Γράφει ο Γιάννης Γκατζώλης (Επικεφαλής Φυτικής παραγωγής εκπαιδευτικού αγροκτήματος Αμερικανικής Γεωργικής Σχολής)

Το φυτό της αμπέλου προσφέρει ένα πολύ σπουδαίο φρούτο, το σταφύλι. Το καταναλώνουμε φρέσκο με υψηλή διατροφική αξία, αποξηραμένο ως σταφίδα, μεταποιημένο ως οίνο, απόσταγμα. Τα φύλλα του φυτού για σαρμαδάκια, τις κορυφές ως τουρσί. Η άμπελος στην Ελληνική ιστορία και παράδοση έχει δεσπόζουσα θέση.

Προετοιμασία εγκατάστασης:

Για να καλλιεργήσουμε αμπέλι επαγγελματικά ή ερασιτεχνικά πρέπει να εκδοθούν άδειες φύτευσης από τις αρμόδιες ΔΑΟΚ (Διεύθυνση Αγροτικής Οικονομίας και Κτηνιατρικής). Προ της φύτευσης γίνεται καλλιέργεια αγρωστωδών φυτών (π.χ. σιτάρι) για την προστασία από προσβολές. Μετά τον θερισμό του σίτου ακολουθεί ανάλυση εδάφους και βαθιά άροση, αναστροφή του εδάφους για να σπάσει  το συμπιεσμένο και να εκτεθεί το έδαφος τους θερινούς μήνες στο ήλιο (ηλιοαπολύμανση). Ψιλοχωμάτισμα του εδάφους χωρίς χρήση φρέζας και συμπλήρωση θρεπτικών όπου απαιτείται μέχρι την φύτευση.

Φύτευση:

Τα φυτά της αμπέλου θα φέρουν  πιστοποιητικό φυτουγείας από το φυτώριο. Η εποχή φύτευσης ορίζεται προς το τέλους του χειμώνα αρχές άνοιξης. Η άμπελος χρειάζεται βαθύ έδαφος και με την προετοιμασία του εδάφους θα γίνει εύκολα η φύτευση. Το βάθος φύτευσης   με το σημείο εμβολιασμού μέσα στο έδαφος και έξω τους οφθαλμούς. Μετά την φύτευση γίνεται πότισμα ανά φυτό. Το φυτό χρειάζεται υποστήριξη και δέσιμο. Ο νέος βλαστός που θα αναπτυχθεί θα πρέπει να είναι σωστά δεμένος σε μικρό πασσαλάκι για να μην σπάσει από τον αέρα και να είναι ευθυτενής. Τα φυτά κατά την ανάπτυξη τους θα πρέπει να είναι απαλλαγμένα από ζιζάνια προς αποφυγή ξενιστών διαφόρων προσβολών. Το πρώτο έτος γίνεται η διαμόρφωση του φυτού όπως και το δεύτερο και δεν παίρνουμε παραγωγή.

Φυτοπροστασία : 

Η άμπελος είναι φυτό που έχει αρκετές ασθένειες, έντομα και ιούς που την προσβάλλουν. Απαιτεί προσοχή, παρακολούθηση και εφαρμογή φυτοπροστατευτικών σκευασμάτων με την επιβεβλημένη βοήθεια γεωπόνου  με σύνεση και σεβασμό στον εφαρμοστή, στον καταναλωτή και το περιβάλλον.

Θρέψη:

Οι ανάγκες των πρέμνων διαφέρουν ανάλογα με τις εδαφοκλιματικές συνθήκες και τους στόχους απόδοσης. Η θρέψη πρέπει να γίνει μετά από αναλύσεις εδάφους και με συμβουλή γεωπόνου.

Εγκατάσταση πασσάλων στήριξης αντιστήριξης και συρμάτων.

Οι αποστάσεις φύτευσης υπολογίζονται με βάση τις εδαφοκλιματικές συνθήκες και την απόδοση. Εικ. 3

Στο παράδειγμα η απόσταση από γραμμή σε γραμμή είναι 230 εκατοστά, από φυτό σε φυτό 140 εκατοστά και οι ενδιάμεσοι πάσσαλοι στήριξης στα 560 εκατοστά. Αυτό σημαίνει ότι έχουμε περί των 300 φυτών/στρέμμα. Οπότε μπορούμε να υπολογίσουμε την παραγωγή. 300 πρέμνα*~8 κεφαλές/πρέμνο=2400 κεφαλές *2 οφθαλμούς/κεφαλή (τσαμπιά) =4800 τσαμπιά= τα κιλά που θα πάρουμε ανά στρέμμα αν γνωρίζουμε το βάρος της σταφυλής της ποικιλίας. Έτσι μπορούμε να υπολογίσουμε και την πιθανή αραίωση ή όχι.

