Η αναφορά αυτή είναι μια αναδρομή σε κάποιες «ξεχασμένες» πτυχές του προβλήματος και στην εξέλιξη των διεθνών σχέσεων τα τελευταία 42 χρόνια και στις δραματικές ανατροπές τους, αποτυπώνοντας την πολιτική των κυρίαρχων δυνάμεων στις εμπλεκόμενες χώρες και δίνει το στίγμα των στρατηγικών σχεδιασμών ευρείας κλίμακας σε ολόκληρη την Ανατολική Μεσόγειο και Μέση Ανατολή και εξηγεί τη μετάλλαξη του ΟΗΕ. Θα προσπαθήσουμε να καταγράψουμε τη νέα πορεία του Κυπριακού, που ξενικά από την τουρκική εισβολή του 1974 μέχρι το Σχέδιο Ανάν.

1974: Εκ μέρους της ελληνοκυπριακής πλευράς, ο τότε προσωρινός Πρόεδρος Γλαύκος Κληρίδης ενημέρωσε με επιστολή του, τον Ρ. Ντενκτάς ότι θα κατέθετε εγγράφως απόψεις για το θέμα στις 10 Φεβρουαρίου. Η συνάντηση της ημέρα εκείνης αναβλήθηκε με πρωτοβουλία του Ντενκτάς, οι προτάσεις υποβλήθηκαν και η τουρκική πλευρά απάντησε (13-2-1975) με την ανακήρυξη «Τουρκικού Ομοσπονδιακού Κράτους». Ταυτόχρονα υπέβαλε θέσεις για το συνταγματικό. Η αντίδραση της Κυπριακής Δημοκρατίας ήταν η προσφυγή στο Συμβούλιο Ασφαλείας, από το οποίο εξασφάλισε υπέρ της το ψήφισμα 367.

1975: Ο Πρώτος Γύρος Συνομιλιών: Το περιεχόμενο των εννιά συναντήσεων ήταν οι αρμοδιότητα της κεντρικής κυβέρνησης, το προσφυγικό, ενώ υπήρξε κατ’ αρχήν συμφωνία για το άνοιγμα του αεροδρομίου της Λευκωσίας. Στο διάστημα μέχρι το δεύτερο γύρο δημιουργήθηκε επιτροπή εμπειρογνωμόνων για να επεξεργαστούν τις λεπτομέρειες γύρω από τα θέματα των αρμοδιοτήτων της κεντρικής κυβέρνησης. Ταυτόχρονα έγινε, παραμονές του τρίτου γύρου, η πρόταση του Ντενκτάς για μικτή μεταβατική κυβέρνηση, που απορρίφθηκε ασυζητητί από τη Λευκωσία. Στις συναντήσεις αυτές συμφωνήθηκε η μεταφορά των Τουρκοκυπρίων από τις ελεύθερες περιοχές στα Κατεχόμενα και η διασφάλιση των δικαιωμάτων των εγκλωβισμένων Ελληνοκυπρίων.

Ο Ντενκτάς όχι μόνο δεν τήρησε τα συμφωνηθέντα, αλλά προχώρησε στην παραβίαση κάθε έννοιας διασφάλισης συνθηκών ανθρωπίνων δικαιωμάτων με το διωγμό Ελληνοκυπρίων. Αυτό ήταν και η αιτία για να μην υπάρξει αποτέλεσμα στον τέταρτο γύρο (8-9-1975), στη Νέα Υόρκη, ενώ ο Ντενκτάς απέφυγε να υποβάλει προτάσεις. Στο διάστημα μέχρι την υποβολή των προτάσεων ο Ντενκτάς είχε αποκαλύψει πως παρέλαβε από τον Κληρίδη τις προτάσεις της ελληνοκυπριακής πλευράς, γεγονός που προκάλεσε την παραίτηση του τελευταίου. Οι συνομιλίες, ως διαδικασία, «πάγωσαν» και οι εξελίξεις δρομολογούνταν με στόχο συνάντηση Μακαρίου-Ντενκτάς.

1977: Συνάντηση Μακαρίου-Ντενκτάς:

α) Επιδιώκεται μια ανεξάρτητη, αδέσμευτη, διοικητική ομοσπονδία.

