Η μείωση των έμμεσων φόρων ήταν στο προεκλογικό πρόγραμμα της κυβέρνησης κατά την προηγούμενη τετραετία. Δεν εφαρμόστηκε όμως λόγω της κρίσης που έφερε η πανδημία του κορονοϊού και στη συνέχεια η αύξηση του πληθωρισμού. Η μείωση των υψηλών συντελεστών ΦΠΑ παραμένει ως σχέδιο και για την πρόσφατα ανανεωμένη θητεία της κυβέρνησης. Ωστόσο συνδέεται με τη μερική έστω αντιμετώπιση ενός χρόνιου προβλήματος της οικονομίας, της φοροδιαφυγής, η οποία σε όρους εισοδήματος υπολογίζεται από 8 έως 10 δισ. ευρώ ενώ σε όρους διαφυγόντων φόρων 4-5 δισ. Οπως τονίζουν υψηλόβαθμα στελέχη του ΥΠΕΘΟ χωρίς επιτυχία στην αντιμετώπιση της φοροδιαφυγής κάθε σκέψη μείωσης του ΦΠΑ θα μείνει σκέψη.

Διεύρυνση

Τα τελευταία 15 χρόνια οι έμμεσοι φόροι ήταν σε πάγια βάση περισσότεροι από τους άμεσους. Το 2009, ένα χρόνο πριν η χώρα μπει στην πολυετή οικονομική κρίση, οι έμμεσοι φόροι έφταναν το 11,8% του ΑΕΠ (22 δισ. ευρώ) ενώ οι άμεσοι το 8,8% του ΑΕΠ (περίπου 16,5 δισ. ευρώ). Το 2021 μετά τα μνημόνια και την κρίση που προκάλεσε ο κορονοϊός η ψαλίδα άμεσων-έμμεσων φόρων είχε αυξηθεί δραστικά. Οι έμμεσοι φόροι έφταναν το 17,1% του ΑΕΠ (περίπου 31 δισ. ευρώ) ενώ οι άμεσοι έφταναν το 9,4% του ΑΕΠ (περίπου 19 δισ. ευρώ). Με άλλα λόγια η κρίση αύξησε τη διαφορά άμεσων-έμμεσων φόρων κατά περίπου 7 δισ. ευρώ.

Σήμερα η Ελλάδα σε εισπράξεις ως ποσοστό του ΑΕΠ βρίσκεται στην 4η θέση σε ό,τι αφορά τους έμμεσους φόρους και στη 17^η θέση ανάμεσα στα 27 μέλη σε εισπράξεις άμεσων φόρων.

Εισπράξεις

Συγκυριακά λόγω της αύξησης αρχικά των τιμών της ενέργειας και στη συνέχεια των τροφίμων και των πρώτων υλών τα έσοδα από έμμεσους αυξήθηκαν σωρευτικά την τριετία 2021-2023 κατά 7,5 δισ. ευρώ φτάνοντας τα 35 δισ. ευρώ το 2023. Η αύξηση των τιμών έφερε στα δημόσια ταμεία 4 δισ. ευρώ περισσότερα έσοδα τη διετία 2022-2023, αλλά εκτιμάται ότι 2 δισ. ευρώ αυξήθηκαν οι εισπράξεις έμμεσων φόρων λόγω της αύξησης των ηλεκτρονικών συναλλαγών και 2,5 δισ. ευρώ από τη σωρευτική αύξηση του ΑΕΠ κατά 8% την τελευταία διετία.

Με μεγάλη απόσταση από τους έμμεσους αυξήθηκαν ως ποσοστό του ΑΕΠ και οι άμεσοι φόροι. Από το 8,8% του ΑΕΠ που ήταν στο τέλος του 2009 έφτασαν το 9,4% του ΑΕΠ στο τέλος του 2021. Την τελευταία διετία οι φόροι εισοδημάτων, ακινήτων και κεφαλαίου παρέμειναν σταθεροί αφού οι συνολικές μειώσεις άμεσων φόρων ύψους περίπου 2,5 δισ. ευρώ (1,3 δισ. ευρώ από ΕΝΦΙΑ, 650 εκατ. ευρώ από την κατάργηση της εισφοράς αλληλεγγύης και 500 εκατ. ευρώ μειώσεις άλλων επιμέρους φόρων) αντικαταστάθηκαν από αυξήσεις της φορολογικής συμμόρφωσης, μείωσης της ανεργίας και αύξησης της οικονομίας.