Κλαδέματα:

Χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: Χειμερινά (ξηρού ξύλου) και Θερινά (πράσινα)

Χειμερινά κλαδέματα διαμόρφωσης και καρποφορίας:

Το κλάδεμα γίνεται όταν πέσουν τα φύλλα και ξηλοποιηθούν οι βλαστοί σε μέρες χωρίς παγετό.

Κλάδεμα Διαμόρφωσης:

Θα αναφερθούμε στο γραμμικό σύστημα διπλού κορδονιού (βραχίονα) ροαγιά με κεφαλές. Υπάρχουν πολλά συστήματα γραμμικά αλλά και μη γραμμικά χωρίς στήριξη όπως το κυπελλοειδές ή το καλάθι Σαντορίνης κ.α. Η επιλογή γίνεται μετά από ανάλυση πολλών δεδομένων. Κατά την διαμόρφωση του πρέμνου (φυτό της αμπέλου)  κλαδεύουμε τους ξηλοποιημένους βλαστούς που βρίσκονται πάνω στον κορμό και αφήνουμε μόνο τον κορμό αλλά και βλαστούς που θα γίνουν βραχίονες διαμέτρου κατ΄ ελάχιστο ενός στυλό  εκατέρωθεν πάνω στο  πρώτο σύρμα. Οι νέοι βραχίονες (60-65 εκ. έκαστος) θα δεθούν στο 1ο σύρμα και θα απέχουν από φυτό σε φυτό 10-15 εκ. Το 2ο ή το 3ο  έτος έχουμε πλέον τους βραχίονες που κατά τους θερινούς μήνες ανέπτυξαν νέους βλαστούς τους οποίους ως πράσινοι βλαστοί λάβανε φροντίδα με θερινά κλαδέματα και θα ξυλοποιηθούν, επομένως θα γίνουν κεφαλές.

Κλάδεμα καρποφορίας:

Στο 3ο έτος πλέον το αμπέλι είναι διαμορφωμένο. Σε κάθε κορδόνι (βραχίονας) θα έχουμε 2-4 παραγωγικές μονάδες (κεφαλές) που θα φέρουν 2-3 οφθαλμούς. Σε αυτό το σύστημα αποδίδουν οι περισσότερες ποικιλίες επιτραπέζιες και οινοποιήσιμες. Εξαίρεση αποτελούν οι άσπερμες επιτραπέζιες (Σουλτανίνα κ.α.) όπου εφαρμόζεται  σύστημα σε αμολητές με αντικαταστάτη στην κεφαλή. Στους βλαστούς που αναπτύχθηκαν από τους βραχίονες και ξηλοποιήθηκαν κόβουμε στους 2-3 καρποφόρους λανθάνοντες οφθαλμούς. Οι οφθαλμοί μετρούνται άνω των οφθαλμών της βάσης οι οποίοι δεν είναι παραγωγικοί. Κόβουμε με καλά ακονισμένα και απολυμασμένα κλαδευτήρια σε απόσταση 1 εκατοστού από τον τελευταίο οφθαλμό και με ελαφρά κλίση για να φεύγουν τα νερά. Εικ. 1, Εικ. 2.

Αφαιρούμε και απομακρύνουμε τις κληματίδες. Αποκαθιστούμε, επισκευάζουμε όποιες βλάβες,  τεντώνουμε τα σύρματα, πακτώνουμε πασσάλους, ελέγχουμε το αρδευτικό και την εγκατάσταση του αμπελώνα την περίοδο των χειμερινών μηνών πριν την έναρξη της βλαστικής περιόδου.

Βλαστική περίοδος-Θερινά κλαδέματα:   

Όταν οι θερμοκρασίες δεν πέφτουν κάτω των 8^οC αρχίζει η βλαστική περίοδο όπου χωρίζεται σε διάφορα στάδια. Τα στάδια αυτά δημιουργήθηκαν για να προσδιορίζουμε την πορεία ανάπτυξης της αμπέλου.

Το 1^ο στάδιο το φούσκωμα των οφθαλμών θα παρέμβουμε στην αφαίρεση έναν εκ των δίδυμων οφθαλμών.

Το 2^ο στάδιο τα πρώτα 3-5 φύλλα αφαιρούμε έναν εκ των διδύμων νέων βλαστών που φύονται από τον ίδιο οφθαλμό.

