Το εξαιρετικά ενδιαφέρον, θεατρικό σχήμα από το Ιράν παρουσίασε στο Αθηναϊκό θεατρόφιλο κοινό την τραγωδία του Ευριπίδη «Ιππόλυτος».

Γράφει ο Λυκούργος Χατζάκος

Οι Ιρανοί καλλιτέχνες είχαν την ευγένεια να δεχθούν να συζητήσουμε για την προσπάθειά τους. Συναντήθηκα με τον με τον κ. Farzad Amini, σκηνοθέτη, επικεφαλής και δάσκαλο της θεατρικής ομάδας “Prometheus” της Τεχεράνης, τον ηθοποιό κ. Emad Gharahi και άλλα μέλη της ομάδας στο ξενοδοχείο όπου είχαν καταλύσει και η συζήτηση μαζί τους ήταν μία ακόμη πολύ ενδιαφέρουσα και διδακτική εμπειρία, παρά τις σχετικές δυσκολίες στην μεταφορά των λεπτών νοημάτων και εννοιών, τις οποίες συνεπάγεται η διπλή μετάφραση -η συζήτηση έγινε μεταφράζοντας Ελληνικά και Φαρσί στην Αγγλική.

Οφείλω, να επισημάνω την εξαίρετη διερμηνεία του κ. Reza Espili, τον οποίο και ευχαριστώ θερμά, γιατί χάρη σε αυτόν έγινε δυνατή η συνέντευξη αυτή.

Με σπουδές στο θέατρο και την φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο της Κομ και της Τεχεράνης, ο κ. Αμινί, είναι από τους ανθρώπους εκείνους, που ο χρόνος δεν αρκεί, όταν συζητάς μαζί τους. Διαθέτει την γαλήνη και ηρεμία του ανθρώπου που πραγματικά έχει κατακτήσει την γνώση με όσα ασχολείται, αλλά και γεμάτος πάθος για εκείνα που τάσσεται να υπηρετήσει.

• Κε Αμινί, για εμάς τους Έλληνες είναι πολύ κολακευτικό να συναντούμε ένα πρωτοποριακό θεατρικό σχήμα από το Ιράν, το οποίο παρουσιάζει μία αρχαία τραγωδία. Όταν όμως, το σχήμα αυτό φέρει το όνομα ενός από τους πιο σημαντικούς ήρωες της Ελληνικής Μυθολογίας, τότε το ενδιαφέρον αυξάνεται κατά πολύ. Πώς επιλέξατε το όνομα για την θεατρική σας ομάδα και τι σας οδήγησε στην μελέτη του αρχαίου Ελληνικού δράματος;

Η αρχαία τραγωδία είναι η πηγή της σύγχρονης σκέψης, με μία άλλη διατύπωση, θα έλεγα ότι η αγνή ανθρώπινη σκέψη υπάρχει στην αρχαία τραγωδία. Ο Προμηθέας είναι η πληρέστερη έκφραση αυτής της αντίληψης.
Το αρχαίο ελληνικό δράμα είναι η καθαρότερη αποτύπωση της περιεχομένης θέλησης του ανθρώπου. Είναι η ακριβέστερη και αυθεντικότερη πηγή για όποιον ενδιαφέρεται να μελετήσει την φύση του κακού το οποίο ενυπάρχει στην ανθρώπινη φύση. Αυτό, μόνο στην αρχαία τραγωδία εμφανίζεται στην πλέον ευδιάκριτη και διαχρονική μορφή του. Πουθενά αλλού. Μέσω των κειμένων των Ελλήνων τραγικών ποιητών, μας δίνεται η δυνατότητα να διατηρούμε την επαφή μας με τα τελευταία 2.500 χρόνια της ιστορίας του Ανθρώπου.
Οι δύο μεγαλύτεροι –κατ’ εμέ, πάντα-, φιλόσοφοι του σύγχρονου κόσμου και αναφέρομαι στον Μακιαβέλι και τον Χόμπς, κατέδειξαν την φύση του κακού στην σύγχρονη φιλοσοφία, στηριζόμενοι στην μελέτη του αρχαίου δράματος.