β) Η εδαφική περιοχή που θα βρίσκεται υπό τη διοίκηση κάθε κοινότητας θα συζητηθεί υπό το φως της οικονομικής βιωσιμότητας και παραγωγικότητας και της ιδιοκτησίας της γης.

γ) Θέματα αρχής, όπως η ελεύθερη διακίνηση, η ελευθερία εγκαταστάσεως και το δικαίωμα ιδιοκτησίας και άλλα σχετικά ζητήματα είναι ανοικτά σε συζήτηση, έχοντας υπόψη τις θεμελιώδεις βάσεις για ένα διοικητικό ομόσπονδο σύστημα και ορισμένες πρακτικές δυσκολίες που είναι δυνατόν να εγερθούν από την κυπριακή κοινότητα.

δ) Οι εξουσίες και οι αρμοδιότητες της κεντρικής ομόσπονδης κυβέρνησης θα είναι τέτοιες ώστε να εγγυώνται την ενότητα της χώρας, λαμβανομένου υπόψη του διοικητικού χαρακτήρα του κράτους. Οι κατευθυντήριες γραμμές καθορίζουν εν πολλοίς το χαρακτήρα της επιδιωκόμενης λύσης. Ηταν προφανές ότι η συνέχεια δεν θα αφορούσε την εφαρμογή της συμφωνίας.

1983: Ο Ντενκτάς με μονομερή πράξη ανακηρύσσει το «Ανεξάρτητο Κράτος της Βορείου Κύπρου», το οποίο καταδικάζεται από το Συμβούλιο Ασφαλείας με την απόφαση 541/83.
Πρόταση Κουεγιάρ – Αποχωρεί ο Ντενκτάς

1985: Κυπριανού-Ντενκτάς στη Νέα Υόρκη: Παρά τις επίμονες προσπάθειες του γενικού γραμματέα Κουεγιάρ, ο οποίος ζήτησε την παρέμβαση της Αγκυρας, η όλη προσπάθεια οδηγήθηκε σε αδιέξοδο. Στη Νέα Υόρκη, ο Κουεγιάρ επιχειρεί να φέρει στο τραπέζι του διαλόγου τον Ντενκτάς παρουσιάζοντας στις 29 Μαρτίου 1986 ένα έγγραφο που θυμίζει τη φρασεολογία του κατοχικού Ντενκτάς.

Το αδιέξοδο συνεχιζόταν, ενώ τον Ιανουάριο του 1988 επιχειρείται μια στροφή μακράς διάρκειας, όπως φάνηκε αργότερα, με τη συνάντηση Παπανδρέου-Οζάλ στο Νταβός. Το Κυπριακό, όπως παραδέχτηκε ο ίδιος ο Ανδρέας Παπανδρέου, «ραφοποιήθηκε». Η αλλαγή στη σκυτάλη της προεδρίας, με την εκλογή του Γεωργίου Βασιλείου, δημιουργεί κάποια κινητικότητα χωρίς, ωστόσο, προοπτική, λόγω της στάσης του Ντενκτάς.

1988: Γεύμα Βασιλείου-Ντενκτάς: Η πρώτη αυτή συνάντηση είχε και συνέχεια καθότι ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών δρομολογεί επαφές των δύο, στο «Λήδρα Πάλας», στη Λευκωσία. Οι συναντήσεις αυτές πραγματοποιήθηκαν σε τρεις γύρους (Σεπτέμβριος 1988-Ιούλιος 1989) και κάθε φορά που ολοκληρωνόταν ένας, Βασιλείου και Ντενκτάς καλούνταν σε συνάντηση στην έδρα του ΟΗΕ. Οι συνομιλίες αυτές δεν προχώρησαν, με αποτέλεσμα ο γ.γ. Κουεγιάρ να υποβάλει ιδέες του ως «τροφή για σκέψη», όπως τις είχε παρουσιάσει, αλλά εξόργισε τον Ντενκτάς και αρνήθηκε να συνεχίσει τις συζητήσεις και να προσέλθει στο ραντεβού που είχε οριστεί για τις 26 Ιουλίου.

Το αδιέξοδο επιχειρήθηκε να ξεπεραστεί εκ νέου με πρόσκληση που διαβίβασε στα δύο μέρη ο γ.γ. στις 26 Ιανουαρίου 1989. Στις 26 Φεβρουαρίου αρχίζουν κοινές συναντήσεις στη Νέα Υόρκη, που θα καταλήξουν σε αδιέξοδο στις 2 Μαρτίου, με ευθύνη της τουρκικής πλευράς.

