Σκληροτράχηλοι πολεμιστές και αγέρωχες πριγκίπισσες με επτασφράγιστα μυστικά για γερούς «λύτες»… Η ιστορική διαδρομή της αρχαίας Ελεύθερνας ξεδιπλώνεται σε ένα μουσείο- κόσμημα για την Κρήτη. Η δημιουργία του έγινε εφικτή χάρη στο όραμα του καθηγητή Νίκου Σταμπολίδη. Επί τρεις δεκαετίες η σκαπάνη του αναδεικνύει έναν αρχαιολογικό χώρο μοναδικό, που φέρει την πνοή του Ομήρου.

Δασωμένες χαράδρες και τρεχούμενα νερά. Αιωνόβιες βελανιδιές παρέα με βενετσιάνικες ελιές – ίδια γλυπτά. Κυπαρίσσια, χαρουπιές, ένας μοναδικός βοτανικός κήπος με όλα τα αρωματικά και θεραπευτικά φυτά της Κρήτης συνθέτουν το άλσος Ελευθερναίων. «Κάντε λίγο ησυχία», μας προτρέπει ο ακούραστος καθηγητής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης. Στ’ αυτιά μας φτάνουν ήχοι από κουδούνισμα προβάτων, κελαηδίσματα… Κτισμένη σε υψόμετρο 380 μ. πάνω από τη θάλασσα, στην περιοχή του Μυλοποτάμου, η αρχαία Ελεύθερνα είχε διάρκεια ζωής από το 3000 π.Χ. έως τον 14ο αι. μ.Χ. Το νεκροταφείο της, γνωστό ως νεκρόπολη της Ορθής Πέτρας, έκρυβε μοναδικά ευρήματα με ταφικές πυρές πολεμιστών και όλο τον οπλισμό τους αλλά και ταφές με γυναίκες ισχυρές που ταξίδεψαν χρυσοστόλιστες στον άλλον κόσμο. Ευρήματα που προκαλούν θαυμασμό στο νεόκτιστο Μουσείο.

Τα εγκαίνιά του θα γίνουν από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας κ. Προκόπη Παυλόπουλο, στις 19 Ιουνίου. Είναι το πρώτο Μουσείο αρχαιολογικού χώρου στην Κρήτη, αντίστοιχο με εκείνα των Δελφών, της Ολυμπίας και της Βεργίνας… «Με ένα βήμα μπροστά πηγαίνουμε 2.000 χρόνια πίσω στους υστεροελληνικούς χρόνους». Ο κ. Σταμπολίδης μάς οδηγεί από τη ράμπα του υπερσύγχρονου στεγάστρου, που προστατεύει το νεκροταφείο, στο αρχαίο πλακόστρωτο της πόλης.

Ευρήματα

Δίπλα του βρέθηκαν οι ταφικές πυρές πολεμιστών, των αρχαϊκών χρόνων. Πρακτική που «εικονογραφεί τον Ομηρο». «Οι καύσεις προορίζονταν σχεδόν αποκλειστικά για τους πολεμιστές-ήρωες, όπως αναφέρεται στην Ιλιάδα. Οι σάρκες του πολεμιστή καίγονται για να φανούν όσο γρηγορότερα γίνεται τα λευκά οστά που δεν υφίστανται την ταπείνωση της φθοράς του σώματος». Μόνο οι γυναίκες που πέθαιναν στη γέννα εξαγνίζονταν με την πυρά γιατί, σύμφωνα και πάλι με τον Ομηρο, «οι πόνοι τους ήταν ισάξιοι των ανδρών πολεμιστών που πέθαιναν στη μάχη». Οπως η περίπτωση νεαρής πριγκίπισσας που αποτεφρώθηκε μαζί με το νεογνό της.
Οι αποκαλύψεις ρίχνουν δυνατό φως στο ιστορικό παρελθόν της Μεγαλονήσου: «Η Κρήτη τώρα μπορεί να πατά σε δύο πόδια: στον μινωικό πολιτισμό και στον Ομηρο. Αυτά αποτελούν τα δυνατά της σημεία από την αρχαιότητα», υπογραμμίζει ο ανασκαφέας.

