Ο Οργανισμός Συλλογικής Διαχείρισης Έργων Λόγου (ΟΣΔΕΛ) παρουσίασε για πρώτη φορά τα στοιχεία της βιβλιοπαραγωγής 2024 από την πλατφόρμα Bookpoint. Βάσει αυτών, η λογοτεχνία και το παιδικό- εφηβικό βιβλίο εξακολουθούν να κρατούν τα σκήπτρα, με τη μυθοπλασία σε σταθερό ρυθμό και μικρή μείωση των θεωρητικών επιστημών, ενώ η μέση τιμή του βιβλίου παρουσιάζει αύξηση 2,6% ανάλογη με τον πληθωρισμό. Εκδόθηκαν 11.000 νέοι τίτλοι μες στη χρονιά, με την πλειονότητα να παραμένει έντυπη. Οι μεταφράσεις έφτασαν για πρώτη φορά το 31%. Το 1/3 των λογοτεχνικών τίτλων στην Ελλάδα αφορούν ποίηση, υπάρχουν δε εκτιμήσεις ότι η αυτο-έκδοση στην ποίηση έχει φτάσει στο 70% με τους ομιλητές να σχολιάζουν ότι στην Ελλάδα μάλλον έχουμε μεγαλύτερη ανάγκη να γράψουμε ποίηση, παρά να διαβάσουμε. Σχολιάστηκε πάντως η έλλειψη συστηματικών δεδομένων που θα έδινε μια εικόνα των ελλείψεων της χώρας. Τονίστηκε το γεγονός ότι ενώ το παιδικό βιβλίο αποτελεί το 25% της αγοράς, με τις οικογένειες να το στηρίζουν, συχνά προτιμώνται ξένες εκδόσεις λόγω χαμηλότερου κόστους εικονογράφησης με συνέπεια να ζημιώνονται οι Έλληνες εικονογράφοι. Επισημάνθηκε επίσης η μεγάλη μείωση των κλασικών έργων που παραμένουν σε παλιές εκδόσεις και μεταφράσεις χωρίς νέα εργαλεία και μέσα. Όπως χαρακτηριστικά επίσης ειπώθηκε, η χώρα μας έχει τεράστια βιβλιοπαραγωγή. με ορισμένους μεγάλους εκδοτικούς οίκους να εκδίδουν ένα βιβλίο την ημέρα, ενώ το αναγνωστικό κοινό μάλλον παραμένει στάσιμο.

Σε συζητήσεις για τον ψηφιακό εγγραμματισμό και τα μέσα, τονίστηκε η απώλεια ταξινόμησης και αξίας της πληροφορίας και της γνώσης. Μπορείς να ρωτάς ένα chatbot και να σου δίνει την πληροφορία, οπότε πληροφορία και γνώση θεωρούνται πλέον το ίδιο πράγμα, σαν η μάθηση να είναι ένα μια αναζήτηση στο διαδίκτυο, ειπώθηκε. Από την άλλη παρατηρείται ότι τα μέσα δυσκολεύονται να αφομοιώσουν τις νέες τεχνολογίες. Δεν χρειάζεται απλά να έχεις ένα ψηφιακό περιεχόμενο, αλλά να είναι εμπλουτισμένο ώστε να τραβά τον αναγνώστη. Επίσης η ανάγνωση σε ψηφιακό αρχείο κι εκείνη σε χαρτί παραλληλίστηκαν ως δύο γλώσσες που πρέπει να κατέχουμε εξίσου.

Επανερχόμενοι στο θέμα του βιβλίου στην εποχή της Τεχνητής Νοημοσύνης, επαγγελματίες του βιβλίου τόνισαν την ανάγκη για υπεύθυνη χρήση, άρα σεβασμό στα πνευματικά δικαιώματα, διαφάνεια και με τον άνθρωπο υπεύθυνο για την επεξεργασία του κειμένου. Η τεχνολογική βιομηχανία προσπαθεί να απορροφήσει την εκδοτική βιομηχανία, επισημάνθηκε. Οι μεγάλες εταιρίες έχουν ήδη σκανάρει βιβλιοθήκες σ’ όλον τον κόσμο και έχουν υποκλέψει σχεδόν ό,τι κυκλοφορεί σε εκδοτικό περιεχόμενο. Μπορεί κανείς όμως να διατηρήσει την αισιοδοξία του βάζοντας μια τάξη στη συλλογική διεκδίκηση των δημιουργών.

