Από τον Στέργιο Πουλερέ

Από τις αρχές της θεατρικής σεζόν εμφανίζεται στο έργο του Μπέρνχαρντ «Πριν την αποχώρηση». Το βράδυ της Πέμπτης έκανε πρεμιέρα η παράσταση «Η αδελφή μου» την οποία σκηνοθετεί. Παράλληλα, διδάσκει θέατρο και υποκριτική εν γένει. Όλα αυτά βέβαια έχουν ένα τίμημα, το οποίο είναι διατεθειμένος να το πληρώσει. Η προσωπική του ζωή περνά και διαθλάται μέσα από τη δουλειά του.

Ο Περικλής Μουστάκης με περίμενε σε ένα καφέ στα Εξάρχεια κι εκεί μιλήσαμε με ένα πέπλο θρησκευτικότητας. Είναι άλλωστε μια έννοια που από μικρό τον γοήτευσε και την ερεύνησε μέσα του και γύρω του. Την ανέλυσε και την έκανε κομμάτι του. Κι ως φυσικό επακόλουθο έρχεται αυτή η παράσταση στην Αγγλικανική Εκκλησία στη Φιλελλήνων. Με αφορμή αυτή συζητήσαμε για το θέατρο και τη σημερινή παγκόσμια πραγματικότητα όσον αφορά στους ανθρώπους.

Ακολουθεί ο Περικλής Μουστάκης χωρίς διακοπές, χωρίς παρεμβολές.

«Η φετινή θεατρική πραγματικότητα χτυπάει ένα καμπανάκι επικινδυνότητας και πολλοί το αιτιολογούν με τις σειρές στην τηλεόραση. Για μένα οι λόγοι είναι πολύ πιο βαθείς από τις Άγριες Μέλισσες ή το Κόκκινο Ποτάμι. Πρέπει όλοι οι άνθρωποι του θεάτρου να αναρωτηθούμε και να δούμε τα πραγματικά αίτια. Είναι πάρα πολλά για μένα. Οφείλουμε να επανεκτιμήσουμε κάποια πράγματα. Όμως, αυτή η ζοφερή κατάσταση ως προς την προσέλευση του κοινού – θα κάνω μια παρένθεση εδώ…Φοβάμαι ότι σε λίγο στα θέατρα θα μοιράζουμε και cd και θα κάνουμε κι άλλες προσφορές.

Έχει εκπέσει πάρα πολύ αυτή η παροχή του θεάτρου προς το κοινό. Παρόλα αυτά, ένας δημιουργός, όταν παράγει ένα έργο, δεν λαμβάνει υπ΄όψιν του αυτή την κατάσταση που φέτος είναι έντονη. Εγώ ζω πάντα σε μια κρίση με αυτή τη λογική. Δεν με καθορίζει το γούστο του κοινού. Δημιουργώ για έναν θεατή. Τον ιδανικό θεατή που μπορεί να μην υπάρχει κιόλας. Δεν δημιουργώ για το πλήθος. Είναι το προσωπικό μου γούστο, η δική μου αντίληψη για τη ζωή, για τον κόσμο. Όταν λέω για προσωπικό γούστο, αυτό έχει να κάνει με μια αυτοσυνειδησία που καθορίζεται από πολλά πρόσωπα που έχουν περάσει απ΄τη ζωή μου νοητικά, ηθικά και πνευματικά».

«Σε ένα έργο όπου είμαι ηθοποιός, επιζητώ το ηθικό πλαίσιο από τον σκηνοθέτη και εκεί μέσα καλώ τον εαυτό μου να λειτουργήσει. Καταθέτοντας πάντα έναν προσωπικό εξομολογητικό μου λόγο».

«Όλος αυτός ο χαμός με σειρές όπως οι Άγριες Μέλισσες ήρθε γιατί οι τηλεοπτικές παραγωγές είχαν φτάσει σε ένα αδιέξοδο. Ένας καλός ηθοποιός συντείνει σε μια άλλη αποτελεσματικότητα στις σειρές. Τα σίριαλ είχαν εκπέσει πολύ μέχρι πριν λίγο καιρό. Από πέρσι άρχισαν να γίνονται πάλι πολύ σοβαρές παραγωγές. Είναι πολύ θετικό που δεν ζούμε στον αστερισμό του Survivor, αλλά των Άγριων Μελισσών και τέτοιων σειρών».

