Μνημεία της φύσης και του πολιτισμού που σχηματίστηκαν από φυσικές διαδικασίες, τα σπήλαια αποτελούν σήμερα ένα άγνωστο μα πολύ εντυπωσιακό πεδίο έρευνας και μελέτης διεθνώς, ένα μοναδικό ταξίδι στον υπόγειο φυσικό κόσμο, αλλά και στα αρχαιότερα ίχνη του ανθρώπου.

Αρμόδια για τη διαχείριση, προστασία και έρευνα των σπηλαίων είναι η Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας-Σπηλαιολογίας του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού καθώς τα σπήλαια, λόγω της χρήσης τους από τον άνθρωπο, περιλαμβάνονται στην κατηγορία των αρχαίων μνημείων και κάθε εύρημα που προέρχεται από αυτά θεωρείται αρχαιολογικό.

«Σημαντικά ευρήματα»

«Ο σπηλαιολογικός πλούτος προσφέρει σημαντικά ευρήματα για τη μελέτη τόσο των προϊστορικών περιόδων όσο και των ιστορικών χρόνων, αλλά και ενδιαφέρουσες περιηγήσεις στα επισκέψιμα σπήλαια της χώρας» εξηγεί στον «Ε.Τ.» της Κυριακής ο προϊστάμενος της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας-Σπηλαιολογίας, αρχαιολόγος, Ανδρέας Ντάρλας και μας ξεναγεί στον άγνωστο μα πολύ γοητευτικό κόσμο των σπηλαίων, στο «ιδιαίτερο και σπάνιο οικοσύστημά τους» αλλά και στις αρμοδιότητες της υπηρεσίας του για την προστασία, ανάδειξη και διαχείριση των σπηλαίων. Οι διαπιστώσεις που προκύπτουν από τη συζήτηση εντυπωσιάζουν, αλλά και μας προβληματίζουν, ιδιαίτερα σήμερα που η κλιματική αλλαγή επηρεάζει τη ζωή μας και έχει επιπτώσεις και στον θαυμαστό κόσμο της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.

«Τα σπήλαια, επειδή προσέλκυσαν τον άνθρωπο από τότε που πρωτοεμφανίστηκε, στην Παλαιολιθική εποχή και χρησιμοποιήθηκαν συνέχεια σε όλες τις περιόδους, αποτελούν πολιτισμικά παλίμψηστα», τονίζει ο κ. Ντάρλας και η συζήτησή μας περιδιαβαίνει σπήλαια και ευρήματα από τις σωστικές ανασκαφές και αυτοψίες της Εφορείας σε θέσεις παλαιοανθρωπολογικού και αρχαιολογικού ενδιαφέροντος. Τα σπήλαια χρησιμοποιήθηκαν έως και σήμερα, καθώς έχουμε ίχνη διαβίωσης του ανθρώπου εντός τους έως και τον 20ό αιώνα. «Είναι γεγονός ότι τα περισσότερα σπήλαια που υπάρχουν στη χώρα μας έχουν χρησιμοποιηθεί κάποια στιγμή από τον άνθρωπο και αποτελούν αρχαία μνημεία» μας λέει ο κ. Ντάρλας και μας μιλάει για τη σπηλαιογένεση, τη διαδικασία δημιουργίας σπηλαίων, ανοιχτών και «τυφλών». Οπως μας περιγράφει με απλά και κατανοητά λόγια, τα σπήλαια δημιουργούνται από γεωλογικές διεργασίες, ενώ από φυσικές αιτίες γεμίζουν και αδειάζουν διαδοχικά με επιχώσεις (ιζήματα) μέσα στα οποία βρίσκονται και τα κατάλοιπα της ανθρώπινης δραστηριότητας ή και του ίδιου του ανθρώπου. Τα σπήλαια, επομένως, δεν αποτελούν αξιοθέατα μόνο ως φυσικά μνημεία, αλλά και αναπόσπαστο μέρος της πολιτιστικής (αρχαιολογικής) κληρονομιάς.