Το 3^ο στάδιο εμφανίζεται ο βόστρυχος μικρός και συμπιεσμένος και μοιάζει με μούρο (εξ’ ου και η ονομασία του σταδίου αυτού ως στάδιο μούρου), δένουμε στο 1^ο σύρμα.

Το 4^ο στάδιο  της ανθοφορίας. Στο στάδιο αυτό ο νέος βλαστός έχει ύψος και πρέπει να δεθεί στο 2^ο σύρμα ενώ όταν υπάρχει άνθηση στο 60% δεν επεμβαίνουμε στο αμπέλι και μένει να γίνει η επικονίαση και καρπόδεση. Σημαντικό είναι στο στάδιο αυτό να υπάρχει ικανοποιητική υγρασία στο έδαφος.

Στο 5^ο στάδιο ο βλαστός πλέον έχει τσαμπιά που έχουν καρποδέσει και η ράγα έχει μέγεθος μικρού σκαγιού. Αφαιρούμε λαίμαργους βλαστούς μέχρι το ύψος του τσαμπιού που φύονται μεταξύ του φύλλου και του κεντρικού βλαστού. Αφαιρούμε φύλλα κάτω από το τσαμπί. Δένουμε στο 3^ο ή 4^ο σύρμα τον βλαστό.

Το 6^ο στάδιο ο βλαστός έχει τσαμπί και το μέγεθος της ράγας είναι σαν μπιζέλι. Αφαιρούμε βλαστούς λαίμαργους δένουμε τους βλαστούς στο 4^ο σύρμα και πιθανό να πρέπει να κορφολογήσουμε.  Το συνολικό ύψος του φυτού από το έδαφος μέχρι την κορυφή θα είναι περί των 2,10-2,30 μέτρα. Το φυλλικό τοίχος είναι πλήρως διαμορφωμένο και γίνεται πλαγιοκοπή και κορφολόγημα.

Στο 7^ο στάδιο του περκασμού το τσαμπί είναι πλέον  διαμορφωμένο σε μέγεθος και η ράγα στις έγχρωμες ποικιλίες εμφανίζει χρώμα ενώ στις λευκές γυαλίζει  η ένδειξη αυτή προσδιορίζει την έναρξη της ωρίμανσης. Σημαντική η φυτοπροστασία η κατεργασία εδάφους και η πιθανή άρδευση.

Πλέον είμαστε προσεκτικοί, αφαιρούμε τους λαίμαργους βλαστούς, τα φύλλα βάσης έως το τσαμπί χωρίς να αποκαλυφθεί το τσαμπί ή αφαιρούμε φύλλα της βορινής πλευράς όπου έχει υψηλή υγρασία προς αποφυγή εγκαυμάτων. Κόβουμε τις κορυφές. Αν το φυτό μας παρουσιάζει καρούλιασμα των φύλλων πιθανό να πρέπει να ποτίσουμε.

Το τελευταίο στάδιο είναι η τεχνολογική ωρίμανση. Στο στάδιο αυτό κάνουμε τον τρύγο αφού έχουμε μετρήσει την επιθυμητή περιεκτικότητα ζαχάρων για την χρήση που επιθυμούμε. Για χρήση οινοποίησης γενικά κάνουμε τρύγο στις λευκές όταν έχουμε 11-12,5 be^ο  και στα ερυθρά 12-13,5 be^ο ( οι τιμές είναι ενδεικτικές και διαφοροποιούνται ανάλογα με τον τύπο οίνου που θα παραχθεί). Στις επιτραπέζιες νωπών αλλά και προς σταφιδοποίηση μετρούμε την περιεκτικότητα σε ζάχαρα και αναλόγως πράττουμε.

Στην Αμερικανική Γεωργική Σχολή Θεσσαλονίκης διδάσκονται μαθήματα οινοτεχνίας αμπελουργίας στα εκπαιδευτικά προγράμματα του Β’ βάθμιου, του δια βίου μάθησης και λειτουργεί ειδικότητα Οινολογίας-Αμπελουργίας του Ι.Ι.Ε.Κ. μας. Στο εκπαιδευτικό μας αγρόκτημα πιστοί στην βιωματική μάθηση διαθέτουμε  οινοποιείο και αμπελώνα έξι στρεμμάτων με δέκα οινοποιήσιμες ποικιλίες με επικρατέστερη του Ξινόμαυρου και μια επιτραπέζια της Σουλτανίνας. Η καλλιέργεια γίνεται με ολοκληρωμένη διαχείριση σε σύστημα πιστοποίησης διασφάλισης ποιότητας κατά GLOBAL G.A.P.