Μέσα σε δώδεκα μήνες, ο νέος κορονοϊός παρέλυσε τις οικονομίες, προκάλεσε καταστροφές σε ολόκληρες κοινότητες και έκλεισε στα σπίτια τους σχεδόν τέσσερα δισεκατομμύρια ανθρώπους. Η χρονιά που πέρασε άλλαξε τον κόσμο όσο καμιά άλλη εδώ και τουλάχιστον μια γενιά, ίσως από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Περισσότεροι από 1,6 εκατομμύριο άνθρωποι πέθαναν. Τουλάχιστον 72 εκατομμύρια μολύνθηκαν από τον ιό που προκαλεί την Covid-19, ένας απολογισμός που είναι πιθανόν κατώτερος από την πραγματικότητα. Παιδιά έχασαν τους γονείς τους, «έφυγαν» παππούδες και γιαγιάδες, συγγενείς θρήνησαν τον μοναχικό θάνατο συγγενών τους, καθώς οι επισκέψεις στο νοσοκομείο κρίνονταν υπερβολικά επικίνδυνες εξαιτίας των φόβων μετάδοσης της νόσου.

«Αυτή η εμπειρία της πανδημίας είναι μοναδική στη ζωή κάθε σύγχρονου ανθρώπου στη Γη», τονίζει ο Στεν Βέρμουντ, επιδημιολόγος ειδικευμένος στις λοιμώδεις νόσους και πρύτανης της Σχολής Δημόσιας Υγείας του πανεπιστημίου του Γέιλ. «Με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, καθένας από εμάς επηρεαστήκαμε απ’ αυτήν».

Η Covid-19 απέχει πολύ από το να είναι η πιο θανατηφόρα πανδημία της ιστορίας. Τον 14ο αιώνα, η βουβωνική πανώλη εξάλειψε το ένα τέταρτο του παγκόσμιου πληθυσμού. Τουλάχιστον 50 εκατομμύρια άνθρωποι πέθαναν από την ισπανική γρίπη το 1918-1919, 33 εκατομμύρια από το AIDS μέσα σε 40 χρόνια.

Όμως για να κολλήσεις τον κορονοϊό, αρκεί να αναπνεύσεις στο λάθος σημείο τη λάθος στιγμή.

«Έφτασα στις πύλες της κόλασης και ξαναγύρισα», συνοψίζει ο Γουάν Σουνχούι, ένας 44χρονος κινέζος επιζήσας, ο οποίος νοσηλεύθηκε για 17 ημέρες. «Είδα αυτούς που δεν μπόρεσαν να γιατρευτούν και πέθαναν, αυτό με σημάδεψε βαθιά».

Η έκταση της καταστροφής είναι ακόμη αδιανόητη στις 31 Δεκεμβρίου 2019, όταν οι κινεζικές αρχές ανακοινώνουν 27 κρούσματα ιογενούς πνευμονίας άγνωστης προέλευσης στην Ουχάν, στο κέντρο της Κίνας.

– Πρώτος θάνατος στην Ουχάν –

Την επομένη, οι αρχές κλείνουν την αγορά ζωντανών ζώων της Ουχάν, η οποία θεωρήθηκε πως συνδέεται με την εμφάνιση του ιού.

Στις 7 Ιανουαρίου, οι κινέζοι αξιωματούχοι ανακοινώνουν πως απομονώθηκε ένας νέος ιός, στον οποίο δόθηκε η ονομασία 2019-nCov. Στις 11 Ιανουαρίου, η Κίνα ανακοινώνει τον πρώτο θάνατο στην Ουχάν. Μέσα σε μερικές ημέρες, κρούσματα εμφανίζονται σε όλη την Ασία, τη Γαλλία και τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Στα τέλη Ιανουαρίου, οι χώρες αρχίζουν να επαναπατρίζουν τους πολίτες τους που βρίσκονται στην Κίνα. Τα σύνορα θα αρχίσουν να κλείνουν και περισσότεροι από 50 εκατομμύρια κάτοικοι της περιφέρειας της Ουχάν, στην επαρχία Χουμπέι, μπαίνουν σε καραντίνα.