Αυξήσεις ΦΠΑ

Η σημαντική αύξηση του ΦΠΑ από το 19% στο 24% ήταν αποτέλεσμα των μέτρων λιτότητας που επιβλήθηκαν από τα τρία μνημόνια της περιόδου 2010-2018. Ειδικότερα:

* Η πρώτη αύξηση των συντελεστών ΦΠΑ έγινε πριν η χώρα μπει στο 3^ο μνημόνιο. Τον Ιανουάριο του 2010 ο βασικός συντελεστής ΦΠΑ αυξάνεται από το 19% στο 21%, ο μειωμένος από το 9% στο 10% και ο υπερμειωμένος από 4,5% στο 5%. Παράλληλα αυξήθηκε κατά 15% και ο ειδικός φόρος κατανάλωσης στα καύσιμα.

* Η δεύτερη αύξηση του ΦΠΑ έγινε στις 2 Μαΐου λίγο πριν η Ελλάδα υπογράψει επίσημα το πρώτο πρόγραμμα διάσωσης. Ο βασικός συντελεστής αυξήθηκε στο 23% και ο μειωμένος στο 11%. Παράλληλα αυξάνεται και ο ειδικός φόρος κατανάλωσης σε καύσιμα, τσιγάρα και ποτά κατά 10%.

* Η τρίτη επιμέρους αύξηση ήρθε με άλλο νομοσχέδιο, στις 10 Δεκεμβρίου 2010. Ο μειωμένος συντελεστής ΦΠΑ αυξάνεται από το 11% στο 13% και ο υπερμειωμένος από 5 σε 6,5%.

* Η τέταρτη αύξηση αύξηση του ΦΠΑ επιβάλλεται με το 3^ο μνημόνιο. Ο βασικός συντελεστής ΦΠΑ από το 23% αυξάνεται στο 24% και αφορά τρόφιμα, υπηρεσίες και μεταφορές. Παράλληλα γίνεται και άλλη μία αύξηση του ΕΦΚ στην αμόλυβδη βενζίνη.

Οι άμεσοι φόροι

Στους άμεσους φόρους είχαμε σειρά νέων φόρων αλλά και υψηλότερους συντελεστές για εισοδήματα πάνω από τα 8.000 ευρώ. Ως νέοι φόροι ήρθαν το ειδικό τέλος ηλεκτροδοτούμενων ακινήτων, το οποίο από το 2013 μετατράπηκε στον γνωστό ΕΝΦΙΑ. Από το 2012 επιβλήθηκε η ειδική εισφορά αλληλεγγύης για εισοδήματα πάνω από 12.000 ευρώ και το τέλος επιτηδεύματος στους μη μισθωτούς.

Το 2016 είχαμε νέα φορολογική μεταρρύθμιση με αυξήσεις συντελεστών του φόρου εισοδήματος και των συντελεστών της ειδικής εισφοράς αλληλεγγύης και του ΕΝΦΙΑ.

Ως έμμεση φορολογική επιβάρυνση είχαμε και τη μείωση του αφορολόγητου από 12.000 ευρώ σε 5.000 ευρώ το 2011 και την αύξησή του το 2014 σε 8.636 ευρώ.

Από τους «μνημονιακούς» φόρους ο ΕΝΦΙΑ μειώθηκε από το 2019 κατά 35% ενώ η ειδική εισφορά αλληλεγγύης καταργήθηκε από φέτος για δημόσιο και ιδιωτικό τομέα. Το τέλος επιτηδεύματος θα αρχίσει να μειώνεται από το 2024 με την εφαρμογή του νέου τεκμαρτού τρόπου φορολόγησης των ελευθέρων επαγγελματιών ενώ και το αφορολόγητο αυξήθηκε κατά 1.000 ευρώ για τις οικογένειες με παιδιά. Οι συντελεστές ΦΠΑ και ΕΦΚ παρά τις πιέσεις που υπήρξαν κατά την περίοδο του υψηλού πληθωρισμού παραμένουν στο ύψος τους.

Διόγκωση

Βεβαίως οι υψηλοί συντελεστές σε άμεσους και έμμεσους φόρους διόγκωσαν και το φαινόμενο της φοροδιαφυγής, η οποία όμως λόγω της κατανομής των φόρων ήταν σημαντικά μεγαλύτερη στους έμμεσους φόρους.

Συγκεκριμένα, σύμφωνα με έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, το 2009 το λεγόμενο «κενό ΦΠΑ» δηλαδή το ποσό του βασικού έμμεσου φόρους που θα έπρεπε να εισπράττουν τα δημόσια ταμεία σε σχέση με τις πραγματικές εισπράξεις έφτανε τα 11 δισ. ευρώ. Με άλλα λόγια η Ελλάδα για 15 χρόνια έχανε το 1 στα 3 ευρώ του Φόρου Προστιθέμενης Αξίας. Σήμερα τα πράγματα δεν είναι ιδανικά αφού η Ελλάδα συνεχίζει να χάνει 3,3 δισ. ευρώ από ΦΠΑ αλλά είναι σαφώς καλύτερα. Στην κατεύθυνση αυτή βοήθησε η αύξηση των ηλεκτρονικών συναλλαγών που επιβλήθηκε για πρώτη φορά υποχρεωτικά με το κλείσιμο των τραπεζών το καλοκαίρι του 2015 και το 2020 με την κρίση του κορονοϊού και τα lockdown. Βεβαίως την υποχρεωτική χρήση του πλαστικού χρήματος ενίσχυσε το ελάχιστο όριο αποδείξεων στο 30% του εισοδήματος που θα έπρεπε να αποδεικνύεται ότι προήλθε από ηλεκτρονικές συναλλαγές και η υποχρεωτική εγκατάσταση των ηλεκτρονικών μηχανημάτων πληρωμών σε σειρά δραστηριοτήτων.

