Κυρία Δούκα, το «Να είχα, λέει, μια τρομπέτα», εκδόσεις «Πατάκη», είναι ένα βιβλίο που αναμετριέται με τη ρήση «το πεπρωμένον φυγείν αδύνατον»; Θέλετε να μας μιλήσετε λίγο γι’ αυτό το νέο σας εγχείρημα;

Να πω πρώτα ότι οι πρόγονοί μας, σωστά ή όχι, δεν έχει σημασία, πίστευαν ότι η ειμαρμένη, το πεπρωμένο, η δύναμη και η επίδραση του αναπόδραστου είναι πολύ πιο πάνω από την όποια θεϊκή παρέμβαση. Στον ομηρικό, για παράδειγμα, κόσμο, ο Δίας ήταν ανήμπορος, δεν είχε τη δικαιοδοσία να ανατρέψει τη μυθοπλασία της πλοκής… Ετσι και στο τελευταίο βιβλίο μου, αλλά και σε όλα τα βιβλία μου, θα έλεγα, η ζωή προχωράει αντιμέτωπη με το αναπόδραστο αλλά και με την ανάγκη, το πείσμα, τη δύναμη του ανθρώπου να αποδράσει… Τι καταφέρνει; Να πούμε ότι χρωματίζει με τα δικά του χρώματα, ορίζει με τη δική του προσπάθεια τη διαδρομή του έως το αναπόδραστο τέρμα του, τον θάνατο; Στο βιβλίο μου «Να είχα, λέει, μια τρομπέτα», η ηρωίδα κινείται αντίστροφα, πορεύεται για να «γεννηθεί», να «υπάρξει», επιμένει να αφηγηθεί τη ζωή, να της δώσει το νόημα που δικαιούται… και στα τρία επίπεδα του χρόνου, παρελθόν, παρόν, μέλλον.

Οι περιπέτειες των ηρώων σας μας οδηγούν στα μονοπάτια πάνω στα οποία χτίστηκε η βαθιά δημοκρατική συνείδησή σας και ταυτόχρονα φωτίζουν την προϊστορία της λογοτεχνικής διαδρομής σας. Μιας διαδρομής που υπήρξε πάντα παρεμβατική;

Θα έλεγα ότι οι ήρωές μου λειτουργούν αμφίδρομα με τη δική μου συνείδηση. Το έχω πει πολλές φορές ότι όλα εξαρτώνται από τον χαρακτήρα του συγγραφέα, από το ποιος είναι και πού πάει. Πώς βλέπει τη ζωή, πώς αντιδρά στο γεγονός, πώς σκέφτεται, πώς αισθάνεται. Θα έρθουν έπειτα η φαντασία και η επινόηση να κινήσουν τα νήματα του θέματος που έχει αρχίσει να τον απασχολεί και να αρχίσει σιγά σιγά η ύφανση της μυθοπλασίας. Επομένως, οι ήρωές μου, το θέλω-δεν το θέλω, κάπου μου μοιάζουν, αλλά και κάπου διαφέρουν ριζικά από εμένα. Οσο για τη διαδρομή μου, σας είπα, όλα εξαρτώνται από την ιδιοσυγκρασία μας και τις επιλογές μας στη ζωή. Και, βέβαια, η ιδιοσυγκρασία μας έχει να κάνει όχι μόνο με την κληρονομικότητα αλλά και με τις εμπειρίες και τα βιώματα, πώς τα προσλαμβάνουμε και πώς τα χειριζόμαστε.

Η εξαιρετικά ευρηματική επιλογή να μιλήσετε για τη ζωή των γονιών σας και των προγόνων σας είναι μια άσκηση αυτογνωσίας για εσάς και τους αναγνώστες;

Ερχεται κάποτε η στιγμή που θέλεις να ξανασκεφτείς τα γραμμένα σου κι εκεί επάνω με βρήκε ένα από τα πρώτα διηγήματά μου από το πρώτο μου βιβλίο «Η πηγάδα», το «Κάτι άνθρωποι». Το χωριό όπου εκτυλίσσεται η υπόθεση είναι ορεινό και φτωχό. Και από αυτό το χωριό βρέθηκε έπειτα η αφηγήτρια στο χωριό της άλλης της γιαγιάς, για να καταλήξει στην τρίτη αγαπημένη γιαγιά, την εξ αγχιστείας, στην Αθήνα. Με αυτές τις τρεις γυναίκες και τον περίγυρό τους, που ήταν και της ηρωίδας περίγυρος, κινήθηκα. Και για να είμαι ειλικρινής, δεν είχα απαρχής επιλέξει να μιλήσω για το παρελθόν, για την εποχή μας ήθελα πάλι να μιλήσω, και μιλώντας για εμάς, για την Αθήνα τού σήμερα, μίλησα και για εκείνα τα χρόνια των γιαγιάδων μου, για τον μαγικό, σκληρό κόσμο τους, για τις χαρές και τις λύπες τους, αναδεικνύοντας, πιστεύω, τις αντοχές, την τόλμη και την υπομονή τους στις δυσκολίες της ζωής, στην τραχιά καθημερινότητα, κι όμως πάντα ελπίζοντας, πάντα περιμένοντας το πανηγύρι του αγίου τους για να χορέψουν και να τραγουδήσουν.