«Είναι λογικό όταν ένας άνθρωπος μου έχει υποσχεθεί κάτι, να περιμένω απ΄αυτόν. Αυτή είναι μια μακρόχρονη σχέση και τέτοιες σχέσεις κρύβουν μια ουσία. Είναι δύσκολο να κρατούν εσαεί. Κι εκεί παίζεται όλο το στοίχημα. Είτε μιλάμε για τη σχέση ηθοποιού-θεατή είτε για σχέσεις προσωπικές. Αυτό είναι εξαιρετικά δύσκολο τη σήμερον. Δεν έχουμε πια ρίζωμα, είμαστε ξεριζωμένοι από το παρελθόν μας. Έχουμε μια τάση προς την ειδωλολατρεία που είναι εξ ορισμού εφήμερη. Προς το εφήμερο οδηγούμαστε. Άρα μια σχέση βαθιά με ένα πρόσωπο, είναι αυτό που λείπει στην εποχή μας. Κι αυτό πρέπει να επιζητάμε.

Πρέπει κανείς να μπορεί να αντεπεξέρχεται σε όλες τις δυσκολίες που υπάρχουν στην εποχή μας. Είναι όμως αυτά τα εμπόδια που μας πάνε σε μια άλλη ποιότητα ζωής, σε μια άλλη σύνδεση. Προσπαθώ κι εγώ να μην έχω την ανάγκη εφήμερων προκλήσεων και να έχω κάποιες σταθερές στη ζωή μου. Η ζωή μου αυτή τη στιγμή, αν και δε μου αφήνει περιθώριο για προσωπική ζωή, είναι μια όμορφη μονιμότητα. Να είμαι στις δύο παραστάσεις, να κάνω τις πρόβες, να διδάσκω στη σχολή. Αυτή είναι η δουλειά μου, αλλά εκεί υπάρχει η προσωπική μου ζωή, είναι ένα. Κι αυτό μου δίνει αφορμή να μιλήσω για κάτι άλλο προβληματικό στην εποχή μας. Είναι ο κατακερματισμός της ζωής. Τα διαμελίζουμε όλα. Νιώθω ευτυχής και πλήρης να ασχολούμαι με ένα πράγμα που έχει πολλές εκφάνσεις».

«Όταν λέω τη λέξη “δουλειά” για το θέατρο, το εννοώ ως αποστολή. Οπότε αυτή η αποστολή, για να πραγματωθεί, χρειάζεται εργασία. Κι όταν λέω “αποστολή”, μιλάω για μια συνείδηση πάνω στις πράξεις μας. Η αποστολή περιέχει την αγάπη, γιατί χωρίς αγάπη δεν μπορείς να παράξεις ένα έργο σημαντικό. Στην αρχή μπορεί να υπάρχει έρωτας και καψούρα, μετά όμως έρχεται η αγάπη, κάτι πιο βαθύ και σταθερό, κάτι ριζωμένο».

«Από πολύ μικρός δεν ήθελα να δουλεύω συνέχεια στο θέατρο. Είχα ανάγκη από κάποιες ανάπαυλες. Κάθομαι για να ανανεώνομαι, να μπορώ να στοχαστώ και πέρα από το θέατρο, αν και είναι μέρος του κόσμου. Είναι μια χοάνη που εκχύονται τα πάντα μέσα του».

«Η απώλεια δεν έχει να κάνει μόνο με το θέατρο, έχει να κάνει με τη ζωή. Ο άνθρωπος συνειδητοποιεί ότι καλείται να συνυπάρξει με απώλειες προσώπων. Καλείται να καταλάβει πως είναι πεπερασμένος, μια τελίστα στον ιστορικό χρόνο των πραγμάτων. Καλείται να εξοικειωθεί με τον θάνατο, με τον πόνο. Μέσα απ΄αυτές τις διαδικασίες αποκτάει μια άλλη ποιότητα και δυναμική στη ζωή του. Καλείται να συμβιώσει και να συνδιαλλαγεί με τους νεκρούς. Στις μέρες μας υπάρχει μια ψευδαίσθηση καταναλωτικής αθανασίας, μια ψευδαίσθηση ότι δεν θα πεθάνουμε ποτέ. Απ΄αυτό έχει προκύψει και η μηδενική σχέση με το παρελθόν μας.