• Τι σημαίνει για εσάς και τους συνεργάτες σας στην ομάδα «Prometheus» ο Ιππόλυτος;

Στον Ιππόλυτο το ερώτημα το οποίο τίθεται είναι το καλό που εκπροσωπεί ο Ιππόλυτος και το οποίο πλήττεται, αποτυγχάνει θα λέγαμε, μπροστά στην κοινωνία. Η κοινωνία εκφράζει το σύμπλεγμα του «κακού». Αυτό γίνεται αντιληπτό, αν σταθούμε στην φράση που απευθύνει στον Ιππόλυτο η Άρτεμις και που για εμένα είναι η σημαντικότερη φράση του έργου: «η αιτία του θανάτου σου είναι το δίκαιό σου».

• Θα θέλατε να αποσαφηνίσετε την διάσταση που δίνετε στο «κακό»;

Θα μου επιτρέψετε να καταφύγω και πάλι στους λόγους των τραγικών. Στον «Αγαμέμνονα», η Κλυταιμνήστρα λέγει: «είναι στην ανθρώπινη φύση, όταν οι άνθρωποι βρουν κάποιον πεσμένο στην άκρη του δρόμου να τον κλωτσήσουν». Αυτή είναι η φύση του κακού που περιγράφεται στην αρχαία τραγωδία. Και δυστυχώς είναι έννοια τόσο αρχαία αλλά και σύγχρονη. Δυστυχώς σήμερα, γίνεται απόλυτα διακριτό το γεγονός ότι ζούμε σε σκοτεινά χρόνια.

• Για ποιόν σκοπό αποφασίσατε να θέσετε εμβόλιμα στίχους Ιρανών ποιητών και σε ποια
βάση επιλέξατε τα συγκεκριμένα τμήματα;

Η ποίηση που χρησιμοποιήσαμε για την παράσταση του Ιππόλυτου, σχετίζεται άμεσα με το «σκότος» της εποχής μας. Χρησιμοποιήσαμε στίχους του Χαφέζ, του Αλ-Ρουμί από τους κλασσικούς και του Αχμαντ Σομλού από τους νεώτερους. Είχαμε την αντίληψη ότι εκφράζουν την ίδια αλήθεια με τον Ευριπίδη. Τόσο οι στίχοι αυτοί, όσο και όλοι οι διάλογοι είναι θλιβεροί και αλληλοσυμπληρώνονται. Θελήσαμε με αυτό το εγχείρημα να μεταφέρουμε το «σκότος» και της δικής μας γλώσσας, της δικής μας οντότητας στο κοινό. Αυτό ήταν εξαιρετικά δύσκολο και απαιτούσε λεπτούς και ακριβείς χειρισμούς και επιλογές, όχι μόνον σε αυτά καθ’ αυτά τα κείμενα αλλά και στην ένταξη τους στην δομή του τραγικού κειμένου, το οποίο θεωρώ ότι πρέπει να προσεγγίζεται με ιερότητα και απόλυτο σεβασμό.

Από την άλλη πλευρά, βοήθησε πολύ το ότι υπάρχει ένα κοινό σημείο σε όλες τις ανθρώπινες κοινωνίες. Αυτό είναι το γεγονός ότι η Ιστορία του ανθρώπου είναι σκοτεινή. Η έκφραση της αλήθειας είναι σκοτεινή.

• Δηλαδή, λέτε, ότι ο άνθρωπος στην διαδρομή του στην Γη βαδίζει στο σκοτάδι και προσπαθεί –κάποιοι τουλάχιστον- να πάει στο Φως. Η Τέχνη είναι το μέσο για αυτό;

Ακριβώς, αυτό συνιστά την προσπάθεια των ανθρώπων ή τουλάχιστον θα έπρεπε να την συνιστά. Η Τέχνη είναι ένα μέσο, δεν είναι το μόνο. Η μελέτη των τραγικών κειμένων και της φιλοσοφίας είναι ένα άλλο εργαλείο που ο ενδιαφερόμενος θα μπορεί να χρησιμοποιήσει. Η αρχαία τραγωδία έχει την ποιότητα και την «ποσότητα» για αυτό.
Ακόμη, στη λογοτεχνία των Σούφι υπάρχει ένα τερμινολογικό στοιχείο, το οποίο περιέγραψε, ανεκάλυψε θα έλεγα, ο Ibn Arabi –μην σας μπερδεύει το όνομα, ήταν Ιρανός-, μιλάω για το «σκοτεινό Φώς». Ακούγεται οξύμωρο, αλλά αν μελετήσει κάποιος την κλασσική σουφική λογοτεχνία θα βρει τις κατάλληλες αναφορές που θα τον βοηθήσουν να κατανοήσει την έννοια. Για εμένα –ως Ιρανό-, αυτή η έννοια είναι ο «μίτος της Αριάδνης». Είναι δηλαδή το σχοινί το οποίο συνδέει τα σκοτεινά τμήματα της Ιστορίας και που η κατανόησή τους, η συνειδητοποίησή τους μπορεί να βοηθήσουν τον άνθρωπο που αναζητά να βρει έναν δρόμο.

