Την ευκαιρία αυτή δίνει για πρώτη φορά ο συλλογικός τόμος «Ιστορικό Λεξικό Ελληνικών Κοινοβουλευτικών Κομμάτων, 1844-1967», που καταγράφει τον χάρτη όλων των κομματικών μορφωμάτων της Ελλάδας όπως διαμορφώθηκε σε μια περίοδο 123 ετών. Μια ιστορία μακρά, ενδιαφέρουσα και πολυτάραχη, που ξεκίνησε από τρία ξενικά κόμματα, το Αγγλικό, το Ρωσικό και το Γαλλικό.

Για την τιθάσευση του τεράστιου υλικού εργάστηκαν 48 ιστορικοί και πολιτικοί επιστήμονες, οι οποίοι εντόπισαν συνολικά 161 κοινοβουλευτικά κόμματα και Kοινοβουλευτικές Oμάδες. Δεν ήταν εύκολη δουλειά και, κυρίως, δεν θα ήταν δυνατή αν δεν είχε υπάρξει η συνεργασία δύο κορυφαίων θεσμών, του Ιδρύματος της Βουλής των Ελλήνων και του Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών.

Χαρακτηριστικό του μεγάλου πλήθους των κομμάτων και των πολιτικών που δραστηριοποιήθηκαν είναι ότι ελάχιστα γράμματα του λεξικού μένουν χωρίς «εκπροσώπηση». Είναι, άραγε, ένα δείγμα ότι δημιουργήσαμε περισσότερα κόμματα από όσα μπορούσαμε να καταναλώσουμε;

«Τα κόμματα είναι συστατικό στοιχείο της ελληνικής πολιτικής. Είτε ως χαλαρά οργανωμένα πολιτικά ρεύματα και μερίδες είτε ως προσωπικά κόμματα είτε ως σχήματα με ιδεολογικές αναφορές και ταυτόχρονα ισχυρές προσωπικές ηγεσίες. Επίσης, είναι απολύτως ακριβές αυτό που σημειώνετε, ενώ είναι συστατικό στοιχείο της πολιτικής και του πολιτεύματος φαίνεται να είναι ρευστά, ασταθή, ευκαιριακά, σχεδόν αναλώσιμα», λέει στον «Ε.Τ.» της Κυριακής ο Σωτήρης Ριζάς, διευθυντής Ερευνών στο Κέντρον Ερεύνης της Ιστορίας του Νεωτέρου Ελληνισμού της Ακαδημίας Αθηνών και ένας εκ των πέντε επιμελητών του τόμου.

«Δημιουργούνται και διασπώνται ή διαλύονται ταχύτατα. Βεβαίως, πρέπει να πούμε ότι παράλληλα υπάρχουν μεγάλα ρεύματα και ταυτότητες που συνιστούν περίπου πάγια στοιχεία στην ελληνική πολιτική. Διακρίνονται μία συντηρητική και μία φιλελεύθερη, μεταρρυθμιστική παράταξη, αργότερα, από το 1918, προστίθεται η Αριστερά, η οποία έως το 1974 είναι μόνο κομμουνιστική, μόνο μετά τη Μεταπολίτευση δημιουργείται ένα σοσιαλιστικό κόμμα. Είναι προφανές ότι τα αδύναμα κόμματα συνεισφέρουν στην ενδημική αστάθεια της ελληνικής πολιτικής, με οδυνηρά συχνά αποτελέσματα: Ανώμαλη λειτουργία του κοινοβουλευτισμού, πραξικοπήματα, τρεις δικτατορίες στον εικοστό αιώνα. Η Μεταπολίτευση φαίνεται ότι έθεσε ένα τέλος σ’ αυτά, κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές, η ιστορική εμπειρία, η ένταξη στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα επέδρασαν θετικά, δημιούργησαν μια δημοκρατική συναίνεση και κόμματα με πιο ισχυρή διάρθρωση».

Το κομβικό σημείο της δικτατορίας αποτέλεσε τον χρονικό «κόφτη» της έρευνας. «Η έρευνα σταμάτησε στο 1967, γιατί το πραξικόπημα είναι, αυτονόητα, ένα σημαντικό σημείο τομής για την ελληνική πολιτική και κοινοβουλευτική ιστορία. Εξάλλου, πολλά άλλαξαν προς το καλύτερο με τη Δημοκρατία της Μεταπολίτευσης, ένα από αυτά είναι η αντοχή του κοινοβουλευτισμού. Aπό το 1974 έχει περάσει μισός αιώνας σχεδόν και η δημοκρατία εδραιώθηκε χωρίς πολλές αμφισβητήσεις. Επίσης, σημειώνεται η παρουσία κομμάτων πολύ καλύτερα οργανωμένων και ανθεκτικών σε βάθος χρόνου. Πιστεύω ότι θα ακολουθήσει κάποια στιγμή και δεύτερος τόμος. Δεν έχει ωριμάσει όμως η σκέψη τόσο ώστε να γίνει ερευνητικό σχέδιο. Χρειάζεται ίσως και κάποια μεγαλύτερη απόσταση, πρέπει να βρεθεί και ένα σημείο τομής».