Σύμφωνα με τα στοιχεία και τα ευρήματα που έχουν έρθει στο φως από ανασκαφές και μελέτες, τα σπήλαια χρησιμοποιήθηκαν και ως τόποι ταφής, ως λατρευτικοί χώροι αλλά και ως χώροι διαμονής καθώς και για τη διατήρηση αγαθών. Ο επιβλητικός χαρακτήρας τους συνέβαλε ώστε να τους αποδοθεί μεταφυσική σημασία. «Το σπήλαιο χρησιμοποιήθηκε από τον άνθρωπο και συνδέθηκε με τις πνευματικές του ανησυχίες. Ομως υπάρχουν σπήλαια που δεν έχουν φυσικό διάκοσμο στο εσωτερικό τους αλλά αν διενεργήσουμε ανασκαφή, θα βρούμε ίχνη κατοίκησης του ανθρώπου. Δυνάμει, δηλαδή, όλα τα σπήλαια έχουν χρησιμοποιηθεί από τον άνθρωπο» υπογραμμίζει ο κ. Ντάρλας.

«Επισκέψιμα τα 25»

Σήμερα περί τα 2.000 σπήλαια-αρχαία μνημεία είναι καταγεγραμμένα στο αρχείο της Εφορείας, ωστόσο, όπως εκτιμά ο αρχαιολόγος, «ο πραγματικός αριθμός των σπηλαίων είναι πολύ μεγαλύτερος και δεν υπάρχει αμφιβολία ότι συνεχώς θα ανακαλύπτονται νέα. Πάντως, 25 σπήλαια είναι οργανωμένα σε επισκέψιμους χώρους σε όλη την Ελλάδα». Για την καλύτερη διαχείριση των αξιοποιημένων σπηλαίων, η Εφορεία -όπως μας περιγράφει ο κ. Ντάρλας- συνεργάζεται με την τοπική αυτοδιοίκηση και τοπικούς φορείς, ενώ συμμετέχει σε ευρωπαϊκά και διεθνή προγράμματα. Συγκεκριμένα, το τελευταίο διάστημα έχει πραγματοποιήσει εργασίες καθαρισμού σε επισκέψιμα σπήλαια, όπως το Κουτούκι Παιανίας και η Βλυχάδα Διρού, τα οποία είχαν προσβληθεί από τη λεγόμενη «πράσινη αρρώστια», δηλαδή οι σταλαγμίτες τους είχαν καλυφθεί από φύκη. Καθαρίστηκαν με ειδικές τεχνικές απόλυτα συμβατές με το σπηλαιοπεριβάλλον και δέχτηκαν τη φροντίδα των αρχαιολόγων και σπηλαιολόγων. «Σήμερα αποτελούν χάρμα οφθαλμών» λέει χαρακτηριστικά ο κ. Ντάρλας και μας μιλάει για το σύνθετο και επίκαιρο ζήτημα της αξιοποίησης και της προστασίας των σπηλαίων.

«Το σπήλαιο δεν είναι όπως τα άλλα αρχαία μνημεία που επιδέχονται αναστηλώσεις. Ενα σπήλαιο δεν μπορεί να δεχτεί αναστήλωση, αλλά κάθε επέμβαση σ’ αυτό συνιστά επιβλαβή αλλοίωση. Δυστυχώς, τόσο η τουριστική εκμετάλλευση, οι επισκέψεις όσο και ο φωτισμός μακροπρόθεσμα επιβαρύνουν το σπήλαιο και την πανίδα του, καθώς τα σπήλαια είναι σημαντικοί βιότοποι. Την ίδια ώρα όμως το σπήλαιο αποτελεί πηγή γνώσης και τουριστικού ενδιαφέροντος και πρέπει να παραμένει ανοιχτό στο κοινό. Για αυτό τον λόγο χρειάζεται ένας συγκερασμός» προσθέτει ο κ. Ντάρλας και υπογραμμίζει ότι «η αξιοποίηση πρέπει να περιορίζεται σε λίγα, αυστηρά επιλεγμένα σπήλαια και να γίνεται με σύγχρονα μέσα, με στόχο την αποφυγή ή τον περιορισμό των φθορών. Το μεγάλο κύμα τουριστικής αξιοποίησης, στη δεκαετία του ’60, έδωσε ζωή στα σπήλαια και δημιούργησε νέα αξιοθέατα αλλά ταυτόχρονα, από τότε μέχρι σήμερα, η επιστήμη και η τεχνολογία που συνδέονται με τις τεχνικές αξιοποίησης των σπηλαίων προχωρούν με ραγδαία ταχύτητα. Κρίνοντας με τα σημερινά επιστημονικά δεδομένα πλέον γίνονται ειδικές μελέτες και έργα που σκοπό έχουν την προστασία του σπηλαίου και την ασφάλεια των επισκεπτών». Επίσης, όπως μας περιγράφει ο κ. Ντάρλας, σε περίπου δύο χρόνια θα προστεθούν δύο νέα μουσεία στο δυναμικό του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, τα οποία τώρα βρίσκονται υπό ανακατασκευή, το ένα στο Σπήλαιο Πετραλώνων στη Χαλκιδική και το άλλο στο Σπήλαιο Αλεπότρυπας Διρού, όπου θα εκτίθενται τα αρχαιολογικά ευρήματα των σπηλαίων αυτών, δημιουργώντας ένα πανόραμα γνώσης για τη χρήση τους από τον προϊστορικό άνθρωπο.

