Η επιστροφή σε εμπορικό προστατευτισμό τύπου 19ου αιώνα οδηγεί τις διεθνές οικονομικοπολιτικές σχέσεις σε αχαρτογράφητα νερά. Αν και κανείς δεν μπορεί να είναι σίγουρος για το πόσο θα επιμείνει ο 47ος πρόεδρος των ΗΠΑ σε αυτήν την ακραία επιθετική πολιτική, είναι απολύτως σαφές πως οι δασμοί του είναι «αμοιβαίοι» μόνο κατ’ όνομα.

Εκτός η Ρωσία

Κατ’ αρχάς, «χτύπησε» οριζόντια όλες τις χώρες του κόσμου, με την επιδεικτική εξαίρεση της Ρωσίας (ακόμη και κάποια ακατοίκητα νησιά της Αυστραλίας στην Ανταρκτική, όπου ζουν μόνο πιγκουίνοι) με έναν «βασικό δασμό» 10% επάνω στα προϊόντα που πωλούν στις ΗΠΑ. Για να υπολογίσει την ποινή στους αποκαλούμενους «κακούς παίκτες», πρόσθεσε στο ποσοστό των δασμών που επιβάλλει ο καθένας τους στα αμερικανικά προϊόντα ένα αυθαίρετο κόστος για τη «χειραγώγηση του νομίσματός του» (σ.σ.: προς βλάβη του δολαρίου) συν κάποιους μη δασμολογικούς φραγμούς. Υστερα πήρε το άθροισμα και το διαίρεσε διά δύο, ώστε να βγάλει το ποσοστό του δασμού που επέβαλε σε κάθε χώρα.

Για την Κίνα το κοντέρ έγραψε 34%, αλλά για τη «φίλη» Ιαπωνία μόνο 24%, όσο και για την Ινδία. Η… λυπητερή για την Ευρωπαϊκή Ενωση είναι, όπως ξέρουμε, 20% και πάει λέγοντας…

Επειδή χρειάζονται μέρες για να απορροφηθεί ένα τέτοιο σοκ και να αποσαφηνιστούν οι προθέσεις του Τραμπ, είναι σχετικά νωρίς για να προβλεφθούν οι επιπτώσεις στην παγκόσμια οικονομία. Αν κάποιες χώρες προσπαθήσουν να διαπραγματευτούν με τις ΗΠΑ τη μείωση των δασμών, τότε η ζημιά θα είναι ηπιότερη. Σε περίπτωση, όμως, που η Αμερική γίνει στόχος γενικευμένων αντιποίνων, θα έχουμε με μαθηματική ακρίβεια συρρίκνωση του παγκόσμιου εμπορίου, μείωση της ανάπτυξης, ύφεση, ίσως και χειρότερες εξελίξεις που κανείς δεν θέλει να φαντάζεται. Ακόμη και στο καλύτερο σενάριο ο κίνδυνος και η αβεβαιότητα έχουν εγκατασταθεί για τα καλά στις διεθνείς σχέσεις.

Αυτό, βέβαια, που καίει περισσότερο τους καταναλωτές στην Αμερική και τον υπόλοιπο κόσμο είναι πόσο θα επιβαρύνει ο οικονομικός πόλεμος την τσέπη τους. Στα αυτοκίνητα είχαμε ήδη εκτόξευση των τιμών, αλλά σε γενικές γραμμές θα χρειαστούν 1-2 μήνες, για να φανούν οι τελικές επιπτώσεις στα γενικά αγαθά. Στις ΗΠΑ οι αυξήσεις στα μεξικανικά προϊόντα αναμένεται να φανούν νωρίτερα.

Εκτιμήσεις

Ανάλυση του πρακτορείου Associated Press εκτιμά ότι κάποιοι Αμερικανοί λιανέμποροι και άλλοι εισαγωγείς θα απορροφήσουν το κόστος, ενώ την ίδια στιγμή οι εξαγωγείς ξένων χωρών θα μειώσουν τις τιμές τους, για να αντισταθμίσουν την επιβάρυνση. Ομως, πολλές μεγάλες επιχειρήσεις, ιδίως στην Ευρώπη, θα δυσκολευτούν να «καταπιούν» τη ζημιά από μόνες τους.