• Από ότι αντιλαμβάνομαι, θα μπορούσε κάποιος να ισχυρισθεί ότι ο «Προμηθέας» δεν
είναι μία απλή συνάθροιση ηθοποιών, αλλά, ένα εργαστήριο φιλοσοφίας που χρησιμοποιεί το θέατρο ως μέσο. Αυτό φαντάζομαι, προϋποθέτει κάποια εκπαίδευση και διδασκαλία των ηθοποιών. Ποια είναι η μέθοδος διδασκαλίας και εκπαίδευσης που ακολουθείτε;

Είναι και αυτό. Κατά βάση είναι μία ομάδα που επιχειρεί να αναζητήσει αλήθειες μέσω της θεατρικής πράξης και διδασκαλίας. Εργάζομαι δεκατέσσερα χρόνια επικεντρώνοντας στην μέθοδο Γκροτόφσκι. Βέβαια, αγαπώ και θαυμάζω και άλλους πολύ σημαντικούς θεατρικούς δασκάλους, όπως ο Ρομπ Γουίλσον, ο Μπέρτολτ Μπρέχτ, ο Σάμιουελ Μπέκετ (ο σκηνοθέτης), ο Γιουτζίν Μπάρμπα ή ο Τζούλιαν Μπεκ, ή ο Πίνα Μπάους. Όμως, μόνο ο Γκροτόφσκι κινεί την δημιουργικότητά μου.

• Κύριε Αμινί, πόσο δύσκολο είναι για έναν καλλιτέχνη σήμερα να εργάζεται στο Ιράν.
Αντιμετωπίζετε κάποιες ιδιαίτερες δυσκολίες;

Δυσκολίες πάντα υπάρχουν για τους ανθρώπους της Τέχνης. Όπως σε κάθε άλλη χώρα του κόσμου. Είμαι όμως καλλιτέχνης. Οφείλω, υποχρεούμαι να εργαστώ και να υπηρετήσω την τέχνη μου. Δεν σκέφτηκα ποτέ τις δυσκολίες ως αποτρεπτικό παράγοντα. Βέβαια, το οικονομικό είναι ένα σημαντικό θέμα ή η δεσποτική αντίληψη ορισμένων παραγόντων, αλλά δεν επηρεάζουν αρνητικά σε ουσιαστικό σημείο την καλλιτεχνική δημιουργία στην χώρα. Οι καλλιτέχνες στο Ιράν έχουν την άνεση να δημιουργήσουν σύμφωνα πάντοτε, με την δυνατότητα και τις επιλογές τους.

• Ποια είναι η υποδοχή του κοινού στο είδος του θεάτρου που παρουσιάζετε;

Γενικώς, το κοινό στην Τεχεράνη και στην πλειοψηφία του στο Ιράν, αγαπά την Τέχνη και το θέατρο. Προσωπικά δεν μπαίνω στην παγίδα να σκεφθώ τι θα αρέσει και να το παρουσιάσω. Δεν υπάρχει τέτοιου είδους όριο για εμάς. Πάντως, μέχρι σήμερα, το κοινό έρχεται στις παραστάσεις μας με συναίσθημα και ευαισθησία και έχει αγκαλιάσει την δουλειά μας. Ξέρετε, οι Ιρανοί ενδιαφέρονται πολύ να δουν παραστάσεις αρχαίου δράματος.

Στην συνέχεια είχα την ευκαιρία να μιλήσω με ένα από τους ηθοποιούς της παράστασης τον κ. Emad Gharahi, ο οποίος είχε τον ρόλο του Θησέα. Ο κ. Gharahi είναι πτυχιούχος της Αρχιτεκτονικής και της Ακαδημίας θεάτρου.

