Οταν το 1859 στήνεται η πρώτη πετρελαιοπηγή στην Πενσυλβάνια, η ανθρωπότητα αλλάζει εποχή αντικαθιστώντας ως καύσιμη ύλη το λάδι φάλαινας με τον «μαύρο χρυσό».

Στα τέλη του 19^ου αιώνα το τελευταίο φτάνει στη χώρα μας και αξιοποιείται κυρίως ως φωτιστικό υλικό και δευτερευόντως ως καύσιμο αυτοκινήτων, αφού η χρήση του σαν θερμαντικού υλικού είναι απαγορευτική λόγω κόστους και έλλειψης υποδομών (σόμπες-καλοριφέρ).

Δυνατότητες

Βέβαια οι δυνατότητές του δεν είναι ακόμα ξεκαθαρισμένες, με αποτέλεσμα να υπάρχει σύγχυση όσον αφορά στην αξιοποίησή του. Το 1901 η πολιτεία μοιράζει πετρέλαιο στους αγρότες για να… ψεκάσουν τα χωράφια τους που πλήττονται από την ακρίδα. Η απροθυμία των τελευταίων για το θαυματουργό… ψέκασμα ξεσηκώνει τις εφημερίδες που τονίζουν ότι πρέπει να εξαναγκαστούν ακόμα και με στρατιωτικά μέσα: «Οπως τα παιδία να πιουν το φάρμακον, το οποίο θα τα σώση. Αλλά διά να εξαναγκασθούν θα έπρεπε ν’ αποσταλή προς τούτο στρατιωτική δύναμις…».

Στην Αμερική το πετρέλαιο αρχίζει να χρησιμοποιείται στην ασφαλτόστρωση καταφέρνοντας να δαμάσει τα σύννεφα σκόνης των δρόμων: «Το πετρέλαιο συσφίγγει την σκόνην ούτως ώστε επί των οδών σχηματίζεται στρώμα στερεόν διαρκούν επί πολλάς ημέρας». Αντίθετα στην Ελλάδα, η εξέλιξη αυτή αντιμετωπίζεται άλλοτε με δυσπιστία γιατί «…δεν θα ήταν ό,τι καλύτερο γιατί οι δρόμοι θα εκιληδούντο υπό του πετρελαίου» και άλλοτε με ειρωνεία: «Τώρα δοκιμάζεται νέον ελιξίριον κατά του κονιόρτου, το οποίον ονομάζεται πισσοκτονία. Η αντίληψής μου ήτο ότι διά της πισσοκτονίας, η φαιά ή λευκή σκόνη γίνεται μαύρη. Πιθανόν μάλιστα λέγεται ότι ο εφευρέτης προόριζε την πισσοκτονίαν του διά πόλεις των θερμών κλιμάτων, κατοικουμένας υπό ανθρώπων μαύρων. Εις πόλεις τοιαύτας η πισσοκτονία δύναται να παράσχει ομολογουμένως μιαν σπουδαίαν υπηρεσίαν, ότι η σκόνη δεν θα μεταβάλλη το φυσικόν χρώμα των ανθρώπων. Εδώ όμως εξ εναντίας η πισσόσκονη θα μεταβάλλη λευκούς ανθρώπους εις Αιθίοπας».

Το πετρέλαιο σιγά σιγά γίνεται απαραίτητο στους πάντες αλλάζοντας τις μέχρι τότε συνήθειες, μιας και, μαζί με το φωταέριο, μετατρέπει τη νύχτα σε μέρα και συντελεί σε γρηγορότερες μετακινήσεις. Το 1908 έχουμε το πρώτο πετρελαϊκό σκάνδαλο, όταν η χώρα μας αγοράζει μεγάλες ποσότητες πετρελαίου οι οποίες μετά από έλεγχο αποδεικνύονται παντελώς ακατάλληλες. Ο προμηθευτής κηρύσσεται έκπτωτος, αλλά ο υπουργός συνάπτει νέα συμφωνία μαζί του, με αποτέλεσμα στη Βουλή να ξεσπάσει σάλος, με την αντιπολίτευση να μιλά για σκάνδαλο.

Το υψηλό κόστος του «μαύρου χρυσού» οδηγεί σε προσπάθειες επινόησης διαφόρων μιγμάτων με ανύπαρκτα όμως αποτελέσματα. Τα νέα… κοκτέιλ κάνουν τις μηχανές των αυτοκινήτων να μουγκρίζουν σαν… δράκοι, ενώ η νέα μυρωδιά είναι ανυπόφορη κάνοντας τους πάντες να νοσταλγήσουν τη βενζίνη: «Η οσμή της βενζίνης είναι άρωμα απέναντι της δυσωδίας του νέου μίγματος». Πλέον, το πετρέλαιο έχει μετατραπεί σε είδος πρώτης ανάγκης, με πολλούς παντοπώλες να το πουλούν μόνο σε όσους αγόραζαν μαζί και λάδι.

Τα μονίμως δύσκολα οικονομικά της χώρας, μαζί με την αυξανόμενη πετρελαϊκή ζήτηση οδηγούν κάποιες φορές τις κυβερνήσεις σε ένα είδος δελτίου για την αγορά του, με ό,τι παράπονα συνεπάγεται αυτό για την ελληνική πραγματικότητα. Ενδεικτικές είναι οι διαμαρτυρίες για τη διανομή πετρελαίου τα Χριστούγεννα του 1918: «Τα παράπονα ως προς τον τρόπον διανομής του πετρελαίου διασταυρούνται πανταχόθεν, χωρίς να φτάνει καν η απήχησή τους μέχρι τα ώτα των αρμοδίων. Προτιμώνται εις το πετρέλαιον οι μη έχοντες ηλεκτροφωτισμόν, ή λαμβάνει όλος ο κόσμος αδιακρίτως; Αν γίνεται διάκριση υπέρ των πρώτων, κατά τίνα τρόπο βεβαιούται το ιδιαίτερο γνώρισμά των ως μη ηλεκτροφωτιζομένων; Επειτα, πόσοι από του πολλού κοινού του έχοντος ανάγκην και δικαιωμένου ν’ αγοράση πετρέλαιον, δύνανται να διαθέσουν διά μίας 35 δραχμάς διά ν’ αγοράσουν εν δοχείον ολόκληρον; Και δεν θα έπρεπε διά να διευκολυνθή όλος ο κόσμος, να πωλείται και λιανικώς το πετρέλαιον;».