Αρκετές εξ αυτών θα μπουν στον πειρασμό να ακριβύνουν τα προϊόντα τους επικαλούμενες τον «τυφώνα Τραμπ». Οταν π.χ. ο Αμερικανός πρόεδρος επέβαλε δασμούς σε εισαγόμενα πλυντήρια το 2018, πολλοί έμποροι αύξησαν τις τιμές και στα στεγνωτήρια, που είχαν μείνει εκτός δασμολογικών «ποινών».

Κρίσιμο ζήτημα για τους επόμενους μήνες είναι αν θα επανεμφανιστούν τέτοιες κερδοσκοπικές τάσεις στην αγορά. Οικονομολόγοι σε Ευρώπη και Αμερική φοβούνται ότι αρκετοί έμποροι θα μπουν στον πειρασμό, επειδή οι καταναλωτές μετά την κρίση της πανδημίας έχουν, τρόπον τινά, εθιστεί στις διαρκείς αυξήσεις και στον ενδημικό πληθωρισμό -που οφείλεται εν πολλοίς στην απληστία των μεγάλων ομίλων. Υπάρχουν, ωστόσο, ενδείξεις ότι πολλοί Αμερικανοί έχουν φτάσει στα όριά τους και θα περιορίσουν δραστικά τις αγορές τους, αναγκάζοντας εν τέλει τις επιχειρήσεις να συγκρατήσουν τις τιμές.

Δεν μπορεί να τον σταματήσει ούτε το Κογκρέσο

Επειδή το θέμα είναι πολύ σοβαρό για την ασφάλεια της Αμερικής, γεννάται το εύλογο ερώτημα αν το Κογκρέσο έχει τη συνταγματική δυνατότητα να βάλει κάποιο φρένο στον δασμολογικό οίστρο του Τραμπ ή θα δρα ανεξέλεγκτος. Δυστυχώς, προϊόντος του χρόνου το Κογκρέσο έχει εκχωρήσει μέσα από διάφορους νόμους τις περισσότερες δασμολογικές εξουσίες του στον Λευκό Οίκο. Στο παρελθόν οι περισσότεροι πρόεδροι επέβαλαν δασμούς μόνο κατόπιν ειδικών ακροάσεων στο Κογκρέσο, κάτι που ελάχιστοι θυμούνται ότι έκανε και ο Τραμπ στην πρώτη του θητεία!

«Παραθυράκι»

Ομως, μετά τη δεύτερη ορκωμοσία του αποφάσισε να αξιοποιήσει έναν νόμο του 1977, που παρέχει στον πρόεδρο έκτακτες εξουσίες ως προς την επιβολή δασμών ad hoc. Με δικαιολογία, λοιπόν, ότι οι εισαγωγές φαιντανύλης από το Μεξικό και τον Καναδά για την παρασκευή ναρκωτικών απειλούν την εθνική ασφάλεια των ΗΠΑ, επέβαλε πριν από μερικές εβδομάδες δασμούς 25% στις εισαγωγές προϊόντων από τις δύο χώρες.

Το Κογκρέσο μπορεί θεωρητικά να ακυρώσει αυτήν την έκτακτη εξουσία του προέδρου, κάτι που πρότεινε ήδη ο Δημοκρατικός γερουσιαστής της Βιρτζίνια, Τιμ Κέιν. Ωστόσο, ο συσχετισμός δυνάμεων στα δύο Σώματα, ειδικά στη Βουλή των Αντιπροσώπων, όπου κυριαρχούν οι Ρεπουμπλικανοί, δεν ευνοεί κάτι τέτοιο. Ανεξάρτητα από τον νόμο του 1977, παρόμοια τύχη θα είχαν άλλες νομοθετικές πρωτοβουλίες για τον περιορισμό των δασμολογικών αρμοδιοτήτων του Τραμπ, που ελέγχει με 6-3 και το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ.