 Εχω την εντύπωση ότι αυτός ο σκληρός κόσμος των γιαγιάδων σας, που πάλευαν για την επιβίωση και αγωνίζονταν, κεντρίζει το σημερινό αναγνωστικό κοινό να ερμηνεύσει διαφορετικά τον τωρινό δικό μας κόσμο. Αραγε, είναι δέσμιος των αναγκών που του προκαλούν ο τρόπος ζωής, η τηλεόραση και ο πολιτικός λόγος;

Ας μη γελιόμαστε, κάθε εποχή έχει τις δυσκολίες και τα αδιέξοδά της, πάντα υπήρχαν και θα υπάρχουν οι «άτυχοι», οι «φτωχοί», οι «κατατρεγμένοι». Η διαφορά από εποχή σε εποχή εντοπίζεται μόνο στο άνοιγμα της ψαλίδας ανάμεσα στους πλούσιους και τους φτωχούς. Πώς το λένε; Η πολυτέλεια του χθες είναι το απαραίτητο του σήμερα. Και, δυστυχώς, ο τρόπος της ζωής μας, θέλουμε-δεν θέλουμε, μας καθιστά δέσμιους των αναγκών που προκύπτουν από τα προβαλλόμενα πρότυπα. Η τηλεόραση αλλά και ο δελεαστικός, παραπλανητικός πολιτικός λόγος, η διαφημιστική παραζάλη της ψευτιάς, μην πω και της προστυχιάς, συμβάλλουν στα, έτσι κι αλλιώς, μειωμένα και ελαττωματικά αντανακλαστικά μας απέναντι στα κίβδηλα και αστραφτερά της εικονικής πραγματικότητας.

Παρακολουθώντας τη ζωή σας ως εντεκάχρονη στο βιβλίο σας και τη μετέπειτα συγγραφική σας πορεία, στέκεστε στα παρόντα, στα μελλούμενα, στα παρελθόντα, ό,τι σας τυραννάει και σας προβληματίζει. Τι μήνυμα προσπαθείτε να περάσετε σε μια ελληνική κοινωνία που την ταλανίζει το άδικο;

Ποτέ δεν φιλοδόξησα να εκπέμψω μηνύματα, μοναδική φιλοδοξία μου ήταν πάντα, πέρα από την απόλαυση της γραφής, να επισημάνω τη δυνατότητα του ανθρώπου να αναζητήσει τον εαυτό του, να μάθει ποιος είναι και τι θέλει, να προσεγγίσει, με άλλα λόγια, την αυτογνωσία του. Κι αυτό πιστεύω, η αυτογνωσία και η ροπή μας προς το καλό είναι το μέγα κέρδος μας από τη λογοτεχνία που αναζητά την ουσία και τις βαθύτερες αιτίες του ανθρώπου να αφηγείται. Και αφήγηση τι άλλο θα μπορούσε να σημαίνει εκτός από την προσπάθειά μας να επιβάλουμε τάξη στον κόσμο, να τοποθετήσουμε στη θέση τους τα ατάκτως ερριμμένα, να δούμε αλλιώς τον άνθρωπο, να διευρύνουμε τους ορίζοντές μας, να συμπονέσουμε τους άλλους, τους βασανισμένους, τους φτωχούς;

Το παιχνίδι με τη μνήμη και τη λήθη, τελικά, είναι μια ενσυνείδητα αποδεκτή κάθαρση για την εσωτερική μας καταλλαγή/συμφιλίωση;

Ενσυνείδητα ή όχι, είμαστε αυτά που έχουμε ξεχάσει, όπως θα έλεγε ο πολύ καλός συγγραφέας Ηλίας Μαγκλίνης, αλλά και αυτά που θυμόμαστε και αυτά που επιλέξαμε να θυμόμαστε. Και αυτό, ας το πω κι εγώ παιχνίδι «επιβίωσης», δεν είναι παρά κάθαρση, πέρα από το αν είναι αποδεκτή ή όχι, είναι και φορές που είναι σκοτεινή και φορές που είναι ιαματική. Και έτσι ζούμε, εφόσον η μνήμη μας για να επιβιώσουμε δεν είναι μόνο επιλεκτική αλλά και επιληπτική. Μνήμη και λήθη είμαστε εμείς, τις κουβαλούμε μέσα μας, έπειτα τέλος…

