Ακόμη κι αν η αύξηση της μέσης ετήσιας θερμοκρασίας αγγίξει τα κατώτατα όρια των 1,5-2 βαθμών Κελσίου σε σχέση με τα προβιομηχανικά δεδομένα, όπως προβλέπει η Συμφωνία του Παρισιού του 2015, ο ευρωπαϊκός Βορράς θα ταλαιπωρηθεί από εντονότερες πλημμύρες και δασικές πυρκαγιές. Στον Νότο όμως οι επιπτώσεις θα είναι αισθητά χειρότερες, με ξηρασίες, λειψυδρία, κύματα καύσωνα στα αστικά κέντρα και πτώση της αγροτικής παραγωγής. Εκ των πραγμάτων, λοιπόν, η θέση του «φτωχού» Νότου θα επιδεινωθεί περισσότερο σε σχέση με τον «πλούσιο» Βορρά, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τη συνοχή της Ε.Ε.

Στο παραπάνω ανησυχητικό συμπέρασμα κατέληξε έρευνα της ιστοσελίδας Politico σε παραπάνω από 100 επιστημονικές μελέτες και συνεντεύξεις με ειδικούς του κλίματος. Περισσότερο όμως μέτρησε το προσχέδιο της επικείμενης έκθεσης του Διακυβερνητικού Πάνελ του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC), μια μελέτη 4.200 σελίδων με την πιο εμπεριστατωμένη έως τώρα επιστημονική τεκμηρίωση για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στον κόσμο τα επόμενα χρόνια.

Σήμα κινδύνου

Η έκθεση, που πρόκειται να δοθεί επίσημα στη δημοσιότητα το 2022, προβλέπει έναν 21ο αιώνα σφοδρών κλιματικών αναταράξεων, με θύματα, κυρίως, τις φτωχές χώρες. Το τελικό κείμενο δεν αναμένεται να αλλάξει πολύ επί της ουσίας. Αυτό που μπορεί να αμβλυνθεί είναι κάποιες αιχμηρές διατυπώσεις και, ίσως, ένας τόνος απαισιοδοξίας, καθώς την τελική πινελιά θα δώσουν οι κυβερνήσεις, που λαμβάνουν υπόψη και τα πολιτικά κριτήρια.

Οπως και να έχει, οι επιστήμονες του κλίματος προειδοποιούν ότι δισεκατομμύρια άνθρωποι θα αντιμετωπίσουν χρόνια έλλειψη πόσιμου νερού, δεκάδες εκατομμύρια θα προστεθούν σε όσους πεινάνε και οι περιοχές του Ισημερινού θα γίνουν ακατοίκητες, λόγω της αφόρητης ζέστης. Μόνο ένα θαύμα θα αποτρέψει αυτό το σενάριο -να σταματήσουν αμέσως οι εκπομπές αερίων θερμοκηπίου- και αυτό δεν φαίνεται στον ορίζοντα.

Δυστυχώς, σε τίποτα από αυτά η Ευρώπη δεν είναι προστατευμένη.

«Το σύνολο του ευρωπαϊκού πληθυσμού δεν έχει καταλάβει καλά τι επέρχεται. Δεν γνωρίζουν πώς και πόσο θα επηρεάσει την προσωπική τους ζωή», τόνισε στο Politico ο Πιρς Φόρστερ, διευθυντής του κλιματολογικού κέντρου ερευνών στο Πανεπιστήμιο του Λιντς, που συμμετείχε στη σύνταξη της έκθεσης του IPCC.

Οσοι θυμούνται το «κολασμένο» καλοκαίρι του 2003, όταν 80.000 Ευρωπαίοι πέθαναν από τη ζέστη, θα πρέπει, δυστυχώς, να συμβιβαστούν με την ιδέα ότι αυτή θα είναι η κανονικότητα! Μελέτη της Ε.Ε. έδειξε ότι με μέση αύξηση 1,5 βαθμού ο ένας στους πέντε πολίτες της Ε.Ε. θα αντιμετωπίζει τέτοιες καταστάσεις σχεδόν κάθε καλοκαίρι. Στο χειρότερο σενάριο που η μέση θερμοκρασία ανεβαίνει 3 βαθμούς, τότε ο μισός ευρωπαϊκός πληθυσμός θα εκτεθεί σε αυτά τα ακραία φαινόμενα – κάθε καλοκαίρι, το υπογραμμίζουμε. Υπάρχουν ήδη μετρήσιμα στοιχεία των κοινωνικών επιπτώσεων.

Ψυχική υγεία

Στην Ιταλία διαπιστώθηκε άμεσος δεσμός ανάμεσα στην αύξηση εισαγωγών ψυχιατρικών κρουσμάτων και την άνοδο της θερμοκρασίας. Στη Μαδρίτη παρατηρήθηκε ότι οι θερμοκρασίες άνω των 34 βαθμών επιτείνουν την αϋπνία και αυξάνουν τα περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας. Ακόμη και στη Μόσχα οι αυτοκτονίες διπλασιάστηκαν στον καύσωνα του 2010 (για τα τελευταία χρόνια, με τις δασικές πυρκαγιές και τη ζέστη στη Σιβηρία, δεν υπάρχουν στοιχεία).