Μεγάλη απήχηση είχε η εκδήλωση της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος – η οποία συμμετέχει για πρώτη φορά με κεντρικό περίπτερο, εκδόσεις και εκδήλωση στην ΔΕΒΘ – με θέμα τον πολιτισμό στην εποχή των αλγορίθμων και των ολιγαρχιών. Ο καθηγητής ΑΠΘ και συγγραφέας Νικόλας Σεβαστάκης υποστήριξε ότι η ΤΝ δεν είναι απλά ένα εργαλείο, αλλά φέρνει οντολογικά και ανθρωπολογικά ζητήματα. Τόνισε το τετελεσμένο που δημιουργεί ό,τι εισέρχεται δυναμικά στην καθημερινότητα, όπως ένα app, και την ανάγκη για κριτική αξιοποίησή του. Η ταύτιση της ευκολίας με τη χειραφέτηση είναι μεγάλη συζήτηση που πρέπει να γίνει. Στη νευρολογία πχ θα βοηθήσει στη διάγνωση νόσων πριν εμφανιστούν, στην εργασία όμως, με την αυτοματοποίηση θα χαθούν θέσεις εργασίας και θα προκύψουν νέες ανισότητες, είπε. Ο Γιάννης Μπαλαμπανίδης, συγγραφέας και πολιτικός αναλυτής, έκανε αναγωγή στη βιομηχανική επανάσταση μιλώντας για επαναστατικοποίηση των μέσων παραγωγής και για δυνατότητα απαλλαγής από φόρτο εργασίας, αρκεί να μπορεί κανείς να ελέγχει το πεδίο αξιοποίησης. Η ΤΝ είναι εργαλείο, τόνισε, που δημιουργήθηκε και αναπτύχθηκε από ανθρώπους και που αντλεί από ωκεανούς δεδομένων που φτιάχνουμε εμείς, παρέχοντάς μας ό,τι ζητάμε. Τώρα επινοούμε τις χρήσεις αυτού του εργαλείου, επισήμανε, και προφανώς η ΤΝ μπορεί να έχει ανθρωπολογικές συνέπειες, όχι στο επίπεδο της δημιουργίας, αλλά στο επίπεδο της εργασίας, γι’ αυτό χρειάζεται ρύθμιση. Ο δε Σταύρος Ζουμπουλάκης, πρόεδρος του εφορευτικού συμβουλίου της ΕΒΕ, υπενθύμισε ότι η ΤΝ δεν ξεπήδησε από το μηδέν, αλλά έχει τις απαρχές της στη δεκαετία του 1950 και δεν αποτελεί ένα απλό εργαλείο, αλλά τομή που αλλάζει την ανθρωπολογική εικόνα. Έθεσε επίσης ερωτήματα, όπως τι επιδιώκεται με την ΤΝ, τι θα γίνει με την ανθρώπινη δημιουργικότητα ή ποιος θα έχει τη δύναμη της απόφασης, διερωτώμενος εάν είναι σύμπτωση η άνοδος του αυταρχισμού και η εξέλιξη της ΤΝ, εάν αρκεί η ευρωπαϊκή συζήτηση για την προάσπιση των δημοκρατικών δικαιωμάτων και τι θα γίνει με τα εργασιακά δικαιώματα και θέσεις εργασίας, μεταξύ άλλων και στον εκδοτικό κλάδο.

Τις ευεργετικές ιδιότητες της Τεχνητής Νοημοσύνης υπερθεμάτισε ο Angus Phillips, διευθυντής του Oxford International Centre for Publishing, επισημαίνοντας μεταξύ άλλων ότι η δουλειά του εκδότη αλλάζει – για παράδειγμα μπορεί μέσω ΤΝ να μετατρέψει ένα έντυπο βιβλίο σε audiobook πολύ οικονομικά, προσφέροντας έτσι κάτι νέο στους αναγνώστες. Ο Nadim Sadek έφερε το παράδειγμα του δικού του βιβλίου που μεταφράστηκε από ΤΝ και έτυχε επεξεργασίας από επιμελητές, κάτι το δόκιμο στην περίπτωσή του, καθώς ήταν ένα βιβλίο-εργαλείο για εκδότες και όχι λογοτεχνία.

