμενο γρανάζι που δεν ανήκει στο οπίσθιο μέρος, αλλά στο μπροστινό», σημειώνει ο κ. Δακανάλης. Την ομάδα συμπληρώνουν ο επιστήμονας υλικών Adam Wojcik, ο επιστήμονας απεικόνισης Lindsay MacDonald, ο ωρολόγος David Higgon και η Ελληνίδα με ειδικότητα αρχαιομεταλλουργίας Μυρτώ Γεωργακοπούλου.

Σε 82 κομμάτια

«Οταν ανασύρθηκε ο Μηχανισμός από τη θάλασσα», όπως περιγράφει ο επιστήμονας, «κι έφυγε το νερό που είχε απορροφήσει το ξύλινο κομμάτι του, το εύρημα θρυμματίστηκε σε 82 κομμάτια. Το αρχικό κομμάτι ήταν το 1/3 του Μηχανισμού. Τα υπόλοιπα 2/3 είτε έχουν χαθεί στο βυθό ή τα έχει διαβρώσει η θάλασσα. Μέχρι σήμερα όμως δεν έχει εντοπιστεί κάτι στην έρευνα που διενεργείται στο βυθό». Οπως μας λέει ο κ. Δακανάλης, η ομάδα για να αναπαραστήσει το μοντέλο βασίστηκε στα εγχάρακτα στοιχεία του μηχανισμού. «Για το πίσω κομμάτι γνωρίζουμε πολλά. Για το μπροστινό όμως όχι. Για πρώτη φορά ένας επιστήμονας πριν από δύο χρόνια εντόπισε επιγραφές που ανέφεραν το κοσμογονικό μοντέλο της εποχής αλλά και τις δύο πλανητικές περιόδους του Κρόνου και της Αφροδίτης. Μέσα από τη μαθηματική μέθοδο που αναφέρεται στο διάλογο του Πλάτωνα με τίτλο “Παρμενίδης” εκφράσαμε τις κινήσεις των πλανητών σε γρανάζια».

Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων, γνωστός και ως υπολογιστής των Αντικυθήρων, είναι ένα αρχαίο τέχνεργο, το οποίο λειτουργούσε ως μηχανικός υπολογιστής και όργανο αστρονομικών παρατηρήσεων εξαιρετικής δεξιοτεχνίας και τοποθετείται στα ελληνιστικά χρόνια, μεταξύ 150 π.Χ. και 100 π.Χ. «Η μέθοδος που χρησιμοποιούσαν οι δημιουργοί των Αντικυθήρων απαιτούσε τρία κριτήρια: ακρίβεια, παραγοντοποίηση και οικονομία», αναφέρει στην ξένη δημοσίευση ο Τόνι Φριθ και εξηγεί ότι «η μέθοδος πρέπει να είναι ακριβής, ώστε να ταιριάζει με τις γνωστές σχέσεις περιόδου για την Αφροδίτη και τον Κρόνο, και πρέπει να μπορεί να παραγοντοποιηθεί, ώστε οι πλανήτες να μπορούν να υπολογιστούν με γρανάζια αρκετά μικρά για να χωρούν στον Μηχανισμό. Για να γίνει το σύστημα οικονομικό, διαφορετικοί πλανήτες θα μπορούσαν να μοιράζονται γρανάζια μειώνοντας τον αριθμό των εργαλείων που χρειάζονται».

69 γρανάζια

Στην προσπάθεια αποκρυπτογράφησης του μπροστινού μέρους της συσκευής, έπρεπε να προσδιοριστούν οι πλανητικοί κύκλοι. Οι σύγχρονοι ερευνητές αποτύπωσαν τις δύο όψεις του οργάνου, την πρόσθια και την οπίσθια. Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων αποτελείται από 69 γρανάζια, κάποια από τα οποία επιτελούν έργο για παραπάνω από έναν πλανήτη. «Φανταστείτε», μας προτρέπει ο κ. Δακανάλης, «έναν χρήστη να κινεί μια “μανιβέλα” για να κυλήσει ο χρόνος και τα γρανάζια στο εσωτερικό γύριζαν τους δακτυλίους στην επιφάνεια και αποκάλυπταν τις κινήσεις και τις θέσεις των πλανητών στην ουράνια σφαίρα μια δεδομένη νύχτα», αλλά και «τη θέση του Ηλιου, της Σελήνης, των ηλιακών και σεληνιακών εκλείψεων, αλλά και των ημερομηνιών των Ολυμπιακών Αγώνων».

Ο Αρχιμήδης

Για το πώς εμπλέκεται ο Αρχιμήδης στην εισήγηση της ξένης δημοσίευσης, ο κ. Δακανάλης απαντάει: «Ο συλλογισμός που αναπτύσσει ο κ. Φριθ είναι μια προσωπική άποψη, πιθανολογεί. Δεν υπάρχει η επιστημονική ένδειξη πως ο Αρχιμήδης είχε ο ίδιος άμεση σχέση με την κατασκευή ή το σχεδιασμό του Μηχανισμού των Αντικυθήρων. Η τρέχουσα επιστημονική κατανόηση του Μηχανισμού χρονολογείται στις αρχές του 2ου αι. π.Χ. Ο Αρχιμήδης εξέπνευσε στην άλωση των Συρακουσών το 212 π.Χ., συνεπώς τα ίδια του τα χέρια δεν έφτιαξαν τον Μηχανισμό. Προσωπικά δεν μπορώ να αποκλείσω ότι τον σχεδίασε όμως», λέει ο κ. Δακανάλης και επισημαίνει: «Δεν μπορώ ούτε και να το επιβεβαιώσω».