Το έχουμε ξεπεράσει. Δεν γνωρίζουμε τι υπήρξε πριν από εμάς. Είναι ζήτημα παιδείας όλο αυτό. Η παιδεία είναι που συνδέει το πριν μας με το τώρα και το μετά. Ένας άνθρωπος όμως που δεν έχει σχέση με το παρελθόν, δεν έχει και μέλλον. Δεν έχει τίποτα, γιατί είναι πιο εύκολο να χρησιμοποιηθεί. Άρα συμφέρει ο άνθρωπος να είναι ανιστόρητος, για να τον κάνουμε ό,τι θέλουμε με εφήμερα χαπάκια και αποπροσανατολισμό. Η τέχνη έχει έναν ρόλο στο να αποκαλύψει στον άνθρωπο μια πραγματικότητα που δεν τη βλέπει στην καθημερινότητά του».

«Πάντα πιστεύω στις ατομικές πορείες των ανθρώπων και θεωρώ ότι είναι ατομική υπόθεση η ανεύρεση της αλήθειας. Το σχολείο είναι αυτό που έρχεται να δώσει ένα έναυσμα στο άτομο. Ό,τι σχολείο κι αν είναι αυτό. Εκεί έρχεται να παίξει σπουδαίο ρόλο ένας δάσκαλος, ένας συμμαθητής, ένας φίλος, ένας γονιός. Το ερώτημα είναι αν είμαστε σε θέση να ανοίξουμε μάτια και αυτιά σε αυτούς τους ανθρώπους…Είναι λίγο σαν το αυγό του Κολόμβου η υπόθεση.

Για να θαυμάσει κανείς, πρέπει να έχει παιδεία. Δεν εννοώ να έχει τελειώσει πανεπιστήμιο. Μπορεί να μην έχει καν τελειώσει το δημοτικό. Χρειάζεται όμως κάποιοι άνθρωποι να του έχουν φωτίσει περιοχές μέσα του, ώστε να καταλαβαίνει ότι δεν μπορεί να υπάρχει χωρίς τον άλλον και να δίνει σημασία ακόμα και στην ασημαντότητα. Όχι στο ιδανικό μόνο. Εγώ αν μπορώ να πω κάτι για τον εαυτό μου και να με χαροποιήσει είναι ότι μπορώ να δω και ένα νέο παιδί που θα με κάνει να αναστοχαστώ και να επανεκτιμήσω κάποια πράγματα. Αυτό σημαίνει ότι είμαι ζωντανός».

«Βλέποντας τώρα τη ζωή μου, θα πω ότι είναι συνυφασμένη με το θέατρο. Αν μπορώ να με κριτικάρω για κάτι, είναι που στο παρελθόν με απασχόλησε υπέρ το δέον η προσωπική μου ζωή, ενώ θα έπρεπε μέσα από το θέατρο να υπάρξει. Ακούγεται γενικό, αλλά το εννοώ εντελώς. Όταν ήμουν μικρός, ενώ το λάτρευα το θέατρο, είχα και μια απέχθεια. Τώρα, ενώ δεν έχω συμφιλιωθεί με όσα συμβαίνουν γύρω μου, δεν με νοιάζουν πια, δε μπορούν να μου κάνουν κακό ή να μου αναστείλουν την επιθυμία μου για το θέατρο. Για μένα το θέατρο έχει μια χροιά θρησκευτικότητας, κάτι το ιερό. Το θέατρο γεννήθηκε από μια θρησκευτική ανάγκη του ανθρώπου να εξηγήσει τον κόσμο. Αλλά ο κόσμος είναι ανεξάντλητος. Και όσο εξηγείται, τόσο περισσότερο ανοίγει πτυχές εξήγησης.