Στους άμεσους φόρους το 2009 5 δισ. ευρώ ήταν η απώλεια καθαρών φόρων και σήμερα υπολογίζεται ότι έχει περιοριστεί ελαφρά στα 4 δισ. ευρώ. Η εστία της φοροδιαφυγής βρίσκεται κυρίως στη μη μισθωτή εργασία.

Λιγότερες απώλειες με 10+1 μέτρα

Με νόμο που ψηφίστηκε στις αρχές Δεκεμβρίου 2023, η κυβέρνηση κήρυξε έναν ανένδοτο κατά της φοροδιαφυγής ώστε να εξασφαλίσει μείωση των απωλειών κατά περίπου 2 δισ. ευρώ μέχρι και το τέλος της τετραετίας. Οι παρεμβάσεις που περιλαμβάνει το νομοσχέδιο έχουν δυο σκέλη:

1) Το πρώτο αφορά ένα νέο τεκμαρτό τρόπο φορολόγησης των ελευθέρων επαγγελματιών με σημείο αναφοράς τον κατώτερο μισθό. Συγκεκριμένα με το νέο καθεστώς το εισόδημα που θα πρέπει να δηλώνουν οι μη μισθωτοί δεν μπορεί να υπολείπεται του μεγαλύτερου μεταξύ του ελάχιστου βασικού μισθού προσαυξημένου κατά 10% για κάθε 3 χρόνια εργασίας ως αυτοαπασχολούμενος μετά τα 3 πρώτα έτη και του ανώτερου ετήσιου μισθού έως 30.000 ευρώ που ο ελεύθερος επαγγελματίας καταβάλλει στο προσωπικό του. Για τον υπολογισμό της ελάχιστης αμοιβής, λαμβάνονται υπόψη τυχόν εισοδήματα από μισθωτή εργασία του αυτοαπασχολούμενου.

Σύμφωνα με το υπουργείο Εθνικής Οικονομίας, με τις αλλαγές στη φορολογία εισοδήματος για 473.000 επαγγελματίες θα υπάρξει πρόσθετη επιβάρυνση 1.444 ευρώ κατά μέσον όρο, 124.000 δεν θα έχουν καμία μεταβολή στο εκκαθαριστικό τους ενώ 138.000 θα έχουν ελάφρυνση 560 ευρώ λόγω της μείωσης του τέλους επιτηδεύματος. Από την αλλαγή του τρόπου φορολόγησης το Δημόσιο θα έχει σίγουρα πρόσθετα έσοδα 532 εκατ. ευρώ.

2) Στο δεύτερο σκέλος περιλαμβάνει τη νέα προσπάθεια κατά της φοροδιαφυγής με περαιτέρω αύξηση των ηλεκτρονικών συναλλαγών μέσα από άλλες 10 παρεμβάσεις που ξεκίνησαν από φέτος:

* Υποχρεωτική ανάρτηση εσόδων και δαπανών στο MyData εντός του 2024.

* Απαγόρευση της χρήσης μετρητών στις αγοραπωλησίες ακινήτων.

* Αύξηση του προστίμου για χρήση μετρητών σε συναλλαγές άνω των 500 ευρώ, σε ποσό διπλάσιο της συναλλαγής.

* Ρύθμιση της αγοράς των βραχυχρόνιων μισθώσεων.

* Διακοπή συνεργασίας των εταιριών εμπορίας καυσίμων με παραβάτες λαθρεμπορίας.

* Διασύνδεση των ταμειακών μηχανών με τα POS τους πρώτους μήνες του 2024.

* Επέκταση της υποχρέωσης κατοχής συστήματος ηλεκτρονικών πληρωμών (EFT/POS).

* Ενεργοποίηση του ψηφιακού δελτίου αποστολής, πιλοτικά από τις αρχές του 2024 και πλήρως έως το τέλος του έτους.

* Πληρωμή κοινωνικών και προνοιακών επιδομάτων μέσω χρεωστικών καρτών.

* Υποχρεωτικά ηλεκτρονικά τιμολόγια εντός του 2024.