ΣΠΗΛΑΙΟ ΚΟΥΤΟΥΚΙ ΠΑΙΑΝΙΑΣ (Υμηττός)

Το πιο γνωστό σπήλαιο της Αττικής αρδεύει τις ρίζες δημιουργίας του στην υψηλή διαλυτότητα των ασβεστόλιθων στο νερό της βροχής. Ο πλούσιος λιθωματικός διάκοσμος με ποικιλίες σταλακτιτών δημιουργεί υποβλητική ατμόσφαιρα και ξεναγεί τον επισκέπτη προσφέροντας μια συναρπαστική περιήγηση λίγα χιλιόμετρα μακριά από το κέντρο της Αθήνας. Η «Ολυμπιακή Δάδα», οι «Βωμοί», τα «Κοράλλια κι ο «Κόκκινος Καταρράκτης» από τα οξείδια του σιδήρου που διεισδύουν στο εσωτερικό του σπηλαίου μαζί με το νερό από την επιφάνεια του εδάφους συνθέτουν μια μοναδική επιβλητική ατμόσφαιρα. Η Εφορεία προχώρησε πρόσφατα στην αποκατάσταση του εσωτερικού του και στον εκσυγχρονισμό των υποδομών για τη λειτουργία του. Υστερα από κατάλληλες περιβαλλοντολογικές μελέτες, το πράσινο φύκος που επικάλυπτε τους σταλακτίτες και επιβάρυνε το σπήλαιο απομακρύνθηκε. Επίσης, όπως αναφέρει ο κ. Ντάρλας, άλλαξε κι ο φωτισμός που προκαλούσε τη μόλυνση.

» Info: Επισκέψεις καθημερινά: 7.30-15.30 • Τιμή εισιτηρίου: 2€, 4€

Το σπήλαιο Κουτούκι Παιανίας πριν και μετά τις εργασίες καθαρισμού και αναβάθμισής του.

ΣΠΗΛΑΙΟ ΒΛΥΧΑΔΑ (Διρός)

Στη δυτική ακτή της χερσονήσου της Μάνης στη Λακωνία, σε απόσταση μερικών δεκάδων μέτρων από το Σπήλαιο Αλεπότρυπας. Μπαίνοντας από τη φυσική είσοδο και με σκοπό την ανεύρεση πόσιμου νερού, το 1923 οι κάτοικοι της περιοχής ανακάλυψαν τις πρώτες αίθουσες του σπηλαίου Βλυχάδα ή Γλυφάδα. Το σπήλαιο είναι αναπτυγμένο εντός των κρυσταλλικών ασβεστόλιθων της ενότητας Κρήτης-Μάνης και αποτελείται από χερσαία και λιμναία τμήματα με δαιδαλώδη μορφή που οφείλεται στη φυσική ανάπτυξη των λιθωματικών σχηματισμών. Από το 1987 η Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας-Σπηλαιολογίας, σε συνεργασία με διεθνή ομάδα σπηλαιοδυτών, διενεργεί συστηματική εξερεύνηση και χαρτογράφηση των χερσαίων και υποβρυχίων τμημάτων του σπηλαίου και ταυτόχρονα εκπονεί τη μελέτη του σπηλαιοπεριβάλλοντος. Η ψηφιακή τεχνολογία είναι πλέον στην υπηρεσία του πολιτισμού και της εκπαίδευσης. Με το πάτημα ενός κουμπιού βρισκόμαστε σε μία βάρκα και περιδιαβαίνουμε από τη «Λίμνη των Νεράιδων» έως τον «Μεγάλο Ωκεανό», ανακαλύπτοντας το μέρος όπου βρίσκεται o μεγαλύτερος αριθμός οστών ιπποπόταμων που έχει ανακαλυφθεί στην Ευρώπη.