Εδώ να πω ότι το θέατρο από μόνο του είναι ανίκανο αν δεν έχει προσλαμβάνουσες από Ιστορία, φιλοσοφία, ψυχολογία, από Φυσική, μαθηματικά, αστρονομία, από τα πάντα. Αυτό είναι μια παρεξήγηση. Τα παιδιά στις θεατρικές σχολές τα μπουκώνουν με θεατρικά κείμενα και αμελούν όλα τα υπόλοιπα. Θα έπρεπε να τους μοιράζουν τα πάντα. Είχα έναν καθηγητή στο γυμνάσιο, όπου σνόμπαρα πολλά μαθήματα. Στη Φυσική λοιπόν είχα κάτω από τη βάση και με είχε πιάσει ο καθηγητής και με ρώτησε γιατί δεν διαβάζω. “Δε με ενδιαφέρει η Φυσική, με ενδιαφέρει το θέατρο, θέλω να γίνω ηθοποιός”. Και μου είπε τότε ότι ένας ηθοποιός πρέπει να ξέρει και Φυσική. Την αλήθεια του λόγου του την ανακάλυψα πάρα πολύ αργά.

Για παράδειγμα το μάθημα των Θρησκευτικών είναι πολύ χαρακτηριστικό. Όλες οι θρησκείες στον κόσμο είναι πύκνωση σοφίας. Είναι ένα πολύτιμο μάθημα όταν δεν είναι κατηχητικό και ομολογιακό. Δεν το λεώ στο πλαίσιο μιας θρησκείας, αλλά είναι αδιανόητο να μην έχεις διαβάσει την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη. Όλη η κατάσταση του ανθρώπου έχει αποτυπωθεί στον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό και στον αρχαίο ιουδοχριστιανικό. Εκεί στηριζόμαστε σήμερα και επεκτεινόμαστε. Ο ίδιος ο Μπρεχτ έλεγε ότι το αγαπημένο του βιβλίο είναι η Βίβλος. Που ήταν Μαρξιστής. Το ίδιο και ο φιλόσοφος Ερνστ Μπλοχ που έχει κάνει συνταρακτική ανάλυση της Παλαιάς Διαθήκης».

«Η θρησκευτικότητα μέσα στην τέχνη και μέσα στη ζωή με βοήθησαν να καταλάβω τον θάνατο. Σκοπός της τέχνης, έλεγε ο Ταρκόφσκι, δεν είναι να μάθουμε να ζούμε. Είναι να μάθουμε πως να πεθάνουμε. Αυτό κρατάει από την εποχή του Πλάτωνα και πιο παλιά. Έλεγε ο Πλάτωνας ότι ένας άνθρωπος οφείλει να φιλοσοφεί πάνω στον προσωπικό του θάνατο. Αυτό είναι απαραίτητο, αλλά στις σημερινές κοινωνίες είναι διωγμένο από τον παράδεισό μας. Έχει διωχτεί γιατί αφυπνίζει τον άνθρωπο. Κι ο άνθρωπος δεν θέλει να είναι ξύπνιος. Για μένα είναι από τις πιο επαναστατικές πράξεις να αντιλαμβάνεται ο άνθρωπος πως τελειώνει. Είμαι ατελής κι ελάχιστος. Δεν μου ανήκει ο κόσμος. Γινόμαστε όμως ψευδώς Θεοί κι έχουμε την ψευδή αίσθηση πως γνωρίζουμε τα πάντα.

Είναι εξαιρετικά σημαντικό να έχουμε άγνοια. Το άτομο σήμερα προσπαθεί να τα κατέχει όλα, να τα έχει όλα υπό την εποπτεία του. Το ακατανόητο μας τρομάζει. Η τέχνη όμως είναι ακατανόητη και ο Θεός είναι το απόλυτα ακατανόητο ον. Αυτό εδώ διαμορφώνει και γούστα. Δηλαδή ό,τι δεν κατανοώ, το πετάω. Ακόμα κι έναν άνθρωπο που μου φαίνεται ανεξήγητος, τον πετάω. Έτσι γεννιέται ο ρατσισμός, ο φασισμός και πάει λέγοντας. Άρα πρέπει να έχω εκπαιδευτεί. Αυτό σημαίνει παιδεία, να έχω συναίσθηση του άλλου. Για να συμβεί αυτό, δε μπορεί να συνδιαλέγομαι από το ύψος του Εγώ μου με τον άλλον. Πρέπει να εκπίπτω απ΄αυτό και να πηγαίνω στο επίπεδο του άλλου. Όχι ως ειδήμων, αλλά να γίνομαι ίδιος με τον άλλο.