Οι εικόνες ενός άνδρα να κείτεται νεκρός σ’ ένα πεζοδρόμιο της Ουχάν, με μάσκα στο πρόσωπο και μια πλαστική σακούλα στο χέρι, μαρτυρούν τον τρόμο που κατέλαβε την πόλη, παρόλο που κανένας αξιωματούχος δεν επιβεβαίωσε ποτέ την ακριβή αιτία του θανάτου του.

Όταν το κρουαζιερόπλοιο «Diamond Princess» φθάνει στις αρχές Φεβρουαρίου στην Ιαπωνία, περισσότεροι από 700 επιβάτες του έχουν μολυνθεί από τον ιό και 13 έχουν καταλήξει.

Η φρίκη είναι πλέον παγκόσμια και η κούρσα για το εμβόλιο έχει ήδη αρχίσει. Μια μικρή γερμανική εταιρεία, η BioNTech, βάζει στην άκρη τις έρευνές της για τον καρκίνο για να επικεντρωθεί σε ένα νέο πρόγραμμα. Το όνομά του: «Ταχύτητα της αστραπής».

Στις 11 Φεβρουαρίου, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας δίνει όνομα στο νέο κακό: Covid-19. Τέσσερις ημέρες αργότερα, η Γαλλία ανακοινώνει τον πρώτο θάνατο που καταγράφεται έξω από την Ασία. Η Ευρώπη βλέπει με φρίκη τον βορρά της Ιταλίας να γίνεται το επίκεντρο της νόσου στην ήπειρο.

Τον Μάρτιο, ο Ορλάντο Γκουάλντι, δήμαρχος του χωριού Βέρτοβα στη Λομβαρδία, όπου 36 θάνατοι έχουν καταγραφεί μέσα σε 25 ημέρες, εξομολογείται τη σύγχυσή του: «Είναι παράλογο να βλέπεις ότι το 2020 μπορεί να υπάρξει μια τέτοια πανδημία, είναι χειρότερο από πόλεμο…».

Η Ιταλία, μετά η Ισπανία, η Γαλλία και η Βρετανία κηρύσσουν lockdown. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ανακοινώνει πως η Covid-19 είναι μια πανδημία. Τα σύνορα των Ηνωμένων Πολιτειών, που είναι ήδη κλειστά με την Κίνα, κλείνουν και με τις περισσότερες χώρες της Ευρώπης. Για πρώτη φορά σε καιρό ειρήνης, οι θερινοί Ολυμπιακοί Αγώνες αναβάλλονται.

– Lockdown –

Στα μέσα Απριλίου, 3,9 δισεκατομμύρια άνθρωποι, το μισό της ανθρωπότητας, ζουν σε καθεστώς lockdown της μιας ή της άλλης μορφής. Από το Παρίσι μέχρι τη Νέα Υόρκη, από το Δελχί μέχρι το Λάγκος και από το Λονδίνο μέχρι το Μπουένος Άιρες, η αφύσικη σιωπή των έρημων δρόμων δεν διαταράσσεται παρά μόνο από τις σειρήνες των ασθενοφόρων, που υπενθυμίζουν πως ο θάνατος γυροφέρνει.

Εδώ και δεκαετίες, οι επιστήμονες προειδοποιούσαν για τον κίνδυνο μιας παγκόσμιας πανδημίας, χωρίς όμως να ακούγονται. Τώρα, ακόμη και οι πιο πλούσιες χώρες πλήττονται από τον αόρατο εχθρό.

Σε μια παγκοσμιοποιημένη οικονομία, οι αλυσίδες εφοδιασμού, που έχουν σταματήσει, προκαλούν συρροή πανικόβλητων καταναλωτών στα ράφια των σούπερ-μάρκετ.

