Γράφει ο Δημήτρης Καπετανόπουλος

Σήμερα στο νέο τεύχος του EThe Magazine του EleftherosTypos.gr θα ασχοληθούμε με την λίγο πιο γνωστή (αλλά όχι και τόσο) υπόθεση του –δικαίως- αποκαλούμενου ως «ο μεγαλύτερος κατάσκοπος όλων των εποχών», του Βρετανού Κιμ Φίλμπυ.

Γόνος μεγαλοαστικής οικογενείας, μυστικός πράκτορας της χώρας του, No2 στην MI6, παρασημοφορημένος από τον Φράνκο και επιφορτισμένος με την αντι-Σοβιετική κατασκοπεία. Μάλιστα ήταν η φιγούρα του Κιμ Φίλμυ που ενέπνευσε τον Ίαν Φλέμινγκ να δημιουργήσει τον Τζέιμς Μποντ, όντας συνάδελφος του Φίλμπυ στην αντικατασκοπεία.

Κι όμως, αυτός ο ψιλόλιγνος Άγγλος, ήταν στην πραγματικότητα πράκτορας της Σοβιετικής Ένωσης, και είχε στρατολογηθεί πριν ακόμα ενταχθεί στις τάξεις των Βρετανικών μυστικών υπηρεσιών, κάτι που προφανώς έγινε με υπόδειξη της KGB (τότε NKVD).

Ο Κιμ Φίλμπυ γεννήθηκε την Πρωτοχρονιά του 1912 στις Βρετανικές Ινδίες. Πατέρας του ήταν ο Χάρρυ Φίλμπυ, ανώτατο στέλεχος της βρετανικής διοίκησης των Ινδιών. Μόλις ο νεαρός Φίλμπυ έφθασε στην κατάλληλη ηλικία στάλθηκε στη Βρετανία για να φοιτήσει στο Βασιλικό Γυμνάσιο του Ουέστμίνστερ.

Τον Οκτώβριο του 1929 φοίτησε στο Κέμπριτζ για να μελετήσει ιστορία και να προετοιμαστεί για τις εξετάσεις στη Σχολή Πολιτικών Επιστημών. Εκεί γνώρισε τους Γκάυ Μπάρτζες και Ντόναλντ Μακλήν. Και οι τρεις τους (μαζί με άλλους συμφοιτητές τους) κατά τις δεκαετίες του 1950 και του 1960 θα γίνονταν γνωστοί, λόγω της κατασκοπικής δράσης τους, ως «Δίκτυο του Κέμπριτζ», στο οποίο συμμετείχαν μαζί με τους Γκάι Μπάρτζες και Άντονι Μπλάντ. Ο Κιμ έγινε μέλος της σοσιαλιστικής λέσχης του Πανεπιστημίου και πολύ γρήγορα αφιερώθηκε στην κομμουνιστική του δράση.

Πιθανώς να στρατολογήθηκε από τους Σοβιετικούς το 1933 (όντας στη Βιέννη ως μέλος μιας παράνομης κομμουνιστικής οργάνωσης) με εντολή να ενταχθεί στις βρετανικές μυστικές υπηρεσίες. Για τον σκοπό αυτό ο Φίλμπυ επέστρεψε στο Λονδίνο. Ο ίδιος στην αυτοβιογραφία του με τίτλο «Ο σιωπηλός μου πόλεμος» (πρόσφατα κυκλοφόρησε και στα Ελληνικά) δεν θέλει να αποκαλύψει το που και το πώς.

Μεθοδικά λοιπόν, άρχισε να δημιουργεί ένα νέο πολιτικό προφίλ και επισήμως έδειξε να αποστασιοποιείται από το παρελθόν του νεαρού «αριστερού» .

Έκανε πλέον παρέα με συντηρητικούς πρώην συμφοιτητές του. Κατόρθωσε μάλιστα να προσληφθεί ως ανταποκριτής στο επίσημο περιοδικό του Φιλελεύθερου Κόμματος. Παράλληλα συμμετείχε στην στρατολόγηση του πρώην συμφοιτητή του Μακλήν.