Σε μεγάλη εκδήλωση για την Τεχνητή Νοημοσύνη στην αγορά βιβλίου, ο υπουργός Ψηφιακής Διακυβέρνησης, Δημήτρης Παπαστεργίου, τόνισε ότι η ΤΝ είναι επιταχυντής, ανοίγοντας πολλά ζητήματα ηθικής, δικαιοσύνης, υγείας, πολιτισμού. Η ΤΝ δεν έχει κατανόηση, αλλά είναι πολύ καλή στο να βρει την επόμενη λέξη, να γράψει το επόμενο κείμενο, είπε ο υπουργός φέρνοντας παράδειγμα από τη Βουλή των Ελλήνων και την προσπάθεια να είναι τα νομοθετικά κείμενα πιο εύληπτα και κατανοητά στον καθένα. «Η Τεχνητή Νοημοσύνη υπάρχει χάρη στα δεδομένα. Τίθεται όμως ένα ζήτημα αναφορικά με τα πνευματικά δικαιώματα, καθώς μιλάμε για πνευματικά, βιομηχανικά και προσωπικά δεδομένα. Η μεγάλη προσπάθεια που γίνεται, είναι να φτιάξουμε ένα δικό μας γλωσσικό μοντέλο, ελληνικό. Είμαστε σε πολύ καλό τεχνολογικό επίπεδο και σε περίπου έναν μήνα θα έχουμε την εξειδίκευση του AI ACTIVE για την ελληνική νομοθεσία», ανέφερε.

Ο υφυπουργός Πολιτισμού, Ιάσονας Φωτήλας, τόνισε ότι η ΤΝ δεν είναι απλά τεχνολογικό εργαλείο που συνεπικουρεί τη διαδικασία της γραφής, αλλά μια νέα οντότητα με την οποία καλούμαστε να συνδιαμορφώσουμε το μέλλον. «Η Τεχνητή Νοημοσύνη έρχεται να αμφισβητήσει, να συνδιαμορφώσει, ακόμα και να δημιουργήσει, όχι απλά να βοηθήσει και να αυτοματοποιήσει», είπε ο υπουργός. «Έτσι προκύπτει το ερώτημα: ποιος είναι ο δημιουργός, σε ποιον ανήκει ένα έργο που προκύπτει από την συνεργασία ανθρώπου και μηχανής;».

Ο εκδότης και μέλος του ΔΣ του ΕΛΙΒΙΠ, Αργύρης Καστανιώτης, τόνισε ότι δεν υπάρχει σήμερα κάποιο γλωσσικό μοντέλο που να μην έχει δημιουργηθεί στη βάση της πνευματικής ιδιοκτησίας όλων μας. «Το βιβλίο ως τεχνούργημα δίνει τη γνώση αλλά και την εμπειρία – εάν διαβάσεις ένα βιβλίο το καλοκαίρι στην παραλία, το χειμώνα θα το ανοίξεις και θα θυμηθείς την εμπειρία. Ενώ η τεχνολογία και τα συστήματα ανάγνωσης δεν έχουν αξιοποιήσει στο έπακρο τις δυνατότητες που μπορούν να προσφέρουν γύρω από αυτό το περιεχόμενο. Σε λίγο θα υπάρχει εφαρμογή που θα αναπαράγει ακουστικά το βιβλίο, θα μπορείς να κάνεις διάλογο σχετικό με το περιεχόμενο του βιβλίου, να οπτικοποιήσεις, να γεννήσεις και άλλες ιδέες κλπ. Παραμένει όμως το ζήτημα των πνευματικών δικαιωμάτων.

Η Κωνσταντίνα Γεωργάκη, επίκουρη καθηγήτρια ΑΠΘ επισήμανε ότι τίθενται ζητήματα πνευματικής ιδιοκτησίας, τόσο στην εκπαίδευση του αλγορίθμου ώστε να παράξει τα επιθυμητά αποτελέσματα, όσο και στο παραγόμενο κείμενο. Στα πανεπιστήμια δυσκολευόμαστε να διακρίνουμε, αν ένα ερευνητικό έργο είναι προϊόν ΤΝ ή δουλειάς του ερευνητή, είπε η καθηγήτρια, ενώ υπενθύμισε ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει θεσπίσει πλαίσιο που αφορά τις χρήσεις της ΤΝ σε περιπτώσεις που θεωρείται επικίνδυνη, αλλά όχι για την πνευματική ιδιοκτησία. «Γίνεται προσπάθεια, αλλά υπάρχουν ακόμα πολλά κενά», εξήγησε. «Τώρα η Ένωση προσπαθεί να βρει τη χρυσή τομή ανάμεσα στη ρύθμιση που θα φέρει η ίδια και την αυτορρύθμιση που επιχειρεί να επιβάλει στους χρήστες».