Η χρόνια υποεπένδυση στις δομές της δημόσιας υγείας γίνεται ξαφνικά ολοφάνερη, με νοσοκομεία τα οποία αγωνίζονται για να διατηρήσουν τη λειτουργία των μονάδων εντατικής θεραπείας τους, τα οποία έχουν κατακλυστεί. Κακοπληρωμένο και εξουθενωμένο προσωπικό δίνει μάχη χωρίς μέσα προστασίας.

«Πήρα το δίπλωμά μου το 1994, τα δημόσια νοσοκομεία ήταν ήδη παραμελημένα», έλεγε τον Μάιο η Νιλίμα Βάιντγια-Μπαμάρε, γιατρός στη Βομβάη, η χώρα της οποίας, η Ινδία, είναι η τρίτη που πλήττεται χειρότερα. «Γιατί χρειαζόταν μια πανδημία για να ξυπνήσουν οι άνθρωποι;»

Στη Νέα Υόρκη, όπου είναι συγκεντρωμένοι οι περισσότεροι δισεκατομμυριούχοι στον κόσμο, υγειονομικό προσωπικό φωτογραφίζεται φορώντας για προστασία σακούλες σκουπιδιών. Ένα νοσοκομείο εκστρατείας δημιουργήθηκε στην καρδιά του Σέντραλ Παρκ. Μαζικοί τάφοι ανοίγουν στο Χαρτ Άιλαντ, στα ανοικτά του Μπρονξ.

«Είναι σαν να βρισκόμαστε σε ταινία φρίκης», λέει ο Βιρχίλιο Νέτο, ο δήμαρχος του Μανάους στη Βραζιλία. «Δεν μπορούμε να μιλάμε πια για κατάσταση επείγουσας ανάγκης, πρόκειται για κατάσταση απόλυτης καταστροφής». Τα πτώματα στοιβάζονται σε φορτηγά ψυγεία, περιμένοντας να ανοίξουν οι μπουλντόζες γιγάντιους μαζικούς τάφους.

Οι επιχειρήσεις κλείνουν. Τα σχολεία και τα πανεπιστήμια επίσης. Οι αθλητικές συναντήσεις ματαιώνονται. Οι πτήσεις της πολιτικής αεροπορίας ουσιαστικά διακόπτονται και ο τομέας βιώνει τη χειρότερη κρίση της ιστορίας του. Τα καταστήματα, τα μπαρ, τα κλαμπ, τα εστιατόρια κλείνουν τις πόρτες τους. Στην Ισπανία, το lockdown είναι τόσο αυστηρό που τα παιδιά δεν μπορούν να βγαίνουν από το σπίτι. Άνθρωποι βρίσκονται αποκλεισμένοι για εβδομάδες μέσα σε μερικές φορές μικροσκοπικά διαμερίσματα.

Όσοι μπορούν, εργάζονται από το σπίτι. Οι τηλεδιασκέψεις αντικαθιστούν τις συνεδριάσεις εργασίας, τα ταξίδια και τους εορτασμούς. Αυτοί των οποίων η δουλειά απαιτεί την παρουσία τους, παίζουν τη ζωή τους ή τη δουλειά τους. Τον Μάιο, η πανδημία εξάλειψε 20 εκατομμύρια θέσεις εργασίας στις Ηνωμένες Πολιτείες.

– Βία και ύφεση –

Η Παγκόσμια Τράπεζα προβλέπει ότι το 2021, 150 εκατομμύρια άνθρωποι ενδέχεται να βυθισθούν στη μεγάλη φτώχεια εξαιτίας της ύφεσης. Οι κοινωνικές ανισότητες είναι ήδη περισσότερο κραυγαλέες παρά ποτέ.