Θα αναφέρω ένα παράδειγμα από την παράσταση “Η αδελφή μου” που σκηνοθετώ. Έχει καθορίσει κι εμένα και τον Σταύρο Ζουμπουλάκη που υπογράφει το έργο. Είναι λοιπόν η Σιμόν Βέιλ, φιλόσοφος και ακτιβίστρια του 20ου αιώνα, η οποία για να κατανοήσει κάτι, πήγαινε να το βιώσει. Ήταν καθηγήτρια και πήγαινε να δουλέψει στα εργοστάσια για να δει πως είναι αυτή η ζωή. Πολέμησε στον Εμφύλιο Πόλεμο της Ισπανίας με τον δημοκρατικό στρατό. Πρέπει να κοινωνήσεις τη δυστυχία του άλλου για να κατανοήσεις. Πρέπει να έρθεις σε επαφή με τις πολιτισμικές του ρίζες».

«Υπάρχει μια θεωρία της απόσυρσης του Θεού. Ο Θεός όταν έκανε τον κόσμο καλώς λίαν, μετά αποσύρθηκε για να αφήσει τον άνθρωπο ελεύθερο να κάνει τις επιλογές του. Κατά μίμηση του Θεού λοιπόν, το άτομο οφείλει να αποσύρεται για να δίνει ελευθερία στον εκάστοτε άλλο. Αυτό έχει να κάνει με τη σιωπή. Η σιωπή δεν σημαίνει ότι δεν παίρνω θέση. Έχει μέσα της ένα στοιχείο αναστοχαστικό η σιωπή, έχει ένα στοιχείο ελευθερίας. Μου αρέσουν τα άτομα που σιωπούν και δε λένε επιπόλαια τη γνώμη τους.

Το πολιτικό μας εκκρεμές κινείται μεταξύ πάθους και επιπολαιότητας. Παράγουμε ηχορύπανση, δεν αντέχουμε τη σιωπή γιατί μας καλεί να σκεφτούμε. Πάντα θα υπάρχει μια τηλεόραση, ένα ράδιο που θα καλύπτει τη σιωπή. Η απόλυτη σιωπή σε καλεί να δεις τον εαυτό σου. Κι αυτό τρομάζει. Βλέποντας τον εαυτό σου, βλέπεις τη σκοτεινή περιοχή. Εκεί υπάρχει ένα φωτάκι. Αυτό είναι ο Θεός. Κι ο Θεός είναι επικίνδυνος γιατί ταράζει τον φαρισαϊσμό μας».

«Ένα ελεύθερο άτομο έχει μια αυτοσυνειδησία, μια εσωτερικότητα, μια υπευθυνότητα και η κριτική που κάνει στον εαυτό του είναι μεγαλύτερη από την κριτική προς τους άλλους. Η κυρίως ευθύνη ανήκει στον ίδιο και όχι στους άλλους. Έτσι ξεκινάει ο πολιτισμός. Αυτό δεν συμβαίνει με τίποτα σήμερα. Πάντα φταίει ο άλλος. Με αυτή την έννοια, το θέατρο είναι ένα πάρα πολύ ωραίο προπονητήριο στην ανάληψη της προσωπικής ευθύνης».

* Η παράσταση «Η αδερφή μου» βασίζεται στο βιβλίο του Σταύρου Ζουμπουλάκη, όπου περιγράφει τη ζωή του με την άρρωστη αδερφή του. 

Παραστάσεις: 19, 20, 27, 28 Δεκεμβρίου/3, 4, 9, 10, 16, 17, 23, 24, 30, 31 Ιανουαρίου/6, 7 Φεβρουαρίου

Εισιτήρια 14 € γενική είσοδος, 10 € φοιτητικό – ανέργων,  8 € ΑΜΕΑ

Ώρα Έναρξης: 21.00

Πληροφορίες για την παράσταση και για κρατήσεις εισιτηρίων δες εδώ.

** Στην παράσταση «Πριν την αποχώρηση» που ανεβάζει ο Νίκος Μαστοράκης στο Θέατρο Κεφαλληνίας, ο Περικλής Μουστάκης συναντιέται επί σκηνής με την Μπέτυ Αρβανίτη και τη Σμαράγδα Σμυρναίου. Όλες τις πληροφορίες και για κρατήσεις μπορείς να δεις εδώ.