1994: Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης (ΜΟΕ): Μετά από αυτό το Εθνικό Συμβούλιο, με απόφασή του, ανακοινώνει ότι λήγει η διαδικασία συζήτησης των Μέτρων Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης. Σε αυτό το κλίμα, ο Πρόεδρος Κληρίδης προειδοποίησε με επιστολή του τους Κλίντον (Αμερικανός πρόεδρος) και Μέιτζορ (Βρετανός πρωθυπουργός) ότι θα παραιτηθεί εάν αποφασιστεί συνέχιση των ομιλιών. Ωστόσο, τον Οκτώβριο του 1994 τα μέρη αποδέχονται πρόσκληση του γενικού γραμματέα για ανεπίσημες συναντήσεις Κληρίδη-Ντενκτάς στο σπίτι του διαμεσολαβητή Φέισελ. Πραγματοποιούνται πέντε συναντήσεις για να επιβεβαιωθεί το πλήρες αδιέξοδο.

Οι προσπάθειες, ωστόσο, συνεχίζονται και τον Αύγουστο του 1995 φτάνει στην Κύπρο για επαφές ο ελληνικής καταγωγής σύμβουλος του Αμερικανού προέδρου Μπιλ Κλίντον, Γιώργος Στεφανόπουλος.

Πρόσκληση Γκάλι – Αρνείται ο Ντενκτάς

1996: Αμέσως μετά, υπήρξε η εισήγηση του γενικού γραμματέα για συνάντηση Κληρίδη-Ντενκτάς για την εκτόνωση της κατάστασης, κάτι που απορρίπτεται από τον πρώτο. Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών ρίχνει το βάρος του στο θέμα της απαγκίστρωσης, ενώ ο Πρόεδρος Κληρίδης παρουσιάζεται το φθινόπωρο έτοιμος να συζητήσει θέματα που αφορούν στην αποστρατιωτικοποίηση.

Η κυπριακή κυβέρνηση υποστηρίζει πως για να διεξαχθούν απευθείας συνομιλίες θα πρέπει να υπάρξει κοινό έδαφος. Στη συνέχεια, η θέση αυτή διαφοροποιείται. Ο Γουστάβ Φέισελ διαβιβάζει τον Ιούνιο πρόσκληση για συνομιλίες, 9-23 Ιουλίου 1997, στο Τράουτμπεκ, κοντά στη Νέα Υόρκη. Ο εκπρόσωπος του ΟΗΕ Ντιέγκο Κόρντοβεζ υποβάλλει στα μέρη έγγραφο για τη διαδικασία και την ουσία. Μετά τη λήξη των συνομιλιών ανακοινώθηκε δεύτερος γύρος, 11-16 Αυγούστου, στην Γκλιόν της Ελβετίας. Ο Ντενκτάς για να συνομιλήσει απαιτεί να αποσυρθεί η αίτηση της Κύπρου για ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ενωση, ενώ ο Κόρντοβεζ υποβάλλει δυο έγγραφα στα μέρη, με βάση τη δέσμη ιδεών του Γκάλι. Οι συνομιλίες αποτυγχάνουν και ο Πρόεδρος Κληρίδης καταγγέλλει τον Ντενκτάς ότι στόχος του ήταν να παρεμποδίσει την ενταξιακή πορεία της Κύπρου και όχι να διαπραγματευτεί.

Τον Σεπτέμβριο, με εισήγηση του Μίλερ, πραγματοποιείται συνάντηση Κληρίδη-Ντενκτάς στο «Λήδρα Παλάς» για θέματα ασφάλειας, υπό την αιγίδα του Φέισελ, χωρίς αποτέλεσμα.

Σχέδιο Ανάν

Στις 11 Νοεμβρίου 1997 φτάνει στη Λευκωσία ο Ρίτσαρντ Χόλμπρουγκ, ο οποίος οργανώνει συνάντηση Κληρίδη-Ντενκτάς στο «Λήδρα Παλάς». Ο Αμερικανός αξιωματούχος δηλώνει ότι δεν αποκόμισε οποιεσδήποτε προσδοκίες από τις συζητήσεις.