Ο νεαρός κατάσκοπος, όντας μέλος του Συνδέσμου Αγγλογερμανικής φιλίας, γνωρίστηκε με τον τότε πρεσβευτή στη Βρετανία και αργότερα υπουργό Εξωτερικών της ναζιστικής Γερμανίας, Φον Ρίμπεντροπ.

Αυτή την περίοδο τροφοδότησε με χρήσιμες πληροφορίες τους Σοβιετικούς που ήταν προβληματισμένοι από τον επανεξοπλισμό της Γερμανίας.

Ο Ισπανικός Εμφύλιος (1936-39) βρήκε τον Φίλμπυ ως πολεμικό ανταποκριτή στην Ισπανία με τους εθνικιστές. Προσέγγισε μάλιστα τον στρατηγό Φράνκο και εξακρίβωσε τις προθέσεις του για τον επικείμενο παγκόσμιο πόλεμο, διαβιβάζοντας προφανώς όλες τις πληροφορίες στην Μόσχα.

Ωστόσο οι ακανόνιστες επαφές του Φίλμπυ με τους συνδέσμους του, προκάλεσαν μια προσωρινή διακοπή τον Ιούνιο του 1940. Η επαφή αποκαταστάθηκε αργότερα με πρωτοβουλία του ίδιου του Φίλμπυ.

Το καλοκαίρι του 1940 ο Φίλμπυ πέτυχε τον σκοπό του, καθώς στρατολογήθηκε στην SIS (Secret Intelligence Service) με πεδίο δράσης την κατεχόμενη από τους Γερμανούς Ευρώπη. Στο τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και στις αρχές του Ψυχρού, ο Φίλμπυ είχε ήδη αναρριχηθεί στα υψηλότατα κλιμάκια των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών. Ήταν πλέον ο επικεφαλής του νεοσύστατου τμήματος ΙΧ της SIS με αρμοδιότητα την αντιμετώπιση της διείσδυσης κομμουνιστών πρακτόρων!

Το 1949 μάλιστα στάλθηκε στην Ουάσιγκτον για να αποτελέσει τον σύνδεσμο της υπηρεσίας του με την τότε νεοδημιουργηθείσα CIA και το FBI (Federal Bureau of Investigations). Οι στενές σχέσεις του με τον διευθυντή της Ουόλτερ Σμιθ και η ελευθερία του να κινείται σε όλα τα τμήματα της υπηρεσίας, ακύρωσαν στην πράξη όλα τα μέτρα εσωτερικής ασφαλείας και του επέτρεψαν να είναι γνώστης πάρα πολλών άκρως απόρρητων επιχειρήσεων. Για παράδειγμα η Σοβιετική Ένωση γνώρισε και για τη δημιουργία ατομικής βόμβας από τις ΗΠΑ αλλά και για τη δημιουργία της ίδια της CIA, εξαιτίας των πληροφοριών του Βρετανού κατασκόπου.

Μια απ’ αυτές τις επιχειρήσεις επίσης ήταν η «υπονόμευση» του νεοσύστατου κομμουνιστικού καθεστώτος της Αλβανίας. Ο Φίλμπυ οργάνωνε αποστολές αντιφρονούντων Αλβανών για σαμποτάζ στην Αλβανία και φυσικά ειδοποιούσε τους Σοβιετικούς γι’ αυτές. Ως αποτέλεσμα περισσότεροι από 300 αντικομμουνιστές και πράκτορες έπεσαν στα χέρια των αλβανικών αρχών ασφαλείας. Παρά το πασιφανές γεγονός ότι οι αποστολές έπεφταν θύματα προδοσίας, οι υποψίες δεν έπεσαν στον Φίλμπυ.