Οι αγκαλιές, ακόμη και οι χειραψίες αποτελούν πλέον ανάμνηση. Οι ανταλλαγές γίνονται μέσα από μάσκες και παραπετάσματα από πλέξιγκλας.

Η οικιακή βία εκρήγνυται, τα ψυχολογικά προβλήματα το ίδιο. Ενώ οι πιο εύποροι κάτοικοι των πόλεων καταφεύγουν στις δεύτερες κατοικίες τους ή στα εξοχικά τους και οι κυβερνήσεις τσαλαβουτάνε μπροστά στην έκταση της κρίσης, η οργή βράζει σ’ αυτούς που μένουν κλεισμένοι στην πόλη.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες, μία από τις κύριες οικονομίες στο κόσμο, αλλά χωρίς καθολική κάλυψη υγείας, γίνονται γρήγορα η περισσότερο πληγείσα χώρα –περισσότεροι από 300.000 θάνατοι καταγράφονται στο τέλος του έτους–, όμως ο πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ απορρίπτει συνεχώς την απειλή, διαφημίζοντας υποθετικές θεραπείες όπως η υδροξυχλωροκίνη, ή ακόμη και την ιδέα της θεραπείας με χλωρίνη…

Τον Μάιο, η αμερικανική κυβέρνηση αρχίζει την Επιχείρηση Ταχύτητα του Φωτός, χορηγώντας 11 δισεκατομμύρια δολάρια για την ανάπτυξη εμβολίου μέχρι το τέλος της χρονιάς. Ο Ντόναλντ Τραμπ λέει πως πρόκειται για την πιο μαζική αμερικανική προσπάθεια μετά την ανάπτυξη της ατομικής βόμβας κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Όμως ούτε οι πλούσιοι ούτε οι ισχυροί μπορούν να αγοράσουν την ανοσία τους και, τον Οκτώβριο, ο Τραμπ μολύνθηκε, όπως είχε μολυνθεί πριν απ’ αυτόν, τον Ιούλιο, ο βραζιλιάνος πρόεδρος Ζαΐχ Μπολσονάρου. Ο βρετανός πρωθυπουργός Μπόρις Τζόνσον πέρασε τον Απρίλιο τρεις ημέρες στην εντατική.

Ο ηθοποιός Τομ Χανκς και η σύζυγός του ασθενούν. Ο Κριστιάνο Ρονάλντο, ένας από τους μεγαλύτερους ποδοσφαιριστές της γενιάς του, ο πρωταθλητής του τένις Νόβακ Τζόκοβιτς ή η Μαντόνα, ο πρίγκιπας Κάρολος και ο πρίγκιπας Αλβέρτος 2ος του Μονακό βρέθηκαν θετικοί στην Covid-19.

Καθώς η χρονιά πλησιάζει στο τέλος της, τα πρώτα εμβόλια φθάνουν στην αγορά –πολύ αργά ωστόσο για να σώσουν τον Τραμπ από την εκλογική ήττα, τον Νοέμβριο, με αντίπαλο τον Τζο Μπάιντεν.

Η γιγάντια αμερικανική φαρμακευτική εταιρεία Pfizer, σε συνεργασία με την BioNTech, ανακοινώνει την παρασκευή ενός εμβολίου «αποτελεσματικού κατά 90%». Η αγορά εκτινάσσεται και οι κυβερνήσεις σπεύδουν να εξασφαλίσουν αποθέματα. Μια εβδομάδα αργότερα, η αμερικανική Moderna επαυξάνει ανακοινώνοντας ένα εμβόλιο αποτελεσματικό «κατά 95%».

– Πόλεμος των εμβολίων –

Οι κυβερνήσεις ετοιμάζονται για εκατομμύρια εμβολιασμούς αρχίζοντας από τους ηλικιωμένους, το νοσηλευτικό προσωπικό και τις πιο ευάλωτες κατηγορίες, πριν τους επεκτείνουν στον υπόλοιπο πληθυσμό, μοναδικό εισιτήριο για μια ενδεχόμενη επιστροφή στην ομαλότητα.