Οι σκέψεις για απεξάρτηση από το πετρέλαιο ακούγονται πολύ νωρίς. Στις αρχές του 20^ού αιώνα κάποιοι προτείνουν την αντικατάστασή του από τη… σταφίδα, απ’ όπου θα προέκυπτε το… σταφιδοφώς.

Το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στεφανώνει τους νικητές όχι με δάφνινο στεφάνι, αλλά με συμφωνία για την απρόσκοπτη πρόσβαση των ισχυρών χωρών στους πετρελαϊκούς δρόμους. Η Γιάλτα της ενέργειας οδηγεί στο μοίρασμα των αποθεμάτων της Μέσης Ανατολής, με την τότε Περσία να αποδίδεται στους Αγγλους, τη Σαουδική Αραβία στους Αμερικανούς, ενώ Ιράκ και Κουβέιτ μοιράζονται στη μέση. Αντίθετα, στην Ελλάδα του Εμφυλίου υπάρχει μονοπώλιο στην αγορά, με τη διανομή να γίνεται στην οδό Σοφοκλέους. Πριν ακόμα ξημερώσει, γυναίκες, παιδιά, επαγγελματίες συνωστίζονταν μπροστά από την αποθήκη με την ουρά να φτάνει μέχρι τον δρόμο και τις εφημερίδες να ζητούν «…ν’ ανοίξουν προσωρινώς και υπό αυστηρό έλεγχο κάποια πρατήρια».

Τιμολογιακή πολιτική

Τον Οκτώβριο του 1909 δημοσιεύεται ένα πολύ ενδιαφέρον χρονογράφημα που αφορά στην τιμολογιακή πολιτική του πετρελαίου, σε στοιχεία για την κατανάλωσή του σε Ελλάδα και εξωτερικό, αλλά και στα αντίστοιχα κρατικά έσοδα. Βέβαια η αναγωγή σε σημερινές τιμές είναι αρκετά δύσκολη, γιατί πρέπει να μετατρέψουμε τις δραχμές σε ευρώ, τις οκάδες σε κιλά και τα κασόνια σε βαρέλια…

«Το πετρέλαιον εις όλον τον κόσμον κοστίζει 5 δραχμάς η κάσα, δηλαδή 22 περίπου λεπτά η οκά. Είναι είδος πρώτης ανάγκης, διότι ο κόσμος το βράδυ δεν μπορεί παρά φως θ’ ανάψη και στην τελευταία ακόμα καλύβα. Ξέρεις τι κατανάλωση έχει η Ελλάς;

– Το βρίσκουμε αμέσως. Εσοδα από πετρέλαιον το 1908, 5.030.000 δρχ. και το 1906, 5.382.000 δρχ.

– Δηλαδή η κατανάλωσις κατ’ έτος λιγοστεύει. Πόσες κάσες εκπροσωπεί αυτό το ποσό των δρχ. του 1906;

– Διαιρούμε επί τριάντα, όσες δρχ. κοστίζει κάθε κάσα και έχουμε 179.409 κάσες.

– Πολλαπλασίασε επί 24, όσες οκάδες έχει η κάσα, αν και ακριβώς η κάσα έχει 23,5 οκάδες.

– Ευρίσκουμε 4.305.816 οκάδες.

– Δηλαδή επί 2.630.000 κατοίκων έχουμε κατανάλωση ετήσιαν κατ’ άτομον μίαν οκά και 250 δράμια περίπου. Και επί 552.000 οικογενειών από πέντε άτομα εκάστην έχουμε κατά οικογένειαν ετήσιαν κατανάλωσιν κάτι παραπάνω από 8 οκάδες. Εκατάλαβες;

– Ναι.

– Ξέρεις τι καταναλίσκουν τα άλλα κράτη; Βουλγαρία 4 οκάδες κατ’ έτος και κατ’ άτομον, δηλαδή 20 οκάδας κατά οικογένειαν. Βλέπεις όλοι εκείνοι είναι σπουδασμένοι. Το βράδυ διαβάζουν τα εικονογραφημένα περιοδικά της Λόνδρας και δεν μπορούν χωρίς πετρέλαιο. Αίγυπτος: πετρέλαιον, κατανάλωσις 4 οκάδες κατ’ έτος και κατ’ άτομον.

– Δηλαδή όλοι αυτοί οι αραπάδες είναι κάτοικοι των πόλεων, κανένας δεν κατοικεί σε εξοχή, μήτε ξέρουν τι θα πει έρημος και καίουν οι άνθρωποι ηλεκτρικό, όπως και οι Βούλγαροι άλλωστε, γι’ αυτό και δεν έχουν και πάρα πολύ κατανάλωσην, μόνο τρεις φορές της δικής μας. Προηγμένα έθνη, φίλε μου, τι τα θέλεις. Κοίταξε τώρα και τίποτα καλύτερους».

Οταν οι εφημερίδες έγραφαν ότι ο γαιάνθρακας έπρεπε να αντικατασταθεί από το πετρέλαιο…

Διαφήμιση πετρελαίου θερμάστρας με παράδοση κατ’ οίκον…