Τελικά κινδύνευσε από μια επιχείρηση στην οποία δεν είχε άμεση εμπλοκή. Οι αποκρυπτογράφοι των Συμμάχων είχαν επιτύχει το σπάσιμο των σοβιετικών κωδικών (επιχείρηση «Βενόνα»). Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την εξάρθρωση κάποιων σοβιετικών κατασκοπευτικών δικτύων. Η CIA έδειξε στον Φίλμπυ μερικά αποκρυπτογραφημένα μηνύματα από τα οποία εξαγόταν το συμπέρασμα ότι ένας πράκτορας των Σοβιετικών δρούσε με βάση την βρετανική πρεσβεία στην Ουάσινγκτον.

Ο Φίλμπυ κατάλαβε αμέσως ότι επρόκειτο για τον Μακλήν και ειδοποίησε την KGB. Ταυτόχρονα τηλεγράφησε στην SIS στο Λονδίνο και ανέφερε τα νέα ευρήματα. Με αυτό τον τρόπο δημιουργούσε ένα καλό άλλοθι καθώς εμφανιζόταν να έχει προειδοποιήσει για κάθε ενδεχόμενο. Στις 25 Μαΐου 1951 οι Μακλήν και Μπάρτζες αυτομόλησαν στη Σοβιετική Ένωση.

Φυσικά οι υποψίες άρχισαν να στρέφονται στον Φίλμπυ λόγω της γνωστής σχέσης του με τους φυγάδες. Στις 12 Ιουνίου ο Φίλμπυ ανακλήθηκε στο Λονδίνο και ανακρίθηκε χωρίς αποτέλεσμα. Οι υποψίες παρέμειναν αλλά τίποτα δεν μπορούσε να αποδειχθεί. Ο Φίλμπυ έγινε γραμματόσημο στην ΕΣΣΔ Στις 25 Οκτωβρίου 1955 ο βουλευτής Μάρκ Λίπτον, προκάλεσε πανικό στην κυβέρνηση όταν υπέβαλε ερώτηση στη Βουλή σχετικά με την «υπόθεση Φίλμπυ».

Λίγες ημέρες μετά ο υπουργός Εξωτερικών Μακμίλλαν, αφού πρώτα ζήτησε την ετυμηγορία των μυστικών υπηρεσιών, απάλλαξε με δημόσια δήλωση τον Φίλμπυ από κάθε κατηγορία. Στις 10 Νοεμβρίου ο Φίλμπυ έδωσε μια συνέντευξη Τύπου. Κατά τη διάρκεια της παρουσίασε τον εαυτό του ως εξιλαστήριο θύμα, ως έναν άνθρωπο που θυσιάστηκε για την ασφάλεια της πατρίδας του! Οι συμπατριώτες του τον πίστεψαν και δεν τον απέσυραν από την υπηρεσία! Τα επόμενα πέντε χρόνια ο Φίλμπυ δραστηριοποιήθηκε στη Μέση Ανατολή, υπό την «ιδιότητα» του ανταποκριτή των «Economist» και «Observer» από τη Βηρυτό. Φυσικά οι πληροφορίες που συνέλεγε για την SIS μεταδίδονταν και στη Μόσχα. Τον Δεκέμβριο του 1961 ένα αξιωματικός της KGB, ο Ανατόλι Γκολίτσιν, αυτομόλησε στη Δύση.

Οι πληροφορίες που έδωσε στην CIA εμπεριείχαν και το όνομα του Φίλμπυ. Επιπλέον σημαντική ήταν και η μαρτυρία της Φλόρα Σόλομον, μιας στενής οικογενειακής φίλης της οικογένειας Φίλμπυ. Ενοχλημένη, λόγω της εβραϊκής καταγωγής της, από τις φιλοαραβικές ανταποκρίσεις του Φίλμπυ, αναρωτήθηκε μπροστά στον Βίκτωρ Ρότσιλντ, μέλος της γνωστής οικογένειας τραπεζιτών και πρώην πράκτορα της ΜΙ5, πως ήταν δυνατόν να χρησιμοποιείται από βρετανικά έντυπα κύρους ένας κομμουνιστής! Αμέσως ο Ρότσιλντ την έφερε σε επαφή με την πρώην υπηρεσία του, η οποία έστειλε τον διευθυντή του κλιμακίου της SIS στη Βηρυτό, Νίκολας Ελιοτ, για τη διερεύνηση του θέματος.

