Η Ελλάδα ευνοείται από τη στροφή της Ε.Ε. στην αύξηση των αμυντικών δαπανών και από την ενεργοποίηση της ειδικής ρήτρας διαφυγής. Η ευρωπαϊκή προσπάθεια συμβαδίζει με το εκτεταμένο ελληνικό εξοπλιστικό πρόγραμμα ύψους 15 δισ. ευρώ, το οποίο σύντομα μπορεί να αυξηθεί στα 19 δισ. ευρώ. Τούτο διότι η εξαίρεση της αύξησης των αμυντικών δαπανών από το έλλειμμα καλύπτει τις συνηθισμένες αντιρρήσεις εκ μέρους της Ε.Ε. για αύξηση των δαπανών της συγκεκριμένης κατηγορίας, ενώ παράλληλα δίνει τον απαραίτητο δημοσιονομικό χώρο για τη μείωση των φόρων και την υλοποίηση νέων εισοδηματικών ενισχύσεων.

Υπολογισμοί

Πόσος, όμως, είναι ο δημοσιονομικός χώρος που δημιουργείται από τη ρήτρα διαφυγής για τις αμυντικές δαπάνες; Με βάση τα κείμενα της «Λευκής Βίβλου», η αύξηση των αμυντικών δαπανών, η οποία θα εξαιρείται από τον υπολογισμό του ελλείμματος για την τριετία 2025-2027, θα έχει ως βάση τις δαπάνες κάθε μέλους το 2021. Αυτό για την Ελλάδα σημαίνει επιπλέον δημοσιονομικό χώρο 1,1 δισ. ευρώ για φέτος.

Ειδικότερα, το 2021 οι αμυντικές δαπάνες έφτασαν τα 5,48 δισ. ευρώ, ενώ φέτος θα αυξηθούν στα 6,6 δισ. ευρώ. Συνεπώς, η ελάφρυνση στο έλλειμμα, άρα ο επιπλέον δημοσιονομικός χώρος, θα είναι 1,1 δισ. ευρώ, όπως προαναφέρθηκε. Με βάση τα επίσημα στοιχεία για την εξέλιξη των εξοπλιστικών προγραμμάτων, το δημοσιονομικό περιθώριο θα αυξηθεί στο 1,68 δισ. ευρώ το 2026.

Ολα αυτά, χωρίς κανείς να υπολογίσει και το πρόσθετο εξοπλιστικό πρόγραμμα, το οποίο καθυστέρησε να ανακοινωθεί λόγω των πολιτικών εξελίξεων και αναμένεται να προσθέσει άλλα 4-5 δισ. ευρώ στο σημερινό εξοπλιστικό πρόγραμμα των 15 δισ. ευρώ.

Καμία ανησυχία

Με βάση τους κανόνες που θέτει η Επιτροπή, η ειδική τετραετής δημοσιονομική χαλάρωση για τις αμυντικές δαπάνες θα πρέπει να μη γίνεται αφορμή για να παραβιάζονται τα όρια του αναθεωρημένου Συμφώνου Σταθερότητας. Αντίθετα, όσα κράτη ενεργοποιήσουν τη ρήτρα θα πρέπει να συνεχίσουν να μειώνουν το χρέος τους αν αυτό είναι πάνω από το 60% του ΑΕΠ και να διατηρούν το έλλειμμά τους κάτω από το 3% του ΑΕΠ καθ’ όλη τη διάρκεια εφαρμογής της ρήτρας διαφυγής για τις αμυντικές δαπάνες.

Το όριο αύξησης των αμυντικών δαπανών, το οποίο θα εξαιρείται από τον υπολογισμό του ελλείμματος, ορίζεται στο 1,5% του ΑΕΠ. Αυτό σημαίνει ότι αν κάποια χώρα αποφασίσει να ξεπεράσει το όριο αυτό, τότε θα εγγράφεται κανονικά στο έλλειμμα.

Απέναντι σε αυτούς τους περιορισμούς και τουλάχιστον σε επίπεδο αριθμών, η Ελλάδα θα πρέπει να αισθάνεται άνετα. Ο πρώτος λόγος είναι ότι οι αυξήσεις στις αμυντικές δαπάνες της έχουν ενσωματωθεί στο δημοσιονομικό και μεταρρυθμιστικό πλαίσιο που συμφώνησε με την Κομισιόν. Το πρόγραμμα αυτό, παρά την αύξηση των αμυντικών δαπανών, οδηγεί σε χρέος κάτω από το 140% το 2026. Συνεπώς, η Ελλάδα μπορεί να αυξήσει τις αμυντικές της δαπάνες χωρίς να αποκλίνει από τους δημοσιονομικούς της στόχους.

