Σύμφωνα με την ειδική έκθεση που δημοσίευσαν οι Ευρωπαίοι ελεγκτές, από τους 500.000 κατά μέσο όρο παράτυπους μετανάστες που καλούνται σε ετήσια βάση να εγκαταλείψουν την κοινοτική επικράτεια και να επιστρέψουν στις χώρες τους, φεύγουν μόνο 100.000, δηλαδή ένας στους πέντε. Οι λόγοι αυτής της αρνητικής εξέλιξης είναι πολλοί, ξεκινούν από τον κακό συντονισμό εντός της Ε.Ε. και φτάνουν στις δυσκολίες συνεργασίας με τις χώρες καταγωγής τους.

Εννοείται ότι τη δυστοκία αυτή της Ευρώπης την «πληρώνουν» οι λεγόμενες χώρες της πρώτης γραμμής στην είσοδο παράτυπων μεταναστών, όπως η Ελλάδα. Μάλιστα, η χώρα μας, λόγω μεγέθους, είναι σε ακόμη πιο δυσμενή θέση γιατί δεν έχει το ειδικό πολιτικό βάρος άλλων μεγάλων χωρών της πρώτης γραμμής, όπως η Ιταλία και η Ισπανία, για να ασκήσει πιέσεις στις χώρες καταγωγής παράτυπων μεταναστών προκειμένου να δεχθούν τους υπηκόους τους.

Οπως επισημαίνεται, οι διαπραγματεύσεις σχετικά με τις συμφωνίες επανεισδοχής της Ε.Ε. προσκρούουν σταθερά σε διάφορα προβληματικά ζητήματα, όπως η ενσωμάτωση της ρήτρας υπηκόου τρίτης χώρας, στην οποία συχνά αντιτίθενται οι τρίτες χώρες. Η εν λόγω ρήτρα καθιστά εφικτή την επιστροφή σε τρίτη χώρα μέσω της οποίας διήλθαν τα άτομα προτού εισέλθουν στην Ε.Ε. Πρόκειται για τυποποιημένη ρήτρα που περιέχεται σε όλες τις ευρωπαϊκές συμφωνίες που έχουν συναφθεί μέχρι στιγμής μεταξύ άλλων και με περισσότερο μακρινές χώρες, όπως το Πακιστάν. Οι τρίτες χώρες τείνουν να αντιτίθενται στη ρήτρα ΥΤΧ, διότι είναι ιδιαίτερα ευαίσθητη από πολιτική άποψη και δεν βασίζεται στο Διεθνές Δίκαιο. Αντίθετα, οι Ευρωπαίοι επιμένουν σε αυτήν τη ρήτρα θέλοντας με τον τρόπο αυτό να ευαισθητοποιήσουν τρίτες, γειτονικές με την Ε.Ε. χώρες, ώστε να περιορίσουν την είσοδο παράτυπων μεταναστών που χρησιμοποιούν το έδαφός τους για να εισέλθουν στα κράτη-μέλη.

Μια άλλη αδυναμία που τονίζεται στην έκθεση είναι η απουσία συνεργειών εντός της ίδιας της Ευρώπης. Η Ε.Ε. δεν χρησιμοποιεί πάντοτε «ενιαία γλώσσα» όταν συνομιλεί με τρίτες χώρες, ενώ, για τη διευκόλυνση των διαπραγματεύσεων, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν ζητάει τη συστηματική συμμετοχή των βασικών κρατών-μελών. Κατά συνέπεια, ορισμένες τρίτες χώρες δεν διακρίνουν την προστιθέμενη αξία μιας συμφωνίας με την Ε.Ε. έναντι της διμερούς συνεργασίας, ιδίως όταν επωφελούνται από γενναιόδωρες διμερείς συμφωνίες με ορισμένα κράτη-μέλη. Αντίθετα, στις περιπτώσεις κατά τις οποίες τα κράτη-μέλη είχαν αναπτύξει στενά ευθυγραμμισμένες θέσεις, αυτό αποδεικνυόταν επωφελές τόσο για την απεμπλοκή των διαπραγματεύσεων όσο και για τη σύναψη ρυθμίσεων επανεισδοχής.

Επιπλέον, οι ελεγκτές δεν βλέπουν να σημειώνεται επαρκής πρόοδος ως προς την παροχή κινήτρων σε τρίτες χώρες προκειμένου αυτές να εκπληρώνουν τις υποχρεώσεις τους σχετικά με την επανεισδοχή. Μεταξύ των διαφόρων εργαλείων που έχει στη διάθεσή της η Ε.Ε., οι ελεγκτές εντόπισαν απτά αποτελέσματα μόνο για ένα εξ αυτών: την πολιτική θεωρήσεων, της οποίας οι αναθεωρημένες διατάξεις μπορεί να αποδειχθούν χρήσιμες για την ενθάρρυνση της συνεργασίας τρίτων χωρών όσον αφορά την επανεισδοχή.

Η καλύτερη «συνταγή» για την επίτευξη αποτελεσμάτων θεωρείται από το ΕΕΣ η ξεχωριστή «αλά καρτ» αντιμετώπιση κάθε τρίτης χώρας, κάτι που δεν γίνεται σήμερα.

Σε συνέχεια του ελέγχου και με βάση τις διαπιστώσεις της ειδικής έκθεσης, το ΕΕΣ συνιστά στην Επιτροπή τα εξής:

– να ακολουθήσει μια περισσότερο ευέλικτη προσέγγιση κατά τις διαπραγματεύσεις των συμφωνιών επανεισδοχής,

– να δημιουργήσει συνέργειες με τα κράτη-μέλη για τη διευκόλυνση των διαπραγματεύσεων για την επανεισδοχή,

– να ενισχύσει τα κίνητρα που παρέχονται σε τρίτες χώρες προκειμένου να εξασφαλιστεί η συνεργασία τους όσον αφορά τις επανεισδοχές,

– να ενισχύσει τη συλλογή στοιχείων σχετικά με τις επανεισδοχές και τη βιωσιμότητα της επανένταξης των μεταναστών.

Οι 10 τρίτες χώρες με τον μεγαλύτερο αριθμό παράτυπων μεταναστών που δεν είχαν επιστρέψει κατά την περίοδο 2014-2018 (εξαιρουμένης της Συρίας) ήταν κατά σειρά το Αφγανιστάν, το Μαρόκο, το Πακιστάν, το Ιράκ, η Αλγερία, η Νιγηρία, η Τυνησία, η Ινδία, το Μπαγκλαντές και η Γουινέα.

ΜΕΣΟΣ ΕΤΗΣΙΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΠΙΣΤΡΟΦΩΝ ΠΑΡΑΤΥΠΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ (περίοδος 2014-2018)              

                     Εντολή επιστροφής  Επέστρεψαν

Αφγανιστάν                25.620            3.924

Συρία                          25.199            1.793

Μαρόκο                      23.287            9.810

Πακιστάν                    16.943            7.294

Ιράκ                            16.759            7.924

Αλγερία                      16.466            4.245

Νιγηρία                       9.633             3.216

Τυνησία               9.094             2.814

Ινδία                           7.803             7.480

Μπαγκλαντές             7.771             2.426

Γουινέα                       7.290               291