Στις 10 Ιανουαρίου 1963 ο Έλιοτ ενημέρωσε τον Φίλμπυ για τις υποψίες και τα στοιχεία της υπηρεσίας και του πρόσφερε ασυλία από δικαστική προσαγωγή. Την επόμενη ημέρα ο Φίλμπυ παρέδωσε γραπτώς την ομολογία του. Για τις επόμενες τρεις ημέρες οι επαφές των δύο ανδρών συνεχίστηκαν με σκοπό την συγκέντρωση περισσότερων πληροφοριών σχετικά με τις δραστηριότητες του διπλού πράκτορα. Ύστερα ο Ελιοτ αναχώρησε για το Λονδίνο.

Το βράδυ της 23ης Ιανουαρίου ο Φίλμπυ, μαζί με τη σύζυγό, του κατευθυνόταν προς το σπίτι του πρώτου γραμματέα της βρετανικής πρεσβείας όπου ήταν καλεσμένοι σε δείπνο. Ξαφνικά ο Φίλμπυ «θυμήθηκε» ότι έπρεπε να στείλει ένα επείγον τηλεγράφημα. Κατεβαίνοντας από το ταξί είπε στη γυναίκα του να πάει στο δείπνο και ότι θα τη συναντούσε αργότερα. Λίγη ώρα μετά επιβιβαζόταν σε ένα σοβιετικό εμπορικό πλοίο με προορισμό την Οδησσό. Οι βρετανικές μυστικές υπηρεσίες είχαν γελοιοποιηθεί για μια ακόμη φορά.

Ο Φίλμπυ εμφανίστηκε στη Μόσχα τον Ιούνιο του 1963. Του απονεμήθηκε η σοβιετική υπηκοότητα. Στη συνέχεια η ΕΣΣΔ ίδρυσε σχολή νέων κατασκόπων, την οποία ο Φίλμπυ διηύθηνε αλλά και δίδασκε σε αυτήν. Μάλιστα έλαβε και μια τιμητική σύνταξη. Πέθανε το 1988.

Αμέσως μετά τον θάνατό του η ΕΣΣΔ τον ανακήρυξε ήρωα των Σοβιέτ, του απένειμε τον βαθμό του συνταγματάρχη και εξέδωσε γραμματόσημο προς τιμήν του. Από πολλούς ιστορικούς ο Φίλμπυ έχει χαρακτηριστεί ως ο σπουδαιότερος κατάσκοπος του 20ου αιώνα.

Ο ίδιος σημείωνε γι αυτό: «Πραγματικά ήμουν απίστευτα τυχερός κατά τη διάρκεια της ζωής μου. Ακόμα και στις πιο δύσκολες καταστάσεις, όταν ήμουν σίγουρος ότι δεν υπήρχε διέξοδος, ότι όλα είχαν τελειώσει, πάντα δεχόμουν ένα άγγιγμα καλής τύχης…».

Εκ των υστέρων οι υπηρεσίες της Βρετανίας και των ΗΠΑ προσπάθησαν να υποβαθμίσουν το θέμα, λέγοντας πως συχνά έπεφτε σε παγίδες που του έστηναν άλλοι πράκτορες. Ωστόσο κάτι τέτοιο φαίνεται να μην ευσταθεί αν σκεφτεί κανείς την κρίσιμη περίοδο στην οποία έδρασε και την κρισιμότητα των πληροφοριών που παρείχε.

Όσο για τη…δεύτερη δουλειά τους στην MI6 και το πώς κατάφερε τόσα πολλά μέσα σε αυτήν, σημείωνε χαρακτηριστικά. «Όταν διηγούμουν στο Σοβιετικό σύνδεσμό μου το τους χαλαρούς τρόπους λειτουργίας και ελέγχου της, μου έλεγε ότι μάλλον μπήκα σε λάθος οργάνωση»