Το πρόβλημα είναι ότι οι Ευρωπαίοι έχουν μετατρέψει τις πόλεις τους σε γιγάντιους θερμοσυσσωρευτές τσιμέντου. Ετσι, τα αστικά κέντρα είναι 5-10 βαθμούς πιο ζεστά από την περιβάλλουσα ύπαιθρο και αν δεν μειωθούν οι εκπομπές θερμοκηπίου η θερμοκρασία θα ανέβει άλλους 6-10 βαθμούς. Αυτό θα γίνει περισσότερο αισθητό στις πόλεις του Νότου (Ρώμη, Μασσαλία, Αθήνα, Βαρκελώνη), όπου η ζέστη θα είναι τόσο έντονη, ώστε να μην μπορεί να αντιμετωπιστεί ούτε με κλιματιστικά ούτε με «πράσινα» και «οικολογικά» κτίρια.

Στο μεταξύ, συνεχίζεται η μετανάστευση των Νοτιοευρωπαίων από την ύπαιθρο στις πόλεις και γερνάει ο ευρωπαϊκός πληθυσμός. Το 2050 οι Ευρωπαίοι άνω των 65 θα είναι 40 εκατομμύρια περισσότεροι σε σχέση με σήμερα και θα είναι πολύ πιο ευάλωτοι στους καύσωνες μέσα στις τσιμεντουπόλεις – ιδίως οι πάσχοντες από υποκείμενα νοσήματα.

Ο κλιματισμός αποτελεί ακόμη μια σωτήρια λύση, αλλά έως το 2035 (σε λιγότερο από 15 χρόνια από σήμερα) υπολογίζεται ότι οι ενεργειακές ανάγκες για την ψύξη κτιρίων στην Ε.Ε. θα έχουν διπλασιαστεί. Στη Νότια Ευρώπη, εξάλλου, παρατηρείται ήδη ένα διευρυνόμενο κοινωνικό χάσμα «δροσιστικής φτώχειας», με τα χαμηλότερα εισοδηματικά στρώματα να αδυνατούν να αντιμετωπίσουν τα κύματα ζέστης.

«Θερμή ήπειρος»

«Η Ευρώπη είναι καταδικασμένη να γίνει μια θερμή ήπειρος», τονίζει το Politico. Aκόμη και αν οι Βορειοευρωπαίοι θα υποφέρουν λιγότερο από τους Νότιους, θα χρειαστεί να αρχίσουν να σκέφτονται όπως αυτοί. Τα κτίρια που παγιδεύουν θερμότητα τον χειμώνα κάνουν το ίδιο και το καλοκαίρι. Σύμφωνα με τη βρετανική Επιτροπή Κλιματικής Αλλαγής, κοστίζει τέσσερις φορές περισσότερο να φτιάξεις σύστημα παθητικής ψύξης σε ένα ήδη υπάρχον κτίριο απ’ ό,τι να το προσαρμόσεις σε ένα καινούργιο. Για να ανταποκριθούν σε αυτές τις ανάγκες, οι δρόμοι του Λονδίνου, της Κοπεγχάγης και των Βρυξελλών θα πρέπει να αποκτήσουν την ειδυλλιακή όψη των σπιτιών με τα ξύλινα παραθυρόφυλλα της Ρώμης και της Μασσαλίας ή με τα ρολά σπιτιών και καταστημάτων σε Αθήνα, Σεβίλλη και Νάπολη.

ΑΓΡΟΤΕΣ ΔΥΟ… ΤΑΧΥΤΗΤΩΝ

Τα καλά νέα για τους αγρότες του ευρωπαϊκού Βορρά είναι ότι οι θερμότεροι χειμώνες και οι περισσότερες βροχοπτώσεις θα αβγατίσουν τις σοδειές τους και την παραγωγή τροφίμων. Στους Νότιους συναδέλφους τους όμως η κλιματική αλλαγή θα επιφέρει καταστροφή, αφού οι βροχές θα λιγοστέψουν και θα αυξηθούν οι περίοδοι της ξηρασίας. Το προσχέδιο έκθεσης του IPCC προβλέπει ότι σε περίπτωση μέσης θερμοκρασιακής ανόδου 2 βαθμών το 9% των Ευρωπαίων δεν θα έχει αρκετό νερό στη διάθεσή του. Στον Νότο όμως αυτό το ποσοστό αναμένεται να ξεπεράσει το 30%! Οι περιοχές της Μεσογείου είναι αυτές που θα δοκιμαστούν περισσότερο, με τα εδάφη που υποφέρουν από ξηρασία (και μακροπρόθεσμα απειλούνται με ερημοποίηση) να αυξάνονται από 28% έως και 49%. Οι περίοδοι ξηρασίας, ίσως, να διαρκούν και τον μισό χρόνο, από δύο μήνες το πολύ που διαρκούν σήμερα, ενώ στην Ιβηρική Χερσόνησο θα δούμε και άνυδρες περιόδους επτά μηνών.

Ομως, χωρίς όμβρους οι αγρότες του ευρωπαϊκού Νότου θα δουν τις καλλιέργειές τους να φθίνουν, να εξαφανίζονται και να μετακομίζουν βορειότερα, όσο οι βόρειες ακτές της Μεσογείου θα μετατρέπονται σε… Σαχάρα. Ακόμη και η παραδοσιακή παραγωγή των σιτηρών, που έθρεψαν ολόκληρους πολιτισμούς, θα μετακινείται από 25 έως 135 χιλιόμετρα βορειότερα στην Ευρώπη ανά δεκαετία, αν η μέση θερμοκρασία αυξηθεί κατά 2 βαθμούς Κελσίου. Δυσάρεστες καταστάσεις, σχεδόν εφιαλτικές, αλλά το πιθανότερο είναι να τις βρούμε μπροστά μας. Μακάρι οι Ευρωπαίοι πολιτικοί -ιδίως στον Βορρά- να βρουν τη σωφροσύνη να τις διαχειριστούν καλύτερα από τις κρίσεις του ευρώ, του μεταναστευτικού και της Covid-19.