Ζούμε ένα τέλος εποχής. Εχουν χαθεί σταθερές και αξίες. Τι είναι αυτό που σας κρατάει όρθια; 

Κάθε τέλος εποχής, όπως θα έλεγε και ο Ελιοτ, είναι η αρχή μιας άλλης εποχής. Και έτσι προχωράμε. Με τα καλά και τα άσχημα, τα λυπημένα και τα χαρούμενα, έτσι προχωρούσαν και οι γερόντισσες γιαγιάδες μου στο βιβλίο, και τι δεν έζησαν και τι δεν υπέφεραν, όμως δεν τους ήρθε ποτέ η σκέψη να σηκώσουν τα χέρια ψηλά, πάντα στωικές, πάντα με την παροιμία στα χείλη και το χαμόγελο, κι ας ήταν και πικρό. Τι με κρατάει όρθια; Μα η ανάγκη μου να υπάρχω όρθια. Οσο και αν απογοητεύομαι, στο πίσω μέρος του μυαλού μου υπάρχει η επίγνωση ότι η ζωή, έτσι ή αλλιώς, συνεχίζεται, και για να πω την αλήθεια, δύσκολα χάνω το κουράγιο μου, αρκεί ένα ανθισμένο λουλούδι για να χαρώ, ένα μπουμπούκι γιασεμί για να απολαύσω το άρωμά του. Και όπως λέει η ηρωίδα μου η Κάκια: «Οσες φορές και αν σκοντάψω και πέσω, τόσες και άλλες τόσες θα σηκωθώ, θα τιναχτώ και θα ισιώσω το κορμί μου».

Και μία ερώτηση που ήθελα να σας κάνω προσωπικά γιατί σας θεωρώ σοφή και με έχει προβληματίσει καιρό… Τι γνώμη έχετε για τον καθένα, που μπροστά από το πληκτρολόγιό του έχει τη δυνατότητα να γράφει ό,τι θέλει και απόρροια όλου αυτού είναι να επικρατεί ένας απύθμενος κανιβαλισμός. Χλεύη, διαπόμπευση και μια ατελείωτη λεκτική βία. Υπάρχουν ευρύτερες βλαπτικές συνέπειες; Πώς τοποθετείστε πάνω σε αυτό;

Ο απύθμενος κανιβαλισμός, όπως λέτε, σύμφυτος και αυτός, θέλουμε-δεν θέλουμε, με τη φύση του ανθρώπου και τις συνθήκες της ζωής, τηρουμένων των αναλογιών, εννοείται, υπήρχε και πάντα θα υπάρχει σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό. Το θέμα είναι, όσον μας αφορά, πόσο προσπαθούμε να αντιστεκόμαστε στην ευκολία του πληκτρολογίου, στο Διαδίκτυο και τους πειρασμούς του. Το πληκτρολόγιο, αν δεν έχουμε τα προσόντα που απαιτούνται, την κρίση και τη γνώση, την κοινωνική συνείδηση και, πάνω απ’ όλα, το ήθος, δεν θα μπορέσει ποτέ να μας «ανυψώσει», παρά μόνο ως κακόβουλους, ανεγκέφαλους σχολιαστές. Παλιά, οι «καλές» γειτόνισσες στέκονταν στις πόρτες τους και έβριζε η μία την άλλη ή κρέμονταν από τα παράθυρα και «αλληλοστολίζονταν», βρίζονταν και οι άντρες στα καφενεία, μην ξεχνούμε και τις πλατείες και τα παγκάκια, ακόμη και σήμερα. Είπαμε, κάθε εποχή με τα δικά της καλά και κακά, και ο άνθρωπος οφείλει πάντα να προσέχει, εφόσον εύκολα μπορεί γελοιοποιώντας τάχα μου τους άλλους να γελοιοποιείται και ο ίδιος. Και για να καταλήγω, καθετί που εκτρέπεται, που ξεφεύγει από το μέτρο, έχει και τις βλαπτικές του συνέπειες. Το πληκτρολόγιο, όμως, το Ιντερνετ, αν και θνησιγενές ως είδηση, έχει ή μπορεί να έχει μεγάλη εμβέλεια, γι’ αυτό και είναι επικίνδυνα τοξικό.

Ειδήσεις σήμερα

Ζώδια: Οι προβλέψεις για όλη την εβδομάδα – Οι τυχερές και άτυχες ημέρες και οι ευνοημένοι