• Πώς αντέδρασε το οικογενειακό σας περιβάλλον στην πρόθεσή σας να γίνεται ηθοποιός, όντας πτυχιούχος αρχιτέκτων;

Οι γονείς μου και το άμεσο περιβάλλον μου είναι άνθρωποι βαθειά θρησκευόμενοι και αρχικά είχαν σοβαρές αντιρρήσεις για αυτή την επιλογή μου. Σήμερα, όμως, έχουν πεισθεί μέσα από την δουλειά μου και με υποστηρίζουν απόλυτα και ουσιαστικά.

• Πώς αντιμετωπίζει η Ιρανική κοινωνία έναν καλλιτέχνη;

Η κοινωνία δεν αποδέχεται εύκολα τους καλλιτέχνες. Αυτό ισχύει για όλους, όχι μόνο τους ηθοποιούς. Βέβαια, δεν μπορώ να πώ ότι αυτή η δυσκολία είναι ανυπέρβλητη, αλλά είναι όμως δυσκολία. Χρειάζεται χρόνο η κοινωνία. Και αυτό είναι κατανοητό και φυσικό να συμβαίνει σε κάποιο βαθμό.

• Ως ευαισθητοποιημένος, σε μεγαλύτερο βαθμό από τον μέσο όρο, παρατηρείτε αλλαγές στην Ιρανική κοινωνία κατά τα τελευταία χρόνια;

Θα έλεγα ναι με σχετικά βεβαιότητα. Είναι γεγονός ότι η κοινωνία ανοίγεται, οι άνθρωποι ανοίγονται. Ιδίως οι νέοι έρχονται προς τα καλλιτεχνικά επαγγέλματα. Βέβαια, ο κινηματογράφος είναι η κύρια επιλογή της πλειοψηφίας και αυτό γιατί σημαίνει σε σύντομο χρονικό διάστημα χρήματα και φήμη. Κατά την δική μου οπτική, όμως, ο ηθοποιός και καλλιτέχνης υπάρχει στο θέατρο. Δεν μπορείς να είσαι ηθοποιός με την πραγματική έννοια της λέξης αν δεν έχεις τουλάχιστον την εμπειρία του θεάτρου. Βέβαια, αυτό έχει και το τίμημά του. Εγώ για παράδειγμα εργάζομαι και ως φωτογράφος. Δεν είναι εύκολο να βιοπορισθείς από το θέατρο και μόνον, ειδικά όταν θέλεις να υπηρετήσεις αντίληψη όπως αυτή που υπάρχει στην ομάδα μας, τον «Προμηθέα».

Μετά από δυόμιση και πλέον ώρες συζήτησης, έφυγα γιατί οι φίλοι μας έπρεπε να ετοιμασθούν, μιας και την επομένη θα αναχωρούσαν για την Τεχεράνη. Έφυγα εντυπωσιασμένος από την πραγματική αγάπη των Ιρανών αυτών φίλων, για την αρχαία τραγωδία αλλά κυρίως, από το βάθος της μελέτης στην οποία έχουν αφιερωθεί. Δεν μπόρεσα να αποφύγω συγκρίσεις με αντίστοιχους δικούς μας παράγοντες …

Αν και ο αποχαιρετισμός κίνησε εντός μου έντονα, μελαγχολικά συναισθήματα, η συνάντηση με την ομάδα των οκτώ νέων ανθρώπων από την Τεχεράνη, δημιούργησε μία σπίθα αισιοδοξίας και ελπίδας. Ελπίδας, για το γεγονός ότι παρά το «σκοτάδι» της καθημερινότητάς μας και των απογοητεύσεων που μας δίνουν κάποιοι άνθρωποι, πάντοτε η Ζωή, το Σύμπαν, η Θεία Πρόνοια – πείτε το όπως θέλετε-, έχουν δημιουργήσει τα αντίβαρά. Και ότι είναι στο δικό μας χέρι να τα αναζητήσουμε. Είναι δική μας η επιλογή να αφήσουμε το σκοτάδι και να κινηθούμε προς το Φως. Και αυτή η διαδρομή είναι ίσως επίμονη και μοναχική, αλλά, είναι συναρπαστική, σωτήρια και αξίζει να την διανύσεις. Γιατί «άξιον εστί το τίμημα». Ειλικρινά ελπίζω να έχω την ευκαιρία να σας συναντήσω και πάλι, σύντομα. Είτε στην Αθήνα είτε στην Τεχεράνη και να δω νέα σας δουλειά. Fair well dear friends …

Διαβάστε επίσης:

«Ιππόλυτος» του Ευριπίδη της θεατρικής ομάδας «Prometheus» από την Τεχεράνη