Με τη Φιλαναγνωσία στο σπίτι καταπιάστηκε στην Παιδική Γωνιά ομάδα γυναικών, γονέων και δασκάλων, όπου συζητήθηκαν η πρόκληση της ισορροπίας μεταξύ βιβλίου και νέων τεχνολογιών στο σπίτι, τεχνικές και μέθοδοι, όπως οι βιβλιοφωτογραφίες, προκειμένου να κινητοποιηθεί το ενδιαφέρον των παιδιών για το βιβλίο. Σε άλλη μια εκδήλωση για την έκθεση παιδικού βιβλίου της Μπολόνια, εκπρόσωποι της ΙΒΒΥ-Κύκλου Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου τόνισαν ότι το καλό παιδικό βιβλίο με εικονογράφηση υψηλής αισθητικής και ουσιαστικό περιεχόμενο μπορεί να συμβάλει στη διαμόρφωση ενός κόσμου, όπου κυριαρχούν οι πανανθρώπινες αξίες, τα δικαιώματα των παιδιών προστατεύονται και η ελπίδα για ένα καλύτερο αύριο παραμένει ζωντανή.

Πλήθος κόσμου έσπευσε στην ΔΕΒΘ για να ακούσει και να συζητήσει με αγαπημένους Έλληνες συγγραφείς, σχηματίζοντας ουρές για την υπογραφή βιβλίων τους, ενώ χώρες όπως η Εσθονία έκαναν για πρώτη φορά την εμφάνισή τους στην έκθεση, με συγγραφείς, όπως ο Joonas Sildre, που με αφορμή τον εορτασμό των 500 χρόνων από την έκδοση του πρώτου εσθονικού βιβλίου, παρουσίασε ένα υπέροχο graphic novel που σχετίζεται με τη γλώσσα της μουσικής.

Εξερευνώντας τα μυστικά της μετάφρασης, στο πλαίσιο της τιμώμενης χώρας, η μεταφράστρια Δήμητρα Δότση συνομίλησε με τον Ιταλό συνάδελφό της, Maurizio De Rosa που έχει μεταφράσει σπουδαίους σύγχρονους Έλληνες συγγραφείς, ο οποίος χαρακτήρισε πρωτοβουλίες όπως η έκθεση ως μια πρώτης τάξεως ευκαιρία να γνωρίσει κανείς νέους δημιουργούς, έργα και επαγγελματίες του βιβλίου, ενώ είπε χαρακτηριστικά ότι το να μεταφράζεις στα ελληνικά είναι πρόκληση, καθώς πρέπει να δημιουργηθεί το καινούργιο κείμενο από το μηδέν και απαιτείται βαθιά γνώση της γλώσσας και του λογοτεχνικού ιδιώματος.

Στο πλαίσιο της ΔΕΒΘ το ιστορικό βιβλιοπωλείο της Θεσσαλονίκης, Κωνσταντινίδης, γιόρτασε τα 70 του χρόνια στο περίπτερο 12. Επ’ ευκαιρία της εκδήλωσης, ο πρόεδρος του ΕΛΙΒΙΠ Νίκος Μπακουνάκης μίλησε για το στόχο του Ιδρύματος να κάνει ακόμα πιο στενούς τους δεσμούς μεταξύ έκθεσης και πόλης. Ο εκδότης Φαίδων Κυδωνιάτης παρατήρησε ότι είναι η πρώτη σχετική εκδήλωση στο πλαίσιο της ΔΕΒθ κι ότι ο βιβλιοπώλης είναι φάρος πολιτισμού. Η Θεσσαλονίκη δυστυχώς έχει πολύ λιγότερα βιβλιοπωλεία από ό,τι στο παρελθόν, παρατήρησε. Ο συγγραφέας και δημοσιογράφος Γιώργος Σκαμπαρδώνης είπε ότι οι Θεσσαλονικείς αγαπούν ιδιαίτερα την έκθεση και εκτιμούν τη σημασία της. Αναφέρθηκε στην ανάγκη να είναι οι αίθουσες της έκθεσης ακόμα πιο ζεστές και γιορτινές σε ένα ενιαίο πλαίσιο και χαρακτήρισε τα βιβλιοπωλεία ως καταστήματα φετίχ. Ο πρόεδρος της ΔΕΘ-HELEXPO, Τάσος Τζήκας, πήρε το λόγο και είπε ότι αν και θεωρείται τεχνοκράτης, η ΔΕΒΘ ήταν πάντα η αγαπημένη του έκθεση κι ότι αισθάνεται μια μαγεία όταν βρίσκεται εκεί, ενώ εκεί εκπαίδευσε και τα παιδιά του να είναι βιβλιόφιλοι. Επισήμανε τέλος την ανάγκη διάδρασης με το κοινό της έκθεσης και είπε ότι κάνουν διάφορα σχέδια επ’ αυτού.