Πριν και μετά το 1926

Το χρονικό εύρος του λεξικού υπαγόρευσε διαφορετικούς χειρισμούς. Για παράδειγμα, προκρίθηκαν τα πρώτα κόμματα της ελληνικής πολιτικής ιστορίας (Αγγλικό, Γαλλικό, Ρωσικό) με χωριστό εισαγωγικό κείμενο, ενώ αντιμετωπίστηκαν διαφορετικά οι περίοδοι πριν και μετά το 1926. Για την πρώτη περίοδο λημματογραφήθηκαν μόνο τα κόμματα εθνικής εμβέλειας, αφήνοντας εκτός κάποιους προσωπικούς συνδυασμούς ή τοπικά κόμματα (π.χ. το Ρουφικό Κόμμα στην Πάτρα ή το Καρταλικό Κόμμα στον Βόλο), ενώ δεν εξετάστηκαν κομματικά μορφώματα που εμφανίστηκαν στα Ιόνια Νησιά και στην Κρήτη πριν από την ενσωμάτωσή τους στο ελληνικό κράτος.

«Αντίθετα, συμπεριλήφθηκαν ομάδες που σχηματίστηκαν εντός Βουλής κατά τον 19ο και τις αρχές του 20ού αιώνα (π.χ. Ορεινοί και Πεδινοί στη Β’ Εθνοσυνέλευση, ομάδα των Ιαπώνων στη Βουλή του 1906), οι οποίες, παρόλο που δεν μετασχηματίστηκαν σε κόμματα, είχαν κρίσιμη και διακριτή παρουσία», σημειώνουν οι επιμελητές και προσθέτουν ότι από το 1926 και μετά λημματογραφήθηκαν όλοι οι κομματικοί σχηματισμοί που εκπροσωπήθηκαν στο Κοινοβούλιο και οι συνασπισμοί που συμμετείχαν σε εκλογές.

Από το Εθνικόν Κόμμα και την ΕΡΕ στην ΕΔΑ και την… Ομάδα Ιαπώνων

Ο τόμος περιλαμβάνει 135 λήμματα για 161 κόμματα και Κοινοβουλευτικές Ομάδες. Αναφέρουμε ενδεικτικά κάποια με μέρος των πληροφοριών που τα συνοδεύουν:

Εθνικόν Κόμμα, 1906-1916 (Μαυρομιχαλικόν Κόμμα). Μετά τη δολοφονία του πρωθυπουργού, Θεόδωρου Δηλιγιάννη, ανέκυψε θέμα ηγεσίας τόσο στο Δηλιγιαννικό Κόμμα όσο και στην κυβέρνηση. Ισχυρότερος παράγοντας της δηλιγιαννικής Κοινοβουλευτικής Ομάδας ήταν ο Κυριακούλης Π. Μαυρομιχάλης (1850-1916).

Εθνικόν Κόμμα Ελλάδος (ΕΚΕ), 1945-1950. Ιδρύθηκε από τον Ναπολέοντα Ζέρβα τον Μάρτιο του 1945 ως πολιτική συνέχεια του ΕΔΕΣ.

Ελληνικός Συναγερμός (Ε.Σ.), 1951-1956. Ιδρύθηκε τον Αύγουστο του 1951 από τον στρατάρχη Αλέξανδρο Παπάγο, ο οποίος ηγήθηκε έως τον θάνατό του, στις 4 Οκτωβρίου 1955.

Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά (ΕΔΑ), 1951-1967 και 1974-1986. Εμφανίστηκε στη μετεμφυλιοπολεμική πολιτική σκηνή στις 3 Αυγούστου 1951 ως συνασπισμός μικρών αριστερών κομμάτων και προσωπικοτήτων με κοινές αναφορές στην Αντίσταση, στο πολιτικό μέτωπο του ΕΑΜ και στην αποχή από τις εκλογές του 1946.

Ενωσις Βασιλοφρόνων (Ε.Β.), 1935. Πολιτικός συνασπισμός που συμμετείχε στην εκλογική αναμέτρηση της 9ης Ιουνίου του 1935 και διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην πορεία προς το δημοψήφισμα της 3ης Νοεμβρίου του ίδιου έτους, που είχε ως αποτέλεσμα την παλινόρθωση της μοναρχίας.

Ενωσις Κέντρου (Ε.Κ.), 1961-1967. Είχε έμβλημα το στάχυ και τη δάφνη, αριστερά και δεξιά αντίστοιχα των αρχικών «Ε.Κ.». Αρχηγός της, από την ίδρυσή της έως το στρατιωτικό πραξικόπημα του 1967, ήταν ο Γεώργιος Παπανδρέου.

Εθνική Ριζοσπαστική Ενωσις (ΕΡΕ), 1956-1974. Ανέπτυξε πολιτική δράση από το 1956 έως την επιβολή της δικτατορίας το 1967. Ιδρύθηκε στις 4 Ιανουαρίου 1956 από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή και τυπικά έπαυσε να λειτουργεί το 1974, όταν ανακοίνωσε την ίδρυση της Νέας Δημοκρατίας (4 Οκτωβρίου 1974).

Κόμμα Δεληγεώργη Επαμεινώνδα (Δεληγεωργικόν Κόμμα), 1866-1879. Με την εμφάνισή του το κόμμα του Επαμεινώνδα Δεληγεώργη σηματοδότησε την άνοδο στο πολιτικό προσκήνιο μιας νέας γενιάς πολιτικού προσωπικού, τα μέλη της οποίας είχαν εφοδιαστεί με πανεπιστημιακές σπουδές, συμμετείχαν στην αντιοθωνική πολιτική κινητοποίηση και είχαν υιοθετήσει τις ιδέες του ευρωπαϊκού φιλελευθερισμού και εθνικισμού της εποχής τους.

Κόμμα Ανεξάρτητων και Προσφύγων (ΚΑΠ), 1926. Με σήμα την ελάτη, συγκροτήθηκε εν όψει των εκλογών της 7ης Νοεμβρίου 1926. Επικεφαλής του ήταν ο δικηγόρος Αριστομένης Μητσοτάκης (1884-1941) από τα Χανιά, ανιψιός του Ελευθερίου Βενιζέλου, εθελοντής των Βαλκανικών Πολέμων και διευθυντής της εφημερίδας «Κήρυξ Χανίων», με σημαντική αντιμοναρχική αρθρογραφία, που είχε ως συνέπεια τη φυλάκισή του.

Λαϊκολευθερόφρονες, 1926. Συμμετείχε ως ανεξάρτητος συνδυασμός στις εκλογές της 7ης Νοεμβρίου 1926, με εκλογικό σήμα το λιοντάρι, στην εκλογική περιφέρεια Λέσβου. Από τους συνολικά δέκα υποψήφιους βουλευτές, μόνο ένας κατόρθωσε να εκλεγεί, ο επικεφαλής τους, Γεώργιος Λαζανάς, με 1.881 ψήφους.

Νεωτεριστικόν Κόμμα (Τρικουπικόν Κόμμα), 1872-1898. Το 1872 μια ομάδα βουλευτών, προσκείμενων μέχρι τότε στον Αλέξανδρο Κουμουνδούρο, αποσπάστηκε από αυτόν και δημιούργησε ένα νέο κόμμα, το οποίο ονομάστηκε αρχικά «Πέμπτον» και θα εξελισσόταν στο Τρικουπικό (Νεωτεριστικό) κόμμα, με σήμα την ελιά και αρχηγό τον Χαρίλαο Τρικούπη.

Ομάδα Ιαπώνων, 1906-1908. Ο χαρακτηρισμός «Ιάπωνες» αποδόθηκε σε μια επταμελή ανεξάρτητη ομάδα βουλευτών που συγκροτήθηκε μετά τις εκλογές του 1906. Μέλη της υπήρξαν οι βουλευτές Στέφανος Δραγούμης, Ανδρέας Παναγιωτόπουλος, Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης, Χαράλαμπος Βοζίκης, Εμμανουήλ Ρέπουλης, Δημήτριος Γούναρης και Απόστολος Αλεξανδρής.