Το 1999-2000 η διαδικασία αυτή βρήκε μια ακόμη περίπτωση στο δρόμο της, την ευρωπαϊκή πορεία της Τουρκίας, στον τελευταίο γύρο των συνομιλιών, τον Νοέμβριο στη Γενεύη, όταν το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο υιοθέτησε το κείμενο της εταιρικής σχέσης Τουρκίας-Ευρωπαϊκής Ενωσης. Το κύριο χαρακτηριστικό της διαδικασίας είναι η συνεχής υποβολή εγγράφων από τον Ντενκτάς σε μια λογική σχολιασμού των ιδεών του από τις εμπλεκόμενες πλευρές. Οι πρώτοι γύροι συνομιλιών -πρώτος, δεύτερος και μερικώς ο τρίτος- αναλώθηκαν στην καταγραφή των εκατέρωθεν απόψεων μέσα από τις ερωτήσεις και τις βολιδοσκοπήσεις του ΟΗΕ.

Στο διάλειμμα του τρίτου γύρου κατατέθηκαν οι πρώτες προκαταρκτικές ιδέες από το διαμεσολαβητή Ντε Σότο, οι οποίες δόθηκαν στις δυο πλευρές ως «τροφή για σκέψη». Στις ιδέες εκείνες εισάγεται από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών ο όρος «συστατικά κράτη» (component states), ο οποίος προκάλεσε τις αντιδράσεις της ελληνικής πλευράς. Αυτός ο όρος σημάδεψε και τα έγγραφα των επόμενων γύρων και έδωσε το στίγμα για το περιεχόμενο των ιδεών που κατατέθηκαν και θα κατατεθούν μέχρι το Σχέδιο Ανάν και το σημερινό.

Σημαντικότεροι γύροι από πλευράς υποβολής εγγράφων θεωρούνται οι δυο γύροι της Νέας Υόρκης και της Γενεύης, ενώ καθοριστικής σημασίας είναι η εναρκτήρια δήλωση του γ.γ. Κόφι Ανάν της 12ης Σεπτεμβρίου 2000 στον τελευταίο γύρο των συνομιλιών τον Νοέμβριο. Ο Κόφι Ανάν υπέβαλε έγγραφο με ιδέες στις βασικές αρχές του Κυπριακού. Τον Νοέμβριο του 2002 επισκέπτεται την Κύπρο. Στο δείπνο που παρέθεσε ο Κληρίδης δόθηκε το σχέδιό του στον Κληρίδη και τον Ντενκτάς. Το σχέδιο προκάλεσε πολλές προστριβές στα εξής σημεία:

α) Πρόσφυγες: Οι Ελληνοκύπριοι θέλουν να επιστρέψει το 22%, οι Τουρκοκύπριοι θέλουν το 16%, ο ΟΗΕ προτείνει την επιστροφή του 18%.

β) Στρατεύματα: Οι Ελληνοκύπριοι είναι αντίθετοι σε όποια στρατιωτική παρουσία, οι Τουρκοκύπριοι θέλουν αύξηση της στρατιωτικής παρουσίας, ο ΟΗΕ προτείνει σταδιακή μείωση και μικρή παρουσία στρατευμάτων.

γ) Ατομικές ελευθερίες: Οι Ελληνοκύπριοι επιθυμούν οι απαγορεύσεις να είναι προσωρινές, οι Τουρκοκύπριοι ζητούν οι απαγορεύσεις να είναι μόνιμες με νόμο, ο ΟΗΕ προτείνει την άρση απαγορεύσεων όταν το βιοτικό επίπεδο των Τουρκοκυπρίων φτάσει στο 88% των Ελληνοκυπρίων.

δ) Εποικοι: Οι Ελληνοκύπριοι επιμένουν στη μείωση του αριθμού των 45.000 εποίκων, οι Τουρκοκύπριοι θέλουν αύξηση των εποίκων κατά 60.000 συν ένα παιδί σε κάθε οικογένεια, ο ΟΗΕ προτείνει ο αριθμός των εποίκων να παραμείνει στα σημερινά επίπεδα. ε) Εδαφικό: Οι ρυθμίσεις για το εδαφικό παραμένουν ως έχουν, με τους Τουρκοκυπρίους να διατηρούν το 28% του νησιού.

 ΧΡΗΣΤΟΣ Η. ΧΑΛΑΖΙΑΣ

Από την έντυπη έκδοση του Ελεύθερου Τύπου της Κυριακής