ΚΟΝΤΡΑ

Η Αμερική αμφισβητεί τα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου

Κάνοντας τον δικηγόρο του διαβόλου, οφείλει κάποιος να αναγνωρίσει ότι προτού ο Τραμπ κηρύξει τον εμπορικό πόλεμο κατά πάντων, σε γενικές γραμμές οι αμερικανικοί δασμοί σε ξένα προϊόντα ήταν χαμηλότεροι από τους αντίστοιχους άλλων χωρών.

Ο μέσος αμερικανικός δασμός σε τρέχουσες εμπορικές συναλλαγές ήταν μόλις 2,2% έναντι 2,7% που επέβαλε μεσοσταθμικά στις εισαγωγές της η Ευρωπαϊκή Ενωση, 3% η Κίνα και… 12% η Ινδία. Τα στοιχεία προέρχονται από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου, αλλά οι ΗΠΑ τα αμφισβητούν, ιδίως σε ό,τι αφορά τους άλλους.

Πέραν αυτών, αποτελεί γεγονός ότι άλλες χώρες λαμβάνουν ακόμη πιο έντονα προστατευτικά μέτρα υπέρ των αγροτών τους, οι οποίοι για τον Αμερικανό πρόεδρο αποτελούν «ιερή πολιτική αγελάδα». Για παράδειγμα, οι ΗΠΑ επέβαλαν έως τώρα δασμούς μόλις 4% σε εισαγόμενα γεωργικά προϊόντα, έναντι 8,4% της Ευρωπαϊκής Ενωσης, 12,6% της Ιαπωνίας, 13,1% της Κίνας και… 65% της Ινδίας. Η τελευταία διαθέτει, πλέον, πλήρη διατροφική αυτάρκεια και η αντιπολίτευση αντιστέκεται στις απόπειρες της κυβέρνησης του Ναρέντρα Μόντι να βάλει ξένες πολυεθνικές του αγροδιατροφικού τομέα στο παιχνίδι. (Στα παραπάνω νούμερα του ΠΟΕ δεν συνυπολογίζεται η πρόσφατη επιβολή δασμών 25% από τον Τραμπ σε Μεξικό-Καναδά, χώρες με τις οποίες οι ΗΠΑ είχαν μέχρι πρότινος τελωνειακή ένωση στο πλαίσιο της NAFTA.)

H κυβέρνηση Τραμπ αμφισβήτησε δραστικά τους παραπάνω αριθμούς κάνοντας υπολογισμούς, που αύξησαν υπερβολικά τους δασμούς εις βάρος της Αμερικής. Την Τετάρτη, π.χ., ο Λευκός Οίκος υποστήριξε ότι η πραγματική δασμολογική επιβάρυνση των αμερικανικών προϊόντων που περνούσαν το κατώφλι της Ε.Ε. έφτανε το 39% και οι κινεζικοί δασμοί στο 67%.

Για την πλήρη εικόνα της κατάστασης πρέπει να ειπωθεί ότι παλαιότερες αμερικανικές κυβερνήσεις είχαν συμφωνήσει στους δασμούς, που τώρα ο Τραμπ χαρακτηρίζει «άδικους», χωρίς να κατηγορηθούν για μειωμένο πατριωτισμό. Ηταν η κατάληξη μακρών διαπραγματεύσεων, που διεξήχθησαν από το 1986 έως το 1994, δηλαδή από τον Ρόναλντ Ρίγκαν έως τον Μπιλ Κλίντον, στο πλαίσιο του λεγόμενου Γύρου της Ουρουγουάης. Την τελική εμπορική συμφωνία υπέγραψαν 123 κράτη, σχηματίζοντας τη βάση αυτού που αποκαλούμε «παγκοσμιοποίηση» και η οποία ύστερα από τρεις δεκαετίες μοιάζει να καταρρέει σαν χάρτινος πύργος.