» Info: Επισκέψεις καθημερινά: 8:30-15:00 • Τιμή εισιτηρίων: 10€, 12€ (www.diros-caves.gr)

Σπήλαιο Βλυχάδα Διρού. Σταλαγμιτικός σχηματισμός πριν και μετά τον καθαρισμό του από την επιλιθική χλωρίδα («πράσινη ασθένεια»).

ΣΠΗΛΑΙΟ ΑΛΕΠΟΤΡΥΠΑ (κόλπος Διρού)

Ανατολικά του σπηλαίου Βλυχάδα και περίπου 20 μ. πάνω από το επίπεδο της θάλασσας εξερευνήθηκε από το ζεύγος Πετροχείλου το 1958 και είναι από τα μεγαλύτερα και σημαντικότερα σπήλαια της Μάνης. Εχει αξιοποιηθεί και πρόκειται να λειτουργήσει ως επισκέψιμος χώρος. Οι αρχαιολογικές έρευνες αποκάλυψαν πως η χρήση του χρονολογείται από την Αρχαιότερη έως την Τελική Νεολιθική, 6200 έως 3000 π.Χ. περίπου. Τα νεολιθικά κατάλοιπα που έχουν έρθει στο φως περιλαμβάνουν χρηστικά αγγεία, αποθηκευτικά πιθάρια, λίθινα και οστέινα εργαλεία, υφαντικά βάρη και κοσμήματα. Επίσης εντοπίστηκαν κυκλοτερείς εστίες και λάκκοι για αποθηκευτική χρήση. Οπως περιγράφει ο κ. Ντάρλας, το σπήλαιο περιέχει πλούσιο ανθρώπινο οστεολογικό υλικό από ταφές που αποκαλύφθηκαν στις κόγχες της σπηλιάς αλλά και διάσπαρτες μέσα στο σπήλαιο. Αξιοσημείωτη είναι η συνεχής χρήση του σπηλαίου κατά τη Νεολιθική ως χώρου λατρείας και ταφής των νεκρών, αποθήκης αγαθών και ίσως και εργαστηρίου οικιακών δραστηριοτήτων.

» Info: Το σπήλαιο θα είναι σύντομα επισκέψιμο

Το Σπήλαιο Αλεπότρυπα Διρού είναι ένα κορυφαίο αρχαίο μνημείο της Νεολιθικής Εποχής. Αριστερά, άποψη της πρώτης αίθουσας με διατηρημένα αγγεία και κατασκευές και δεξιά άποψη του σπηλαίου μετά τις εργασίες ανάδειξής του.

ΣΠΗΛΑΙΟ ΑΛΙΣΤΡΑΤΗΣ (Σέρρες)

Ενα από τα πιο ενδιαφέροντα σπήλαια της χώρας βρίσκεται στις Σέρρες. Η είσοδος των επισκεπτών γίνεται μέσω τεχνητής σήραγγας. Σε όλο το μήκος της διαδρομής το σπήλαιο φέρει εντυπωσιακούς σχηματισμούς ως προς την ποικιλία, το μέγεθος και την ομορφιά. Σταλακτίτες, σταλαγμίτες σαν μαργαριτάρια κι ένα μοναδικό τοπίο γνωρίζουν οι επισκέπτες που ξεναγούνται στον συναρπαστικό κόσμο του. Στο σπήλαιο έχουν εντοπιστεί αρχαιολογικά κατάλοιπα που χρονολογούνται στην προϊστορική εποχή και στην ύστερη αρχαιότητα.

» Info: Επισκέψεις καθημερινά: 9:00-18:00 • Τιμή εισιτηρίων: 8€

Από την έντυπη έκδοση του Ελεύθερου Τύπου

Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, ανά πάσα στιγμή στο EleftherosTypos.gr