Τον Δεκέμβριο, η Βρετανία γίνεται η πρώτη δυτική χώρα που εγκρίνει το εμβόλιο Pfizer/BioNTech, ενώ η Κίνα και η Ρωσία έχουν ήδη αρχίσει τις δικές τους εμβολιαστικές εκστρατείες με τα δικά τους εμβόλια.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες ακολουθούν σύντομα και αρχίζουν τους εμβολιασμούς, η Ευρώπη πρόκειται να δώσει το πράσινο φως της στα τέλη του μήνα.

Με τις πιο πλούσιες χώρες να διαγκωνίζονται για να δημιουργήσουν αποθέματα, το 2021 αναμένεται να αρχίσει με έναν διεθνή ανταγωνισμό γύρω από τα εμβόλια: η Κίνα και η Ρωσία θα δώσουν μάχη για να προωθήσουν τα δικά τους, που είναι φθηνότερα, κυρίως στην Αφρική και τη Λατινική Αμερική.

Είναι δύσκολο στο στάδιο αυτό να αξιολογήσει κανείς τα μόνιμα ίχνη που θα αφήσει η πανδημία στις κοινωνίες. Σύμφωνα με ορισμένους ειδικούς, θα χρειασθούν ίσως χρόνια για να επιτευχθεί μαζική ανοσία. Άλλοι στοιχηματίζουν σε μια επιστροφή στην ομαλότητα ήδη από τα μέσα του 2021.

Για ορισμένους, η πανδημία μπορεί να ευνοήσει μια πιο ευέλικτη προσέγγιση στην τηλεργασία, ακόμη και μια μερική αναδιάταξη των αλυσίδων παραγωγής.

Άλλοι υποστηρίζουν πως ο φόβος μήπως υπάρξουν μαζικές συναθροίσεις θα έχει βαθιές συνέπειες στις μεταφορές, τον τουρισμό και τις αθλητικές και πολιτιστικές εκδηλώσεις.

Ο αντίκτυπος στις ελευθερίες του πολίτη είναι μια άλλη πηγή ανησυχίας. Σύμφωνα με τους αναλυτές του Freedom House, η δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα έχουν ήδη επιδεινωθεί σε 80 χώρες, ως απάντηση στον ιό.

Στο Γέιλ, ο Στεν Βέρμουντ λέει εξάλλου πως περιμένει ότι «οι κοινωνίες μας θα αλλάξουν σε βάθος».

Αν η τηλεργασία γίνει ο κανόνας για τον τριτογενή τομέα, τι θα απογίνει η αγορά ακινήτων στο κέντρο των πόλεων; Τα μεγάλα αστικά κέντρα άραγε θα ερημώσουν, θα χάσουν τους κατοίκους τους, οι οποίοι θα αναζητούν μεγάλους χώρους και θα αποφεύγουν τον συνωστισμό στα μέσα μαζικής μεταφοράς;

Η παγκόσμια οικονομία ετοιμάζεται για νέα τινάγματα: το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο εκφράζει ανησυχίες για μια ύφεση χειρότερη απ’ αυτή που ακολούθησε τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008. Όμως για πολλούς, η πανδημία αναγγέλλει κυρίως μια καταστροφή πιο μόνιμη και πιο μεγάλη.

«Η Covid-19 είναι σαν ένα μεγάλο κύμα που μας χτύπησε, όμως από πίσω φαίνεται το τσουνάμι της κλιματικής αλλαγής και της ανόδου της θερμοκρασίας στον πλανήτη», προειδοποιεί ο βιοαστρονόμος Λούις Ντάρτνελ, συγγραφέας του βιβλίου «Να ανοιχτεί σε περίπτωση Αποκάλυψης», μιας εγκυκλοπαίδειας για την καταστροφή και την προσαρμοστικότητα.