Στο Μουσείο η έκθεση κλείνει με την καλά διατηρημένη πυρά πολεμιστή (εκτίθεται προσωρινά στην Ουάσιγκτον στο πλαίσιο της έκθεσης «Οι Ελληνες») ο οποίος αποτεφρώθηκε μαζί με τον/τη σύντροφό του (720-700 π.Χ.). Μπροστά στην πυρά βρέθηκε σκελετός γεροδεμένου άνδρα 30-40 ετών, μάλλον αιχμαλώτου, ο οποίος εκτελέστηκε.

Τα μυϊκά ανάγλυφα στο σκελετικό υλικό δείχνουν πως η αρχαία Ελεύθερνα ήταν μια κοινωνία πολεμιστών με τεράστια σωματική δύναμη. Οι άνδρες ήταν ιππείς, «κάποιοι ίππευαν και αφίππευαν από το ίδιο πόδι κι αυτό φαίνεται στους αστραγάλους…».

Μουσείο – κιβωτός

Σε μικρή απόσταση από τον αρχαιολογικό χώρο το νεόδμητο Μουσείο περιβάλλεται ήδη από ανεπτυγμένες ελιές και αρωματικά φυτά. Με το που μπαίνεις στο κτίριο «βλέπεις το λίκνο του Δία από τα γυάλινα ανοίγματά του»… Οι ευχάριστες εκπλήξεις διαδέχονται η μία την άλλη. Μας ξεναγούν ο κ. Σταμπολίδης και η στενή του συνεργάτις, αρχαιολόγος Μιμίκα Γιαννοπούλου. Οι προθήκες είναι διαδραστικές. Η θεά μέλισσα, χρυσό κόσμημα-κομψοτέχνημα και σύμβολο του Μουσείου ζωντανεύει μπροστά στα μάτια μας. Πίσω από τα αντικείμενα που εκτίθενται στη μεγάλη βιτρίνα της πρώτης αίθουσας ο χάρτης της ευρύτερης περιοχής της Μεσογείου μας δείχνει από πού προέρχεται κάθε ένα από αυτά. Με την ψηφιακή τεχνολογία να κάνει κι εδώ θαύματα. Προβολές ταινιών (με την υπογραφή του Αντώνη Κιούκα) φωτίζουν διαδρομές της ιστορίας και επιχειρούν να διαλευκάνουν μυστήρια, όπως ο τρόπος που το διάσημο άγαλμα, η «Κυρία της Οσέρ» φυγαδεύτηκε στο εξωτερικό και σήμερα εκτίθεται στο Λούβρο αφήνοντας μόνη πίσω, στην Ελεύθερνα, την αδελφή της, όπως έδειξαν οι αναλύσεις της πέτρας από την οποία κατασκευάστηκαν τα δύο γλυπτά.

Τα εκθέματα που ιντριγκάρουν είναι πάρα πολλά. Ανάμεσά τους ο χάλκινος τρίφτης τυριού, ίδιος σαν τους σημερινούς μόνο που φτιάχτηκε 2.800 χρόνια πριν! Μια μεγάλη χάλκινη ρωμαϊκή κουτάλα μαζί και πιρούνα για το μαγείρεμα του βραστού κρέατος, μια χάλκινη ψησταριά που ξεπηδάει από τους στίχους του Ομήρου, πολλά και θαυμάσια χάλκινα αγγεία, ένα από αυτά φέρει κομμάτι από τουλπάνι 2.700 ετών! Ενα τσαμπί σταφύλι, μοναδικό στον κόσμο μόλις… 2.730 ετών(!) και μια χάλκινη πανέμορφη ασπίδα 2.800 ετών, με ανάγλυφο κεφάλι λιονταριού. Δίπλα της βλέπουμε τη σύγχρονη αναπαραγωγή της που μπορείς να την αγγίξεις…
Κάτω από την έκθεση αναπνέει το αθέατο Μουσείο. Οι υπερσύγχρονες αποθήκες και τα εργαστήρια. Πολλές αρχαιότητες περιμένουν να πάρουν σειρά για τις προθήκες οι οποίες θα ανανεώνονται κάθε τέσσερα χρόνια…

Αποστολή: Αντώνης Καρατζαφέρης

Από την έντυπη έκδοση του «Ελεύθερου Τύπου»