Ομάδα Ορεινών, 1862-1864. Ορεινοί ονομάστηκαν τα μέλη που αποτέλεσαν τη μία εκ των δύο μεγαλύτερων ομάδων πληρεξουσίων κατά τις εργασίες της Β’ Εθνοσυνέλευσης (10 Δεκεμβρίου 1862 – 16 Νοεμβρίου 1864). Το όνομα της ομάδας προέκυψε από τη χωροταξία των εδράνων στην αίθουσα της Εθνοσυνέλευσης. Οι υποστηρικτές τους σχημάτιζαν στις εξώπορτες των σπιτιών τους το αρχικό γράμμα «Ο».

Ομάδα Πεδινών, 1862-1864. Το όνομα προέκυψε σε αντιδιαστολή προς τους Ορεινούς. Στην ομάδα δέσποζε η ηγετική φυσιογνωμία του Δημητρίου Βούλγαρη -ο οποίος έφερε την προσωνυμία «Τζουμπές»-, ενώ τα άλλα δύο μέλη της ομάδας ήταν ο Κωνσταντίνος Κανάρης και ο Μπενιζέλος Ρούφος.

Κόμμα των Προοδευτικών (Κ.Π.), 1955-1967. Ιδρύθηκε στις 3 Φεβρουαρίου 1955 από τον Σπυρίδωνα Μαρκεζίνη, με έμβλημα τη μέλισσα.

Κόμμα Κουμουνδούρου Αλέξανδρου, 1865-1883. Με ηγέτη τον Αλέξανδρο Κουμουνδούρο (1817-1883) αποτέλεσε τον ισχυρότερο κομματικό σχηματισμό της ελληνικής πολιτικής ζωής, στο πλαίσιο αρχικά του πολυκομματικού συστήματος των πρώτων δεκαετιών της βασιλείας του Γεωργίου και, τέλος, της αφετηρίας του ελληνικού δικομματισμού.

Κομμουνιστικόν Κόμμα Ελλάδος (ΚΚΕ), 1918 έως σήμερα. Εμφανίστηκε ως «Σοσιαλιστικόν Εργατικόν Κόμμα Ελλάδος» (ΣΕΚΕ) τον Νοέμβριο του 1918 και μετονομάστηκε επίσημα σε «Κομμουνιστικόν Κόμμα ελλάδος» τον Δεκέμβριο του 1924.

Νεοελληνικόν Κόμμα (Ραλλικόν Κόμμα), 1905-1921. Πρόκειται για την Κοινοβουλευτική Ομάδα με επικεφαλής τον Δημήτριο Ράλλη (1844-1921), η σύνθεση της οποίας μεταβαλλόταν τακτικά. Η ονομασία εμφανίζεται το 1905, αλλά συναντάται σχεδόν αποκλειστικά ως «Ραλλικόν Κόμμα».

Τρίτη Κατάστασις, 1932. Εκλογικός συνασπισμός που συγκροτήθηκε πριν από τις βουλευτικές της 25ης Σεπτεμβρίου 1932 με τη συμμετοχή του Κόμματος Προοδευτικής Ενωσης του Κωνσταντίνου Ζαβιτζιάνου και του Προοδευτικού Κόμματος του Γεωργίου Καφαντάρη. Συμμετείχαν προσωπικότητες από τη βενιζελική και την αντιβενιζελική παράταξη. Με την ονομασία ήθελαν να υποδηλώσουν την πρόθεσή τους να αμβλύνουν τις αντιθέσεις ανάμεσα στις δύο παρατάξεις.

ΑΦΙΕΡΩΜΕΝΟ ΣΤΗ ΜΝΗΜΗ ΤΟΥ ΗΛΙΑ ΝΙΚΟΛΑΚΟΠΟΥΛΟΥ

«Το λεξικό όχι μόνο αφιερώνεται στον Ηλία Νικαλακόπουλο, είναι έργο με το οποίο είναι ταυτισμένος. Οσοι εργαστήκαμε μαζί του, οι επιμελητές, η Κατερίνα Δέδε, ο Λεωνίδας Καλλιβρετάκης, η Λίνα Λούβη κι εγώ, και οι συγγραφείς του τόμου είμαστε περήφανοι γι’ αυτό», σημειώνει ο κ. Ριζάς.

Ειδήσεις σήμερα

Σχολεία: Αδειάζουν κάθε χρόνο τα θρανία – 38.850 λιγότεροι μαθητές στο δημοτικό [infographic]

Συντάξεις: Πότε και σε ποιους θα δοθούν οι αυξήσεις – Τι λέει στον «Ε.Τ.» ο διοικητής του e-ΕΦΚΑ

Χωρίζουν Τζένιφερ Λόπεζ και Μπεν Άφλεκ; – Τα προβλήματα στον γάμο τους