Ειδικότερα, το δημόσιο χρέος παραμένει μεν το υψηλότερο ως ποσοστό του ΑΕΠ εντός της Ε.Ε., αλλά το 2024 μειώθηκε κατά 10% του ΑΕΠ και φέτος αναμένεται να μειωθεί περαιτέρω κατά 7,8% του ΑΕΠ. Ο μεσοπρόθεσμος στόχος για το 2027 είναι να έχει αποκλιμακωθεί κάτω από το 140% του ΑΕΠ. Συνεπώς, ο μέσος ετήσιος ρυθμός μείωσης του χρέους είναι πολύ υψηλότερος από τη μείωση τουλάχιστον κατά 1% του ΑΕΠ που επιβάλλει το νέο δημοσιονομικό σύμφωνο.

Πλεόνασμα

Σε ό,τι αφορά το μέγεθος του ελλείμματος, η Ελλάδα αναμένεται να καταγράψει οριακό δημοσιονομικό πλεόνασμα της τάξης του 0,2% του ΑΕΠ για το 2024. Συνεπώς, δεν κινδυνεύει να ξεπεράσει το όριο του 3% του ΑΕΠ, το οποίο θέτει το αναθεωρημένο πρόγραμμα σταθερότητας.

Σε κάθε περίπτωση, η Κομισιόν θα εποπτεύει συνεχώς τις αμυντικές δαπάνες των μελών ώστε να μην υπάρξουν δημοσιονομικές αποκλίσεις, οι οποίες είναι δύσκολο να διορθωθούν στο τέλος του τετραετούς κύκλου της ρήτρας διαφυγής για τις αμυντικές δαπάνες.

Οφέλη και από τη δημιουργία Ευρωπαϊκού Ταμείου Αμυνας

Μία ακόμη παράμετρος που έχει ιδιαίτερη σημασία για την Ελλάδα είναι και η δημιουργία του Ευρωπαϊκού Ταμείου Αμυνας με αρχικό κεφάλαιο 150 δισ. ευρώ που θα εξασφαλιστούν με την έκδοση κοινού ευρωπαϊκού χρέους. Το Ταμείο αυτό θα έχει στόχο να χρηματοδοτήσει την έρευνα και την ανάπτυξη οπλικών συστημάτων. Η Ελλάδα δεν είναι εύκολο να εκμεταλλευτεί άμεσα αυτή την ευκαιρία. Τούτο με δεδομένο ότι η ΕΛΒΟ στην ουσία είναι πλέον «σκιά» του παλιού της εαυτού, μένοντας οριακά ανοιχτή με προσωπικό μόλις πέντε ατόμων.

Τα Ελληνικά Αμυντικά Συστήματα θα είχαν πολύ μεγαλύτερες προοπτικές, με δεδομένο ότι μία από τις βασικές προτεραιότητες σε επίπεδο Ε.Ε. είναι η αναπλήρωση του αποθέματος των πυρομαχικών, τα οποία έχουν εξαντληθεί λόγω της βοήθειας προς την Ουκρανία. Ωστόσο, η συνεργασία με σλοβακική αμυντική εταιρία έχει στερήσει από την ελληνική εταιρία την αυτονομία παραγωγής. Αυτό γίνεται επειδή η αλλοδαπή εταιρία καρπώνεται το 60% της παραγωγής. Η μόνη κρατική αμυντική βιομηχανία, η οποία ενδεχομένως θα είχε κάποιο όφελος, είναι η Ελληνική Αεροπορική Βιομηχανία (ΕΑΒ), αν καταφέρει να λύσει και αυτή το πρόβλημα έλλειψης προσωπικού.

Ωστόσο, το κέρδος για την Ελλάδα είναι ότι συντηρείται ο θεσμός του κοινού ευρωπαϊκού χρέους. Τούτο υπό την έννοια ότι -σε επόμενο χρόνο- τα ευρωομόλογα θα είναι η πηγή χρηματοδότησης σε κοινές ευρωπαϊκές αναπτυξιακές επενδύσεις, οι οποίες θα αποτελέσουν τη συνέχεια του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας.